19. Yüzyıl Sicillerine Göre Hacı Bayram-ı Velî Vakfı’nın Ekonomik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme

XV. yüzyılda Bayrâmiyye tarikatını kuran mutasavvıf Hacı Bayrâm-ı Veli, Ankara’da dünyaya gelmiştir. Uzun süre ilim tahsil ettikten sonra müderrislik yapmaya başlayan Bayramiyye şeyhi, Somuncu Baba’ya intisap etmiştir. Ankara’da vefat eden Hacı Bayrâm-ı Velî, vefatından sonra kendi adına yapılan caminin yanına defnedilmiştir. Anadolu tasavvuf tarihinde önemli yere sahip olan şeyhin defnedildiği bölge, önemli bir dini merkez haline gelmiştir. Vefatından sonra kurulan vakıf eserlerinden bazıları hala yaşamaktadır. Hacı Bayrâm-ı Velî’nin halkın içinden biri olması ve müritlerinin vergiden muaf tutulması tarikatın daha fazla yayılmasına imkân sağlamıştır. Bu durum vakıf eserlerinin nitelik ve nicelik açısından gelişmesine yol açmıştır. Çalışmada Hacı Bayrâm-ı Velî ailesinin vakıfları, akaratın yönetim ve ekonomik yapısı özellikle şer‘iyye sicillerine bağlı kalınarak ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, şer‘iyye sicilleri vasıtasıyla, şimdiye kadar yeterince ele alınmayan, Hacı Bayrâm-ı Velî’nin ailesi ve vakıfları hakkında daha somut bilgi sahibi olmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Ankara, Hacı Bayram, Vakıf

An Evaluatıon on the Economic Structure of the Waqf of Hacı Bayram-ı Veli According to the 19th Century registry Records

The sufi Hacı Bayrâm-ı Veli, who founded the Bayrâmiyye order in the XVth century, was born in Ankara. Bayrâmiyye sheikh, who started to work as a professor after studying science for a long time, became affiliated with Somuncu Baba. Hacı Bayrâm-ı Velî died in Ankara and he was buried next to the mosque built in his name after his death. He was an important figure in the history of Anatolian Sufism. Thus the place where the sheikh was buried, , has become an important religious center. Some of the waqfs established after his death are still existing. The fact that Hacı Bayrâm-ı Velî was a commoner and his followers were exempt from taxes enabled the sect to spread more. This has also led to the further development and an increase in the number of waqf buildings. In this study, the waqfs of the Hacı Bayrâm-ı Velî family, their management and economic structure are examined by using the court registers. The study aims to gain more concrete information from the court registers about the family and the waqf of Hacı Bayrâm-ı Velî, which has not been adequately addressed until now.

Keywords:

Ottoman, Ankara, Haci Bayram, waqf,

PDF

___

Ahmed Taşköprülüzâde (1989). Hadâik’ul- Hakâik fî Tekmileti’ş Şakâik(Şakâik-i Numaniye ve Zeylleri II), terc. Mecdî Mehmed Efendi (neşr. Abdülkadir Özcan), Çağrı Yayınları, İstanbul.
Evliya Çelebi. (1999). Evliya Çelebi Seyahatnamesi II, çev. Z. Kurşun- S.A.Kahraman- Y. Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Mehmed Neşrî. (1983). Neşrî Tarihi I, II(haz. Mehmet Altay Köymen), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Arbaş, Hamit. (1992). Hacı Bayram-ı Veli Külliyesi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Bayram, Sadi. (1991). “Hacı Bayrâm-ı Velî ve Tarihe Bağlılık”, I. Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildirileri, Ankara Valiliği Kültür Müdürlüğü Yayınları, ss. 32-36.
Bayramoğlu, Fuat. (1989). Hacı Bayrâm-ı Velî II, Yaşamı- Soyu- Vakfı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Çalışkan, Emre. (2017). “Hacı Bayram Velî ve Bayramîliğin Osmanlı İmparatorluğu’nda Siyaset ve Devlet Yönetimine Etkisi”, Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildirileri, ss. 379-392.
Çınar, Hüseyin-Miyase K. Kaya. (2015). Vakıflar Kaynakçası, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Çizakça, Murat. (1993). Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İSAV Yayınları, İstanbul.
Çizakça, Murat. (2012). “Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları”, Bahçehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 21-31.
Deguilhem, Randi. (2002).“In the Ottoman Empire to 1914 Waqf”, Encyclopedia of Islam XI, Leiden- Brill, p.89.
Ergenç, Özer. (1995). XVI. yüzyılda Ankara ve Konya, Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara.
Ergenç, Özer. (1980). “XVII. yüzyıl Başlarında Ankara’nın Yerleşim Durumu Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları I, ss. 85- 108
Ergenç, Özer. (1984). “Osmanlı Şehrindeki Mahallelerin İşlev ve Niteliği Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları IV, İstanbul, ss. 69- 78.
Erünsal, İsmail. (1995). “Yeni Bir Kaynağın Işığında Somuncu Baba”, Ekrem Hakkı Ayverdi Hâtıra Kitabı, İstanbul, ss. 298-314.
Faroqhi, Suraiya. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, (çev. Neyyir Kalaycıoğlu), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Galib, Mübârek. (1996) Ankara Mescidler, Camiler, Mezarlıklar, Kitabeler, Ankara.
Konyalı, İ. Hakkı: (1978). Ankara Camileri, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
İnalcık, Halil. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ, (çev. Ruşen Sezer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
İnalcık, Halil. (2009). Devlet-i Aliyye I, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara.
Köç, Ahmet. (2012). "Mevlevîler ve Devlet: Ankara Mevlevîhânesi Örneği(Ekonomik Statü, Vakıflar ve Yönetim)", Belleten LXXVI, Ankara, ss. 527- 552.
Köç, Ahmet. (2013). “Osmanlı Devleti’nde Hazine Gelirlerinden Vakıflara Yapılan Tahsisatlat”, Vakıflar Dergisi 39, ss. 103-113.
Köstüklü, Nuri. (2010). Vatan Savunmasında Mevlevîhaneler (Balkan Savaşları’ndan Milli Mücadele’ye), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara. Mandaville, John E. (1979). “Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empıre”, International Journal of Middle East Studies X, pp.289-308.
Mardin, Şerif. (1995). Türkiye’de Din ve Siyaset Makaleler IIII, İletişim Yayınları, 6. bs. İstanbul.
Mardin, Şerif. (2005). “Türkiye’de Modern Türk Sosyal Bilimleri Üzerine Bazı Düşünceler”, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik, ed. Sibel Bozdoğan- Reşat Kasaba, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Ocak, Ahmet Yaşar. (2011). Osmanlı Sufîliğine Bakışlar, İletişim Yayınları, İstanbul. Ocak, Ahmet Yaşar. (2012). “Bayramîlik ve Osmanlı Tasavvuf Hayatındaki Yeri”, Hacı Bayrâm-ı Velî Sempozyumu Bildirileri,
Öney, Gönül. (1971). Ankara'da Türk Devri Yapıları, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Özcan, Tahsin. (2003). Osmanlı Para Vakıfları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Özdemir, Rifat. (1986). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Öztürk Nazif. (1986). “Vakıfları Çerçevesinde Hacı Bayram Zaviyesinde Sosyal ve Kültürel Hayat”, IV. Vakıf Haftası Yay. Haz. Abdülkerim Erdoğan, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, ss. 167-180.
Öztürk, Nazif (1995). Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Peters, Randi. (2002). “Origins Wakf”, EI2 XI, Leiden- Brill, pp.60-61.
Sarı Abdullah Efendi, (1288). Semeratü'l-Fuad fi'l-Mebde ve'l-Mead, İstanbul Matbâh-ı Âmire.
Şahin, Haşim. (2015). “Bayramiyye”, Türkiye’de Tarikatlar, (ed.Semih Ceyhan), İsam Yayınları, İstanbul, ss. 781-850.
Şahin, Haşim. (2015). “Hacı Bayrâm-ı Velî’nin Halifesi Ömer Sikkînî ve Bayrâmî Melamiliği’nin Oluşumu”, Ötekilerin Peşinde Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan, Haz. Mehmet Öz- Fatih Yeşil, Timaş Yayınları, ss. 595-603.
Tabakoğlu, Ahmet. (2007). “Öşür”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 34, ss. 100-103.
Yediyıldız, Bahaeddin. (2003). XVIII. yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Yediyıldız, Bahaeddin (2012). “Vakıf”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi XLII, ss. 479-486.