11930

XVI. Yüzyılda Osmanlı Yönetim Zihniyetine Diyalektik Yaklaşım

Osmanlıların yönetim zihniyetinin yöneticiler ile tebaa üzerinde müsbet ya da menfi etkileri olmuştu. Padişahların yönetim zihniyeti; devletin ikbalinde, değişim, gelişim ile çözülüp bozulmasında başat rol oynamıştı. Yönetim sisteminin; bilgi, adalet, basiret, kabiliyet ile zamana ve ihtiyaçlara göre yönetilmesi gerekmekteydi. Kalem, kılıç ve siyasete hâkimiyette iradenin yanı sıra iyi bir eğitimden geçilmesi elzemdi. Beylikten devletleşme ile imparatorluktan XVI. yüzyılın sonuna kadar ki süreçte özellikle padişahların yönetim zihniyetleri, devletin ikbali ve muktedirliği ile zafiyetinde kendini göstermişti. Bu bağlamda XVI. yüzyılın ikinci yarısında yönetim zihniyetindeki buhranın membaı; dönemin sorunlarının, mazinin yönetim zihniyetinde aranmasından kaynaklanmıştı. Özellikle Kanunî’nin haleflerinin yönetim erkinde istenilen seviyede olmayışı bu buhranı daha da körüklemişti. Ayrıca yönetimde; rüşvet, suistimal, hizipleşme gibi menfur bidatların yaygınlaşması, yeniliklerin bir an önce yapılmasını gerektirmekteydi. Ancak yenilikten ziyade mazideki güce kavuşma iştiyakı yeniliklere ket vurmuştu. Sorunlar karşısında basmakalıp metotlarla hareket edilmesi, bürokratların genelinin liyakatsızlığı ve kanunsuzluğu, enderun ile medreselerin reformist bir zihniyetle yapılandırılamayışı, liyakatli insan gücünün yetiştirilemeyişi vs. zihniyetin yetersizliğini göstermekteydi. Bu döneme dair çalışmaların yeterince olmayışı, makalenin hazırlanmasında etkili olmuştur. Kronikler araştırmada asıl kaynak olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Padişah, , Bürokrasi, , Yönetim Zihniyeti, Avrupa Kıtası, , Bilim

Dialectic Approach to Ottoman Government Mentality in the 16th Century

Ottoman government mind-set had favorable and unfavorable effects on the administrators and citizens. T-he sultans’ government mind-set had played a dominant role in the state’s prosperity, change, disintegration, and dissolution. Government systems had to be oriented according to the knowledge, justice, foresight, competence, time, and requirements. For sovereignty in pen, sword, and politics, a well-rounded education, as well as a strong will, was essential. From principality to statehood, from empire to XVI. ın the process until the end century , especially the management mentality of the sultans showed itself in the prosperity, power and weakness of the state. In this context the crisis in the government mind-set in the second half of the 16th century resulted from seeking the problems of that time in the earlier government mind-set. In particular, the fact that Suleiman’s successors were not at the desired level in the administration had further aggravated this crisis. Moreover abominable innovations such as bribery, abuse, and schism becoming prevalent in the government required that novelties be introduced immediately. However, the desire to regain the power in the past, rather than innovations, had impeded the novelties. Acting with banal methods in the face of problems, inefficiency and illegality of the bureaucrats, in general, the Ottoman palace and madrassa not being structured with a reformist mind-set, failure to produce efficient manpower, etc. was indicative of the inadequacy of the mind-set. The scarcity of the studies on this period played an important role in producing this article. Chronicles have been used as the main source in this study.

Keywords:

Sultan, , Bureacracy, , Goverment mind-set, , Science., continent of Europe,

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), 23, h. 61, s. 31, BOA, 23, h. 243, s. 121, BOA, MD 23, h. 731, s. 629.
Acıpınar, Mikail, Osmanlı İmparatorluğu ve Floransa Akdeniz’de Diplomasi, Ticaret ve Korsanlık 1453-1599, Ankara 2016.
Andrews, Walter G. , “Bastırılmış Rönesans”, çev. Tansel Güney, Neşir heyeti: Halil İnalcık vd., Osmanlı Araştırmaları XXV, İstanbul, 2005.
Arslantürk, Zeki, Yokuşun Başında Naîma’ya Göre XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti, İstanbul 2017.
Akça, Gürsoy, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İktidar, Konya 2010.
Aydüz, Salim, Osmanlı Biliminin Öncüleri, İstanbul 2016.
Bayrak, Alperen, Osmanlı’nın Kökleri Osman Gazi, İstanbul 2019.
Bostan, Zeynep, Osmanlı Hariciyesinin Modern Temelleri II, Abdülhamid Döneminde Diplomasi, İstanbul 2021.
Celâl-zâde Mustafa, Selim-nâme, (haz. Ahmet Uğur, Mustafa Çuhadar), Ankara 1990.
Cezar, Mustafa, Levendler, İstanbul 1965.
Chris, Wickham, Ortaçağda Avrupa Batı Roma İmparatorluğu’nun Dağılmasından Reformlara Kadar, çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul 2019.
Cin, Halil , S. Gül Akyılmaz, Tarihte Toplum ve Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni, Adana 2000.
Coles, Paul, Avrupa’da Osmanlı Tesirleri, (çev. Vecdi Bürün), İstanbul 1975.
Çabuk, Vahid, Osmanlı Teşkilât ve Siyâset Kültürü, İstanbul 1966.
Çerçi, Faris, Gelibolulu Mustafa Âlî ve Künhü’l-Ahbâr’ında II, Selim, III. Murad ve III. Mehmed Devirleri, Kayseri 2000.
Downey, Fairfax, Kanunî Sultan Süleyman, (çev. Enis Behiç Koryürek), İstanbul 1975.
Dünden Geleceğe Münevverler Gözüyle Meselelerimiz, C. I, (editör: Metin Eriş), İstanbul 2018.
Emecen, Feridun Mustafa, Osmanlı Klasik Çağında Siyaset, İstanbul 2009.
Ercilasun, Konuralp, Türk Tarihinin Çağları, İstanbul 2020.
Eryılmaz, Bilal, Osmanlı’da Birlikte Yaşama Politikası, İstanbul 2019.
Gökbilgin, M. Tayyib, Osmanlı Müesseseleri Teşkilâtı ve Medeniyet Tarihine Genel Bakış, İstanbul 1977.
Gökbilgin, M. Tayyib, Kanunî Sultan Süleyman, İstanbul 2019.
İbn Haldun, Mukaddime, (haz. Arslan Tekin), İstanbul 2020.
İnalcık, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, İstanbul 2005.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, İstanbul 2006.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ekonomik ve Sosyal Tarihi, (1300-1600), C. I, (çev. Halil Berktay), İstanbul 2000.
İnalcık, Halil, Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı Devlet, Kanun, Diploması, İstanbul 2021.
İnalcık, Halil, Osmanlı ve Avrupa Osmanlı Devleti’nin Avrupa Tarihindeki Yeri, İstanbul 2021.
İpşirli, Mehmed, Osmanlı İlmiyesi, İstanbul 2021.
Itzkowitz, Norman, Osmanlı İmparatorluğu ve İslâmi Gelenek, (çev. Akın Öge), İstanbul 2019.
Jenkins, Hester Donaldson, Kanunî’nin Veziriazamı Pargalı İbrahim Paşa, çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul 2015.
Jorga, Nicolae, Fatih Sultan Mehmed, (çev. Nilüfer Epçeli), İstanbul 2016.
Türk Tarihi ve Kültürü Üzerine Yeni Araştırmalar, Hazırlayanlar: Selcen Koca ve İsmail Karakoç, Ankara 2021.
Kahraman, Seyit Ali, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde Fatih Sultan Mehmed, İstanbul 2020.
Kaya, Kamil , Meryem Tuna Uysal, “Yöneticilerde Yönetim Zihniyetinin Eyleme Dönüşmesi”, Sosyoloji Konferansları-Istanbul Journal of Sociological Studies, No: 56, (2017-2), s. 97-115.
Kınalızade Ali Efendi, İdeal Devlet, İdeal Hükümet, İdeal Cemiyet, (haz. Fahri Unan), Ankara 2004.
Köprülü, Mehmed Fuad, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, IV. Baskı, İstanbul 2019.
Koçi Bey, Koçi Bey Risalesi, (haz. Ali Kemal Aksüt), İstanbul 1939.
Kritovulos, Kritovulos Tarihi (1451-1467), çev. Ari Çokona, İstanbul 2020.
Küçükalp, Derda, Siyaset Felsefesi, Bursa 2018.
Lewis, Bernard, Ortadoğu-İki Bin Yıllık Ortadoğu Tarihi, Ankara 2017.
Lybyer, Albert Howe, Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nun Yönetimi, çev. Seçkin Cılızoğlu, İstanbul 2011.
Mevlânâ Mehmed Neşrî, Cihânnümâ (Osmanlı Tarihi 1288-1485), (haz. Necdet Öztürk), İstanbul 2008.
Miri Shefer-Mossensohn, Osmanlı’da Bilim Kültürel Yaratı ve Bilgi Alışverişi, çev. Kübra Oğuz, İstanbul, 2019.
Nagy, Kâldy, XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Merkezî Yönetimin Başlıca Sorunları, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 12, 1969.
Nâima, Tarih-i Nâima, (çev. Zuhuri Danışman), İstanbul 1967.
Niyazi, Mehmed, İslâm Devlet Felsefesi, Ankara 2018.
Nizamül’l-Mülk, Siyasetname, Ankara 2009.
Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul 2018.
Öztuna, Yılmaz, Kanunî Sultan Süleyman, İstanbul 2014.
Osmanlı Modernleşmesi Reform Çağında Çözüm Arayışları, (editör: Ahmet Dönmez), İstanbul 2019.
Osmanlı Devleti’nde Padişah-Sûfî İlişkileri, (editör: Ömer Yılmaz), Ankara 2019.
Osmanlı Diplomasi Tarihi Kurumları ve Tatbiki, (editör: Mehmed Alaaddin Yalçınkaya ve Uğur Kurtaran), Ankara 2018.
Öz, Mehmed, Kanun-ı Kadîmin Peşinde Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, İstanbul 2010.
Öz, Mehmed, Osmanlı Tarihi Üzerine I Kuruluş, Kimlik ve Siyasî Düşünce, Ankara 2019.
Pîr Mehmed Za’ifî, Gülşen-i Mülûk Hükümdarlar Bahçesi, (haz. Vedat Ali Tok), İstanbul 2013.
Refik, Ahmet, Osmanlının Zafer Sayfaları Sahâif-i Muzafferiyât-ı Osmaniye, (haz. Yaşar Çalışkan), İstanbul 2018.
Remzi, Özmen, Türk Devlet Felsefesi, İstanbul 2019.
Rönesans ve Osmanlı Dünyası, Derleyenler: Anna Contadını, Claıre Norton, çev.: Ebru Kılıç, İstanbul, 2015.
Sander, Oral, Siyasî Tarih İlkçağlardan 1918’e, XVI. Baskı, İstanbul 2007.
Solnon, Jean-François, Osmanlı İmparatorluğu ve Avrupa, çev. Ali Berktay, İstanbul 2022.
Şakir, Ziya, Osmanlı İmparatorluğu’nda Maktül Vezirler, İstanbul 2020.
Şentürk, Hulusi, Devlet, İstanbul 2020.
Şeyhoğlu Mustafa, Kenzü’l-Kübera ve Mehekkü’l-Ulemâ, (haz. Kemal Yavuz), Ankara 1991.
Tafur, Pero, Pero Tafur Seyahatnamesi, (çev. Hakan Kılınç9, İstanbul 2016.
Tanilli, Server, Yüzyılların Gerçeği ve Mirası 16.-17. Yüzyıllar: Kapitalizm ve Dünya, İstanbul, 2007.
Tilly, Charles, Avrupa’da Devrimler (1492-1992), (çev. Özden Arıkan), İstanbul, 2016.
Uğur, Ahmet, “Âsaf-nâme-i Vezir Lütfi Paşa”, İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, C. IV, (1980), s. 243-258.
Uluçay, Çağatay, Sancaktan Saraya, (haz. Sabri Koz, Haşim Şahin), İstanbul 2012.
Uzunçarşılı, İsmail. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı, Ankara 1988.
Merry E. Wiesner–Hansk, Erken Modern Dönemde Avrupa (1450-1789), çev. Hamit Çalışkan, İstanbul, 2021
Yücel, Yaşar, Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar Kitâb-i Müstetâb, Kitabu Mesâlih,’l Müslimîn ve Menâfi’i’l Mü’mînîn, Hırzü’l–Mülûk, Ankara 1988.
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, VII. Baskı, (çev. Ayşegül Çakan), İstanbul 2019.
Yıldırım, Yılmaz, Osmanlı Modernleşmesi ve Sivil Toplum, İstanbul 2017.
Yılmaz, Savaş, Osmanlı Devletinde Bürokrasi ve Tebaa (Kuruluştan XVI. Yüzyıla Kadar), Ankara 2021.
Wickham, Chris, Ortaçağ’da Avrupa: Batı Roma İmparatorluğu’nun Dağılmasından Reformlara Kadar, İstanbul 2019.