Türkistan’da Bir Sancı Odağı: Fergana Vadisi

Fergana vadisi günümüzde Tacikistan, Özbekistan ve Kırgızistan tarafından paylaşılmış yüzölçümü 23.000 Km², uzunluğu 300 Km, genişliği 70 Km kadar olan bir arazidir. Vadide 10 milyon nüfus yaşamaktadır. Bu nüfus yapısıyla, Orta Asya’nın yüksek nüfuslu bölgelerinden biridir. Coğrafik olarak Orta Asya’nın %5’ini kapsar. Ancak Orta Asya’daki nüfusun %25’i Fergana’da yaşamaktadır. Orta Asya’da kilometrekareye ortalama 17 kişi düşerken, Fergana Vadisi’nde bu sayı 640’a ulaşmaktadır. Fergana Vadisi’nin son on yılda yaşadığı nüfus artış oranı ise %32’dir. Vadideki nüfus yoğunluğunun 2020 yılında bazı bölgelerde 5000 kişi/km2’ye kadar çıktığı saptanmıştır. Amu Derya ve Sır Derya sularının paylaşımından kaynaklanan sorunlar, etnik çeşitlilik, Sovyetler döneminden miras kalan sınır sorunları ve anklav-eksklav sorunları; Selefilik, Vehhabilik, Şiilik gibi Türkistan’ın geleneksel İslam anlayışına aykırı dini akımlar, İslami sıfatını kullanan terör örgütleri ve İslam dışı misyoner faaliyetler Fergana Vadisi’nde gerginliklere ve çatışmalara neden olmaktadır. Bu makalede, Fergana Vadisi’nde gerginlik ve çatışmalara sebep olan faktörler değerlendirilmiş ve bazı çözüm önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Fergana Vadisi, Gerginlik ve Çatışmalar, Sebepler, Sovyet Döneminden Kalan Miras, Çözüm Önerileri

A Pain Focus in Turkestan: Fergana Valley

Ferghana Valley is a land of 23.000 km², 300 km long and 70 km wide, shared by Tajikistan, Uzbekistan and Kyrgyzstan today. The valley has a population of about 10 million. With this population structure, it is one of the highly populated regions of Central Asia. Geographically, it covers 5% of Central Asia. However, 25% of the population in Central Asia lives in Fergana. While there are 17 people per square kilometer in Central Asia, this number reaches 640 in the Ferghana Valley. The population growth rate of Ferghana Valley in the last ten years is 32%. It has been determined that the population density in the valley has increased to 5000 people/km² in some regions in 2020. Problems arising from the sharing of Amu Derya and Syr Darya waters, ethnic diversity, border problems and enclave-exclave problems inherited from the Soviet period; religious movements contrary to the traditional Islamic understanding of Turkestan such as Salafism, Wahhabism, Shiism, terrorist organizations using the Islamic title and non-Islamic missionary activities cause tensions and conflicts in the Ferghana Valley. In this article, the factors causing tensions and conflicts in the Ferghana Valley were evaluated and some solutions were offered.

Keywords:

Fergana Vadisi, Gerginlik ve Çatışmalar, Sebepler, Sovyet Döneminden Kalan Miras, Çözüm Önerileri,

PDF

___

Akyürek, Y. 2008, Fergana bölgesinin İslâm tarihindeki yeri ve önemi (VIII.-XIII. yüzyıllar arası) (Doktora Tezi). T. C. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm Tarihi Bilim Dalı, Bursa.
Anchita, Borthakur: “An Analysis of the Conflict in the Ferghana Valley”, Asian Affairs, 48:2, 2017, pp. 334-350.
Arynova, A. (2021). Susanne Schmeier: “Conflicts over water and water infrastructure at the Tajik-Kyrgyz border: a looming threat for Central Asia?” Report. Water, Peace and Security.
Barotov, O. (2022). “The “Achilles” Heel of the Fergana Valley: Tajik-Kyrgyz Border Issue” https://www.ankasam.org/the-achilles-heel-of-the-fergana-valley-tajik-kyrgyz-border-issue/?lang=en 2021, Erişim Tarihi: 03.03.2022.
Baycau, S. (2003). Orta Asya’da bitmeyen sınır sorunları: Kırgızistan-Özbekistan gerginliği. Stratejik Analiz, 4 (43), 66-70.
Birdişli, F. (2017). Orta Asya bölgesel güvenlik kompleksi bağlamında Kırgızistan-Özbekistan ihtilafı. Yönetim Bilimleri Dergisi/Journal of Administrative Sciences, 15 (30), 123-143.
Clarke, James W.: “Geology and possible uranium deposits of the Fergana region of Soviet Central Asia”, United States Department of the Interior Geological Survey, Open-File Report, 1984, pp. 84-513.
Dankov, A. (2007). Ferghana Valley: problems of maintaining economic stability. Central Asia and the Caucasus, 44, 114-125.
Demirci, L. (2012). Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’ın kesişimindeki sorunlu vadi: Fergana. Savunma Bilimleri Dergisi, 11 (2), 33-69.
Eisener, R. (2002). Sovyet Orta Asyası’nın bölgesel paylaşımı. Türkler, 18, 862-871.
Eschment, B. (2021). Spiralling violence on the borders in the Fergana valley?. Centre for East European and International Studies (ZOiS) Spotlight 26/2021.
Gabdulhakov, R. (2014). Geographical enclaves of the Fergana Valley: do good fences make good neighbors?. Central Asia Security Policy Briefs 14. OSCE Academy, Bishkek, Kyrgyzstan. http://osce- academy.net/upload/Policy_briefs/Policy_Brief_14.pdf, 2014, Erişim Tarihi: 09.03.2022.
Hanspal, A. (2018). Fergana Valley: “Central Asia’s Cauldron”, https://www.statecraft.co.in/article/fergana- valley-central-asia-s-cauldron, 2018, Erişim Tarihi: 07.03.2022.
International Crisis Group: “Central Asia: Border Disputes and Conflict Potential”, ICG Asia Report 33. Osh/Brussels, 2002, 4 April.
IRIS (2017). Ferghana Valley five year humanitarian trends assessment, aging leadership, economic shocks, decreased funding and reduced resilience to environmental hazards. Middle East.
Joldoshov, A. (2019). “Identity and Border: Border Issues in Central Asia”, Journal of Turkish World Studies 19/2, Winter, 2019, pp. 303-326.
Kara, F. (2013). Kırgız Sovyet devletinin oluşması. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science, 6 (2), 1749-1767.
Karadağ, H. (2018a). Çarlık ve Sovyet dönemlerinde Kırgızistan’da hayvancılık. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 40, 369-390.
Karadağ, H. (2018b). Neo-Oryantalizmin ve Neo-Emperyalizmin bir hedefi olarak tarihi Türkistan’ı ortadoğulaştırma sürecinde misyonerlik, radikal cihatçılık, etnikleştirme ve terörizm faaliyetleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, İslam Kongresi Özel Sayısı, 68-88.
Kokşarov, V.A. ve Tihanova, E.V. (2012). Prigraniçnıe barerı integratsii v Tsentralnoy Azii. İzvestiya Uralskogo Federalnogo Universiteta, 2 (102), 196-203.
Kovalenko, G. V. (2014). Ferganckiy Faktor kak problema bezopasnosti tsentralnoy evrazii. Vestnik Rudn, Seriya Mejdunarodnıe Otnoşeniya, 4, 103-110.
OCHA - United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs: “Border incidents in Central Asian enclaves”, Humanitarian Bulletin South Caucasus and Central Asia Issue 02/1 January – 30 June 2013 http://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/HB_ROCCA_20130709%20EN.pdf, 2013, Erişim Tarihi: 09.03.2022.
Öncü, S. (2019). Kırgızistan ile Özbekistan arasındaki potansiyel çatışma alanları: su paylaşımı ve sınır güvenliği. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 6 (2), 64-90.
Özgül, O. ve Ceylan, N. (2019). Göçerlik ve yerleşiklik arasında bir bileşen; Fergana Vadisi. Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına Geçmişten Günümüze Türkistan: Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu, 472-495, Ankara-Türkistan.
Pena-Ramos, J. A., Bagus, P. ve Fursova, D. (2021). Water Conflicts in Central Asia: Some Recommendations on the Non-Conflictual Use of Water. Sustainability, 13, 3479.
Samet, S. (2021). Fergana Vadisi. https://21yyte.org/tr/fikir-tanki/fergana-vadisi-2, 2021 Erişim Tarihi: 04.03.2022.
Sarıkaya, Y. ve Öztopal, M. K. (2019). “orta asya’da su kaynakları ve gelecek dönem beklentileri”, Avrasya Dünyası / Eurasian World - Sayı / ISSUE: 4, 29-35.
Shozimov, P., Sulaimanov, J. ve Abdullaev, S. (2011). Culture in the Ferghana Valley Since 1991: The issue of Identity”, Ed.: S. Frederick Starr, In Ferghana Valley: The heart of Central Asia, 2011 (ss.278-295). New York, London: M.E.Sharpe.
Stone, R. (2008). A new great lake or dead sea. SCIENCE, 23, 1002-1005.
Tabyshalieva, A. (2003). Central Asia: polarization of religious communities. The Center for Politicaland Strategic Studies, http://www.cpss.org/casianw/perca0697.txt. Erişim Tarihi: 30.01.2017.
Tamçelik, S. ve Düğen, T. (2014). Fergana vadisi’ndeki çatışmanın etnisite, su ve terör boyutu ve bununla ilgili çözüm arayışları. 2. Uluslararası Davraz Kongresi Bildiriler Kitabı: Küresel Sorunlar ve Çözüm Arayışları, 29-31 Mayıs 2014, Isparta.
Tuğrul, B. (2021). Fergana Vadisi. https://turkiyedeenerji.com/haberler/fergana-vadisi, 30 Mayıs 2021, Erişim Tarihi: 08.03.2022.
UNDP: “Tapping the Potential: Improving Water Management in Taijkistan”, National Human Development Report, 2003.
Yıldız, D. (2014). Fergana: Tehdit Altındaki Vadi.
https://www.hidropolitikakademi.org/tr/article/4667/fergana-patlarsa-orta-asya- yanar#:~:text=Fergana%20vadisinin%20K%C4%B1rg%C4%B1z%20b%C3%B6lgesinde%20n%C3%BCfusunun,1'i%2 0K%C4%B1rg%C4%B1z'd%C4%B1r, 2014, Erişim Tarihi: 04.03.2022.
Yılmaz, H. (2007). Kırgızistan’da misyonerlik ve din eğitimi. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (1), 91-128.