Bu makalemizde, zorunlu göç dönemi ve sonrasında özgün olarak dokusunu kısmen de olsa koruyarak günümüze ulaşan, Ahıska merkezi ve köylerinde bulunan camilerin sanat tarihi disiplini çerçevesinde ve görsel malzeme desteği ile karşılaştırmalı şekilde genel bir tanıtımı amaçlanmaktadır. Türk-İslam sanatı açısından öneme sahip olan Ahıska camileri, 19-20.yüzyıl tarih aralıklarında olmak üzere Osmanlı dönemi ve sonrasında inşa edilmişlerdir. Ahıska camileri, genellikle kare ya da kareye yakın dikdörtgen planlı tipolojide, ahşap direkli ve tavanlı olarak tasarlananmış olup, kâgir dış duvar ve üstten dört omuz kırma çatılı olup nadir de olsa soğanvari kubbe ile sonlanan örtü sistemleri ile şekillenmiştir. Camiler, bağdadi kubbe tekniğindeki kubbe sistemleri ve harim tavan örtü kuruluşları yönüyle de Doğu Karadeniz bölgesi camileriyle benzeşmektedir. Yine, bölgedeki yapıların harim mekânını oluşturan mihrap, kubbe, tavan örtüsü ve kapı kanatları ve bu unsurlarda görülen bezemeler özgünlüğünü korumaktadır. Bağımsız ve çeşitli kompozisyonlar halinde olan; stilize kıvrık dallar, hayat ağacı, natüralist çiçekler, S ve C kıvrımları ve zengin kalem işi süslemelerin benzerlerini, Doğu Karadeniz camilerinde de (Artvin, Rize, Trabzon, Bayburt, Gümüşhane, Ordu, Giresun) görmek mümkündür. Bu bilgilerden hareketle Ahıska ve Doğu Karadeniz Bölgesi arasındaki mimari ve sanat üslubu etkileşimini, iki bölge arasında tarihsel süreçte biçimlenen kültürel birikim ve kesintisiz olarak devam eden akrabalık ilişkileri ve usta gidiş-gelişi ile açıklamak mümkün görünmektedir. Sonuç olarak, günümüzde Gürcistan’ın Samtshe-Cavaheti idari bölgesinin merkezi konumundaki Ahıska, Adigeni, Aspinza’nın ilçeleri ve köylerinde 18-20. yüzyıl Osmanlı dönemi ve sonrasına tarihlenen camiler; coğrafik, tarihsel ve kültürel açıdan yakınlığı bulunan Türkiye’nin Doğu Karadeniz coğrafyası camileriyle olan mimari ve sanatsal etkileşimi karşılaştırmalı şekilde ele alınacaktır.

In this article, it is aimed to present a general presentation of the mosques in the center and villages of Meskhetia, which have survived until today by preserving their original texture to some degree, during and after the forced migration, within the framework of art history discipline, with the support of visual aids. Ahiska mosques, which are important for Turkish-Islamic art, were built in the 19th & 20th centuries, during and after the Ottoman period. Meskhetian mosques are usually designed in a square or rectangular plan typology, with wooden posts and ceilings, and are shaped with a masonry outer wall and mansard roofs, and rarely, with cover systems ending with an onion dome. The dome systems of Ahıska mosques in the Bagdadi dome technique and the harim ceiling cover are similar to the mosques of the Eastern Black Sea region. Again, the mihrab, dome, ceiling cover and door wings and the decorations seen in these elements preserve their originality. Independently and in various compositions; Stylized curved branches, tree of life, naturalistic flowers, “S” and “C” curves and rich hand-drawn ornaments can be seen in Eastern Black Sea mosques (Artvin, Rize, Trabzon, Bayburt, Gümüşhane, Ordu, Giresun). Based on this information, it seems possible to explain the architectural and artistic style interaction between Ahıska and the Eastern Black Sea Region with the cultural accumulation shaped continued in the historical process between the two regions and the uninterrupted kinship relations and master departure. As a result, mosques dating to the Ottoman period and later in the 18th-20th centuries in the districts and villages of Ahıska, Adigeni, Aspinza, which are the center of the Samtshe-Javakheti administrative region of Georgia today; geographic, historical and cultural proximity with the Eastern Black Sea region of Turkey mosque's architectural and artistic interaction will be discussed in a comparative way.