Ömer Paşa Ve Elmalı’daki Vakfı Üzerine Bazı Tespitler

Osmanlı Devleti’nin, 1593-1618 yılları arasında Avusturya ve İran’a karşı girmiş olduğu uzun savaşlar sırasında, dışarıda sınırların güvenliğini sağlamaya çalışması bir yana, memleket dahilinde ortalığı adeta kasıp kavuran ve önü alınamaz bir hale geldiği için Osmanlı’yı Avusturya ile barış yapmaya zorlayan Celali isyanlarının, devleti ve halkı düşürdüğü durum birçok Osmanlı tarihçisi tarafından tekrarlana gelmiştir. Makalenin konusunu oluşturan Ömer Paşa, memlekette yaşanan bu Celali bunalımı sırasındaeşkıyaları ortadan kaldırmak için büyük bir mücadele verdiği gibi, Teke Sancağının Elmalı Kazasına, Oktay Aslanapa’ya göre“Osmanlı mimarisinin Sultan Ahmet Camii’nden önceki ara devrin en önemli eserini oluşturan” gösterişli bir cami yaptırmıştır. Memlekette ciddi yağma ve tahribatın görüldüğü Celali isyanları sırasında Ömer Paşa’nın, bir taşra kasabası olan Elmalı’ya yörenin, hatta Güneybatı Anadolu’nun en güzel camisini inşa ettirmesi, “Neden Elmalı?” sorusunu akla getirdiği gibi onun kimliği konusunda da merak uyandırmaktadır. Çalışmada, Ömer Paşa’nın kim olduğu ve bir cami inşası için neden Elmalı’yı tercih ettiği, Osmanlı arşiv kayıtları ile dönemin kaynakları ele alınarak aktarılmaya çalışılmış, ayrıca çoğu zaman tartışmalara sebep olan Elmalı’daki vakfı hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Elmalı, Ketenci Ömer Paşa, Ömer Ağa, Ömer Paşa Camii, vakıf

Some Observations on Ömer Pasha and His Waqf in Elmalı

During the long wars of Ottoman State against Austria and Iran between 1593 and 1618, aside from attempting to secure the borders outside, the Celali revolts terrorized the country inside, became uncontrollable and forced Ottoman State to make peace with Austria. The situation in which this rebellion brought the state and the people has been repeatedly referred by many Ottoman historians.

Keywords:

Elmalı, Ketenci Ömer Pasha, Ömer Agha, Ömer Paşa Mosque, waqf,

PDF

___

Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.DVNS.MHM.d. (Mühimme Defteri), nr. 75, 76, 77, 85. A.RSK.d. (Ruûs Kalemi Defteri), nr. 1474, 1477, 1479, 1480 AE.SABH.I. (Abdülhamid I), 201/13450. AE.SAMD.I. (Ahmed I), 4/345, 4/364, 9/836. AE.SMMD.III. (Mehmed III), 1/21. AE.SMST.III. (Mustafa III), 276/22083. AE.SOSM.III. (Osman III), 11/729. BEO. (Bâbıâlî Evrak Odası Evrakı), 2975/223102. EV.d. (Evkâf Defteri), 10512. HAT. (Hatt-ı Humâyûn), 1591/63. İE.DH. (İbnülemin Dâhiliye), 6/617. İE.EV. (İbnülemin Vakıf), 7/818, 16/1903. C.AS. (Cevdet Askeriye), 445/18532. C.EV. (Cevdet Evkâf),, 157/7835, 195/9724, 407/20619, 460/23295, 641/32327. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), 582/332. Araştırma Eserler Açık, T. (2012). Gelenek ve Modernlik Arasında Bir Osmanlı Şehri: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Siyaset,Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Akdağ, M. (2019). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celâlî İsyanları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Armağan, A. L. (1996). XVI. Yüzyılda Teke Sancağı: Tapu-Tahrir Defterlerine Göre, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Başaran, A. G. (2001). Osmanlı Mimarisi İçin Kaynak Hadîkatü’l-Cevâmi‘ (II.Cilt) İncelemeli Metin Çevirisi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Demir, S. (2008). 75 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (s.1-171), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Demirtaş, H. (2018). Celali İsyanları ve Canboladoğlu Ali Paşa İsyanının Karşılaştırılması, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Durgun, H. (2018). Elmalı Kazası (1839-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Durgun, H. - Özer, A. R. (2018). Elmalı Şehrinin Vakıflarına Dair Bir Değerlendirme. Antalya Kitabı 1, ed. Bedia Koçakoğlu-Bahset Karslı vd., Antalya Büyükşehir Belediyesi Kutlu&Avcı Ofset Basım Yayım, ss.129-151. Ekiz, A. (2001).Dünden Bugüne Elmalı. Akdeniz Yayınları. Emecen, F. (2010). Şahkulu Baba Tekeli. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.285. Erbil, B. (2019). Gazanfer Ağa, Hayatı ve Yaptırdığı Eserler, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ercenk, G. (2004).Şahkulu baba Tekeli Ayaklanması.Adalya, VII/2004, 279-291. Erten, S. F. (1997).Antalya Livası Tarihi. haz. Abdullah Tekin, Antalya: Antalya ve Yöresi Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayınları (2). Esir, H. A. (2008). Eğri Kalesi’nin Fethi ve Haçova Meydan Savaşı’nı Anlatan Fetih-Name Türünde Bir Mektup. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17/ 2, 177-190. Evliya Çelebi (2005).Evliya Çelebi Seyahatnamesi. haz. Y.Dağlı-S.A.Kahraman-R.Dankoff, C. 9,İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Eyice, S. (2007). Ömer Paşa Külliyesi.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 78-80. Hammer, J.V. (1990). Osmanlı Tarihi. çev. Mehmet Ata, yay. haz. Abdülkadir Karahan, C. II, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Hasan Beyzâde Ahmed Paşa (2004). Hasan Beyzâde Târîhi. haz. Şevki Nezihi Aykut, C. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. İpcioğlu, M. (1996). Bir Osmanlı Bütçesi Örneği: 1622 Tarihli Ruznamçe Defteri (XVII Yüzyıl Başlarında Osmanlı Kamu Ekonomisinin Tahlili Denemesi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. İpşirli, M. (1992). Beylerbeyi.Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,69-74. İşbilir, Ö. (1996). XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Katip Çelebi (2007). Fezleke (Tahlil ve Metin).haz. Zeynep Aycibin, C. I, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Keleş, A. (2011). 75 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (s.172-331), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüYayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Küpeli, Ö. (2009). Osmanlı-Safevi Münasebetleri (1612-1639), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüYayımlanmamış Doktora Tezi. Mehmed Süreyya (1996).Sicill-i Osmanî. Yay. haz. Nuri Akbayar, Sadeleştiren. Seyit Ali Kahraman, C. 4, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Naima Mustafa Efendi (2007). Tarih-i Na‘ima, (Ravzatü’l-Hüseyn Fi HulasatiAbhari’l-Hafikayn). haz. Mehmet İpşirli, C. I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ocak, A. Y. (2010).Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası. İstanbul:Timaş Yayınları. Oral, S. (2018). XVII. Yüzyılda Şam Bölgesinde Meydana Gelen Ayaklanmalar. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüYayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Peçevi İbrahim Efendi (1981).Peçevi Tarihi. haz. Bekir Sıtkı Baykal, C. II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Recep, F.- Erol,R. (2011). İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadareti Mahkemesi, 80 Numaralı Sicil (H. 1057-1059/ M. 1647-1649). İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları. Selânikî Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selânikî, haz. Mehmet İpşirli, C. I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Tatcı, M. (2008). Elmalı’nın Canları. İstanbul: H Yayınları. Tekindağ, Ş. (1967).Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 3, 34-39. Tekindağ, Ş. (1968). Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 4, 54-59. Topçular Kâtibi(2003). Topçular Kâtibi Abdülkadir (Kadrî) Efendi Tarihi.haz. Ziya Yılmazer, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Uluskan, M. (1998). Divan-ı Hümayun Çavuşbaşılığı (XVI-XVII. Yüzyıllar). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler EnstitüsüYayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi. C. III, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Yenişehirlioğlu, F. (1989). Antalya Murad Paşa Camii Çinileri ve İznikli Mustafa. Kültür ve Sanat Dergisi, 1/2, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 34-38. Yılmazçelik, İ. (2000). Osmanlı Hakimiyeti Süresince Diyarbakır Eyaleti Valileri (1516-1838). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10/ 1, 233-287. Zararsız, A. (2019). Demleri Heder Olsun: Antalya’da Suhte ve Celali Olayları. Antalya Kitabı 2, Konya:Palet Yayınları, 59-71.