16. Yüzyılda Antakya Vakıfları (1550 Tarihli Evkaf Defterine Göre)

Kadim bir şehir olan Antakya, tarih boyunca birçok devletin idaresi altında kalmış, 1516 yılında ise Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Bazı tarihlerde sancak yapılsa da 16. yüzyıl boyunca genellikle Halep Sancağının bir kazası olarak Osmanlı idari teşkilatı içindeki yerini almıştır. Antakya Kazasının Antakya, Süveyde, Kuseyr, Altunözü, Cebel-i Akra ve Şuğur olmak üzere 6 nahiyesi vardı. Evkaf kayıtlarından anlaşıldığına göre, 16. yüzyılın ortalarında Antakya Şehrinde vakıfları olan toplam beş cami, 23 mescit, bir makam, bir muallimhane, bir medrese, bir buk a ve bir zaviye yer almaktaydı. Ayrıca Antakyanın kasaba ve köylerinde de bir cami, bir mektep, üç zaviye ve 13 mescit bulunuyordu. Bu çalışmada, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivinde muhafaza edilen 1550 tarihli Halep Evkaf Defteri kaynak olarak kullanılmak suretiyle, Antakya Şehri ve köylerinde yer alan hayrat vakıfların isimleri, bulundukları yerler ve personelleri ile yıllık gelir ve giderleri üzerinde durulmuştur

The Waqfs of Antioch in the 16th Century (According to Awqaf Register Dated 1550)

Antioch, an ancient city, remained under the rule of many states throughout history, but it came under the domination of the Ottoman Empire in 1516. Even the city has become sanjak in some periods, generally it took its place in the administrative organisation of Ottoman Empire as Sanjak of Aleppo s district during the 16th century. Anticoh had 6 sub-districts: Antioch, Suvayda, Kusayr, Altunozu, Jabal Akra ve Shugur. As it is understood from awqaf records; there were five mosque, twenty three masjid, one maqam, one muallimhane (primary shchool), one madrasa, one buk a and one lodge which had their own waqf in the middle of 16thcentury. Also there were one mosque, one school, three lodges and thirteen masjids in village and town of Antoich. In this study, relying on Aleppo s awqaf records of 1550 which is available at the Archive of General Directorate of Land Registry and Cadastre, waqfs names, location, officers, annual income and expenses in the city of Antioch and its villages have been studied.

PDF

___

1. Arşiv Vesikaları
1.1. Başbakanlık Arşivi (BOA):
Tahrir Defterleri (TD): 271, 397 ve 454 numaralı Halep Sancağı Tahrir Defterleri.
Kâmil Kepeci (KK) Tasnifindeki Ruus Defterleri: 209 ve 239 numaralı defterler.
Kâmil Kepeci (KK) Tasnifindeki Mevkûfat Defterleri: 2684 numaralı defter.
Evkaf Muhasebe Defterleri (EV): 14902 ve 38966 numaralı defterler.
1.2. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKA): 556 numaralı Halep Evkaf Defteri.
1.3.Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA):
Hurufat Defterleri (HD): 532, 534, 1017, 1056, 1057, 1060, 1061, 1067, 1068, 1140 ve 1159 numaralı defterler.
2. Basılı Arşiv Vesikaları
998 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Diyâr-i Bekr ve Arab ve Zül-Kâdiriyye Defteri (937/1530) II, Dizin ve Tıpkıbasım, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1999.
3. Seyahatnameler Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (1999). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 3. Kitap, (Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı). İstanbul.
4. Araştırma ve İncelemeler
Akgündüz, Ahmet (1994). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, VII, İstanbul.
Akgündüz, Ahmet (1998). İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara. Ateş, Süleyman (1996). Habîb en-Neccâr, DİA, 14, İstanbul, s. 373-374.
Bahadır, Gürhan (2013). Kuruluşundan Memlûklere Kadar Hatay Tarihi, Hatay Tarihi, Ankara. Çakar, Enver (2003-1). XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566), Elazığ.
Çakar, Enver (2003-2). XVI. Yüzyılda Şam Beylerbeyiliğinin İdarî Taksimatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1, Elazığ, s. 351-374.
Çakar, Enver (2006). 17. Yüzyılda Haleb Eyaleti ve Türkmenleri, Elazığ.
Çakar, Enver (2005). 17. Yüzyılın İkinci Yarısında Antakya Kazasında İskân ve Nüfus (1678/1089 Tarihli Avârız-Hâne Defterine Göre), Belleten, LXVIII/252 (Ağustos 2004), Ankara, s. 431-459. Deny, J. (1997). Sancak, İA, X, s. 186-189.
Eroğlu, Cengiz-Babuçoğlu, Murat-Köçer, Mehmet (2007). Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep, Ankara.
Gökhan, İlyas (2013). Hatay Bölgesinde Memlûkler Dönemi, Hatay Tarihi, Ankara.
Gül, Abdulkadir (2008). Antakya Kazasının Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1709-1806), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Erzurum.
Gün, Doğan (2010). İngiliz Tâcirlerin Antakya Ahâlîsiyle İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler, Hatay Araştırmaları-I, (ed. Ahmet Gündüz-Selim Kaya), Ankara, s. 69-75.
Günay, Hacı Mehmet (2012). Vakıf, DİA, 42, İstanbul, s. 475-479.
Gündüz, Ahmet (2009). XVI. Yüzyılda Antakya Kazası (1550-1584), Antakya.
Gündüz, Ahmet-HİLOOĞLU, Cennet (2010). Bazı Seyyahların Gözüyle Antakya, Hatay Araştırmaları-I, (ed. Ahmet Gündüz-Selim Kaya), Ankara, s. 27-37.
Halaçoğlu, Yusuf (1992). Belen, DİA, 5, İstanbul, s. 403-404.
Işık, Sevgi-KADIOĞLU, Songül-YILDIRIM, Mehmet (2012). Kuyûd-ı Kadîme Arşivi Kataloğu, Ankara.
İlhan, M. Mehdi (1991). The Ottoman Archives and Their Importance For Historical Studies: With Special Reference To Arab Provinces, Belleten, LV/213, Ankara, s. 415-472.
İnalcık, Halil (2004). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), (Çev. Ruşen Sezer), İstanbul.
İpşirli, Mehmet (1992). Buka, DİA,6 İstanbul, s. 386-387.
İpşirli, Mehmet (1993). Cihet, DİA, 7, İstanbul, s. 546-548.
Kara, Adem (2004). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Antakya (1800-1850), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Ün. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Konukçu, Enver (2001). Bazı Gezi Notlarına Göre Osmanlı Döneminde Antakya, Ortadoğuda Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslar Arası Bilgi Şöleni I, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara, s. 275-285.
Kurt, Yılmaz-ERDOĞRU, M. Akif (2000). Çukurova Tarihinin Kaynakları IV-Adana Evkaf Defteri, Ankara.
Masters, Bruce (2003). Halep: Osmanlı İmparatorluğunun Kervan Kenti, içinde: Edhem Eldem-Daniel Goffman-Bruce Masters, Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, İzmir ve İstanbul, (çev. Sermet Yalçın), İstanbul, s. 19-87.
Muhammedoğlu, Aliyev Salih (1995). Erdebil, DİA, 11, İstanbul, s. 276-277.
Özdemir, Rifat (2002). Antakya Esnaf Teşkilâtı (1709-1860), Antakya.
Öztürk, Mustafa (1996). Tahrir Defterine Göre 16. Yüzyılın İlk Yarısında Antakya, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/2, Elazığ, s. 327-333.
Raymond, André (1995). Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, (Çev. Ali Berktay), İstanbul. Sahillioğlu, Halil (1991). Antakya, DİA, 3, İstanbul, s. 228-232.
Şahin, İlhan (2004). Nahiye, DİA, 32, İstanbul, s. 306-308.
Şahin, İlhan (2009). Sancak, DİA, 36, İstanbul, s. 97-99.
Şancı, Fuat (2006). Hatay İlinde Türk Mimarisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Tekin, Mehmet (1993). Antakyalı Din Şehidi Habîb Neccâr, Antakya. Tekin, Mehmet (2000). Hatay Tarihi, Ankara.
Tozlu, Selahattin (2009). Antakya (Hatay) Tarihi Bibliyografyası, Elazığ.
Wehr, Hans (1976). A Dictionary of Modern Written Arabic, (ed. J. Milton Cowan), New York. Yediyıldız, Bahaeddin (2013). Vakıf, DİA, 42, İstanbul, s. 479-486.