Türk Milli Eğitiminde Milli ve Muhafazakâr Bir Şahsiyet: Ahmet Tevfik İleri (1911-1961)

Ahmet Tevfik İleri, 14 Mayıs 1950 seçimleri sonucunda Demokrat Parti milletvekili olarak seçildi. Kısa bir süre sonra ise yaptığı çalışmalarla dikkatleri de üzerine çekeceği Milli Eğitim Bakanlığı görevine getirildi. 27 Mayıs 1960 askeri darbesine kadar Ulaştırma, Bayındırlık, Başbakan Yardımcılığı, TBMM başkanvekilliği gibi birçok görevde bulundu. Fakat kendisi Milli Eğitim Bakanlığı görevindeyken aldığı kararlar ve icraatları ile ön plana çıkmıştır. Tevfik İleri, İmam Hatip Okullarının tekrar açılmasına öncülük eden önemli şahsiyetlerden birisidir. Ayrıca din derslerinin müfredata tekrar dâhil edilmesi, İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü’nün açılması, Köy Enstitülerinin öğretmen okullarına dönüştürülmesi gibi faaliyetleri ile muhafazakâr-milliyetçi basın ve camianın sevgisini kazanmıştır. İleri, Türk eğitiminin millî ve manevi değerlerin yanında Batı dünyasında kabul gören ilkelerin bir sentezi ile gelişebileceğini düşünmüştür. Bu doğrultuda ABD’den davet edilen uzmanlar ile öğretmenlere muhtelif konularda seminerler vermiş ve ardından birçok öğretmeni yurtdışına hizmet içi eğitimi kapsamında göndermiştir. Bakanlığı döneminde görme ve işitme engellilere yönelik okullar açmış, mesleki ve teknik eğitime önem vermiştir. İleri, yükseköğretimin kalitesini arttırmak için çalışmalar yapmış ve yeni üniversitelerin kurulmasını sağlamıştır. Yaptığı bu çalışmalar ile döneme damgasını vurmuştur. Tevfik İleri, 27 Mayıs askeri darbesi sonrası Yassıada mahkemelerinde ömür boyu hapis cezasına mahkûm edilmiştir. Hastalığı sebebiyle kaldırıldığı Ankara Hastanesi’nde 31 Aralık 1961 günü vefat etmiştir. Bu çalışmada bilhassa kendisinin eğitim ve kültür hayatımıza yansıyan yönü ve faaliyetleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Demokrat Parti, Milli Eğitim, Tevfik İleri.

A National and Consistent Person in Turkish National Education: Ahmet Tevfik İleri (1911-1961)

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (BCA) 51.0.0.0./4.31.27
BCA, 30.18.1.2/124.81.15
BCA, 30.1.0.0./90.562.5
BCA, 30.18.1.2/128.13.4
Beşinci Milli Eğitim Şûrası (5-14 Şubat 1953), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
CHP Yedinci Kurultay Tutanağı, Ankara, 1948.
Demokrat Parti Programı. (1946). Ankara: TBMM Kütüphanesi.
Demokrat Parti Tüzük ve Programı (Üçüncü Büyük Kongrede Kabul edilmiştir 15.10.1951). (1952). Ankara: Güneş Matbaacılık.
T.C. Resmi Gazete
TBMM, Tercüme-i Hâl, Sicil No: 1842, 10. Dönem
TBMM, Tercüme-i Hâl, Sicil No: 1842, 9. Dönem
Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi
Cumhuriyet, Milliyet, Son Posta, Vakit, Vatan, Yeni Sabah.
Altuncuoğlu, N. (2021). “Ulusal Basın Ekseninde Atatürk Dönemi Öğrenci Hareketleri: Razgrad Hadisesi Örneği”, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi. C. 17, Sayı: 33, s. 701-726.
Altuner, H. (2007). “Türkiye’de Sanat Tarihi ve Cumhuriyet’ten Günümüze Sanat Tarihi Eğitimi”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), s. 156-167.
Aslaner, S. (2011). “Fikriyattan İcraate Tevfik İleri’ye Dair Bir İnceleme”, Değerler Eğitimi Merkezi Dergisi, Sayı: 2, s. 94-99.
Başar, E. (2004). Milli Eğitim Bakanlarının Eğitim Faaliyetleri (1920-1960). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Çakmak, F. (2015). “Halkevlerinin Kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi Mallarına El Konulması”, Journal of Hıstory Studıes, 3(7), s. 1-21.
Çelik, M., Savaş, G., Takmak, H., & Tuti, G. “Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Milli Eğitim Bakanlarının Çalışmalarına İlişkin Bir Analiz”, Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 1(2), s. 136-150.
Çongur, H. R. (1995). “Unutamadığımız Tevfik İleri”, Her Yönüyle Tevfik İleri. Ankara: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, s. 110-118. http://ktp.isam.org.tr/pdfdrg/D045119/1995/1995_CONGURHR.pdf
Emiroğlu, A., & Uyanık, N. (2018). “Demokrat Parti Dönemi Din Eğitimi Bağlamında İmam‐Hatip Okulları. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18. s. 53-69.
Gezer, M. (2012). “Demokrat Parti İktidarının Halk Eğitimi Politikaları”, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Goloğlu, M. (2009). Tek Partili Cumhuriyet (1931-1938). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Hacıfazlıoğlu, E. (2001). “Tarihte iz Bırakan Rizeli Bir Politikacı”, Rize Sanayi ve Ticaret Odası Dergisi. Yıl: 9, Sayı: 110, s. 23.
Halıcı, Ş. (2007). “Türkçe’ye Yapılan Hakarete Basının ve Gençliğin Tepkisi”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi. C. 6, Sayı: 11, s. 63-77.
Işıktaş, G. G. (2019). Tevfik İlerinin Siyasi Hayatı (1950-1960), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kaya, T. (2014). Tevfik İleri ve Türk Eğitim Sistemindeki Yeri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Kerimoğlu, Z. (2006). 1946-1960 Arası Uygulanan Eğitim Politikası, (Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kul, A. B. (2021). “1946-1953 Dönemi Demokrat Parti’nin Milliyetçiliği ve Milliyetçilerle İlişkileri”, Türkiye’de Siyasi Partiler ve Milliyetçilik. (Ed. Mustafa Yiğit), Konya: Palet Yayınları, s. 231-300.
Marım, Y., & Sam, R. (2017). “1950-1960 Arası Amerikalı Uzman Raporları Bağlamında Türk Eğitim Sistemine Çizilen Yol Haritası”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (30), s. 11-33.
Nakkaş A.D.. (2000). Demokrat Parti Dönem1inde(1950-1960)Milli Eğitim Politikalarındaki Değişmeler, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Nal, S. (2005). “Demokrat Parti’nin 1950-54 Dönemi Din Siyaseti”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 60, Sayı: 3, s. 137-171.
Öcal, M. (2015). “Dünden Bugüne İmam Hatip Liseleri (1913-2013)”. 100. Yılında İmam Hatip Liseleri Sempozyumu, İstanbul: Dem Yayınları, s. 65-104.
Sitembölükbaşı, Ş. (2000). “İleri Tevfik (1911-1961)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22, s. 88.
Tangülü, Z. (2008). Demokrat Parti Dönemi’nin İlköğretim Politikaları (1950-1960). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Taşdelen V. (2014). Tevfik İleri Sempozyumu, Rize, Türkiye, 22 - 24 Mayıs 2014, s. 87-93.
Üstün, Y. (1995). “Tevfik İleri’nin Din Eğitimine Hizmetleri”, Her Yönüyle Tevfik İleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Yıldız, H. (2018) 1950-1961 Yılları Arasında Üniversite Ve Öğretmen Yetiştirme Meselemize Bir Bakış: Demokrat Parti Ve 27 Mayıs Sonrası Hükümetleri Dönemi. Kent Akademisi, 11(1), 137-143.
Yüce, C. (2008). Demokrat Partinin eğitim politikası ve Cumhuriyet Halk Partisinin Muhalefeti, (Yüksek Lisans Tezi), Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.