Mütareke Dönemi’nde İstanbul’da Arnavud Teâvün Cemiyetinin Kuruluşu ve Faaliyetleri

Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi ile savaştan çekilmesinden kısa bir süre sonra İstanbul’daki Arnavut aydınlar, Arnavutlar arasında birlik ve beraberliği tesis etmek, yardımlaşma ve dayanışmayı sağlamak için teşkilatlanmaya gitmişler ve “Arnavud Teâvün Cemiyetini” kurmuşlardır. İstanbul merkezli Cemiyet, kuruluş amacını Arnavutluk’un hukukunu savunmak, Arnavutluk sınırları dışında kalan ülkenin diğer kısımlarının anavatana katılmasına çalışmak ve ihtiyaç sahiplerine yardım etmek olarak belirlemiştir. Bu çerçevede siyasi, kültürel, eğitim, vb. alanlarda faaliyetlerde bulunmuştur. Bu çalışmada Mütareke Dönemi’nde İstanbul’da kurulan Arnavud Teâvün Cemiyeti ele alınmıştır. Bu kapsamda Cemiyetin kuruluş aşaması, şube ağını genişletme çalışmaları; siyasi, kültürel ve eğitim alanındaki faaliyetleri incelenmiştir. Sadece Osmanlı Hükümetinin değil, aynı zamanda Millî Mücadele’nin merkezi Ankara’nın da Cemiyetin faaliyetlerine yönelik hassasiyeti tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada ayrıca Arnavutların bu dönemde İstanbul’da kurdukları diğer cemiyet ve derneklere de değinilmiştir. Tüm bunlar başta arşiv belgeleri olmak üzere dönemin basını ve ikinci el kaynaklar üzerinden ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Mütareke Dönemi, İstanbul, Arnavutlar, Arnavud Teâvün Cemiyeti.

The Establishment and Activities of the Albanian Mutual Assistance Society in Istanbul during the Armistice Period

Shortly after the Ottoman Empire’s withdrawal from the war with the Armistice of Mudros, Albanian intellectuals in Istanbul organized themselves to establish unity and solidarity among Albanians and to provide mutual assistance and support, forming the “Albanian Mutual Assistance Society” (Arnavud Teâvün Cemiyeti). The Istanbul-based Society determined its purpose of establishment as defending the law of Albania, trying to integrate other parts of the country outside the borders of Albania into the homeland, and helping those in need. In this context, the Society carried out activities in the fields of politics, culture, education, etc. In this study, the Albanian Mutual Assistance Society, which was established in Istanbul during the Armistice Period, was discussed. In this context, the foundation stage of the society, and its efforts to expand its branch network and activities in the field of politics, culture and education were examined. It has been tried to determine the sensitivity of not only the Ottoman Government but also Ankara, the center of the National Struggle, towards the activities of the Society. Additionally, other societies and associations established by Albanians in Istanbul during this period were mentioned. The study relied on archival documents, the press of the period, and second-hand sources.

Keywords:

Ottoman Empire, Armistice Period, Istanbul, Albanians, Albanian Mutual Assistance Society,

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA. BEO. 4710/353178.
BOA. BEO. 4711/353272.
BOA. DH. EUM. 79/30.
BOA, DH. EUM. AYŞ. 9/69.
BOA, DH. EUM. AYŞ. 13/34.
BOA, DH. EUM. AYŞ. 18/26.
BOA, DH. EUM. AYŞ. 23/78.
BOA. DH. EUM. AYŞ. 64/40.
BOA. DH. EUM. AYŞ. 72/49.
BOA. DH. EUM. 5. Şb. 79/30.
BOA. DH. EUM. 6. Şb. 53/78.
BOA. DH. HMŞ. 4/4.
BOA, HR. SYS. 2469/12.
Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE) TİTE. 35/78; TİTE. 46/189; TİTE. 49/115; TİTE. 50/94. TİTE. 55/44; TİTE. 57/63; TİTE. 57/140; TİTE. 329/8.
Alemdar, 19 Mayıs 1335 (1919).
Anadolu’da Yenigün, 28 Şubat 1336 (1920).
“Arnavud Dindaşlarımızın Dünkü İctimâî”, Peyâm-ı Sabah, 5 Teşrin-i sâni 1337 (5 Kasım 1921).
“Arnavud Kulübü Reisi’nin Beyânatı”, Alemdar, 17 Mayıs 1921 (1337).
“Arnavudluk Ahvâli”, Peyâm-ı Sabah, 5 Teşrin-i sâni 1337 (5 Kasım 1921).
İleri, 26 Eylül 1337 (1921).
“Kosova Mültecilerinin Muhtırası”, Tevhid-i Efkâr, 26 Eylül 1337 (1921).
“Şehrimizdeki Arnavudların Vatanperverliği”, Alemdar, 17 Mayıs 1337 (1921).
“Şehrimizdeki Arnavudların Dünkü İçtimaî”, İleri, 26 Eylül 1337 (1921).
“Şube Küşadı”, Alemdar, 11 Nisan 1335 (1919).
Vakit, 19 Nisan 1335 (1919).
Ağanoğlu, H. Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makus Tarihi: Göç, 9. bs., İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, Cilt 1, 4. bs., İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
Alpan, Necip P., “Türkiye İle Arnavutluk’un İstiklâl Savaşlarındaki Paralelizm Doğrultusunda Yaptıkları İşbirliği”, X. Türk Tarih Kongresi, Cilt VI, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994, s. 2897–2904.
Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Cilt 1-2: 1914-1995, 14. bs., İstanbul: Alkım Yayınevi, 2004.
Aydın, Mithat, “Arnavutluk’un Osmanlı Devleti’nden Kopuşu Sorunu (1912-1913)”, Belgi Dergisi, 2/17(2019), s. 1094-1128.
Bartl, Peter, Millî Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878-1912), çev. Ali Taner, İstanbul: Bedir Yayınları, 1998.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi-Balkan Savaşları, Cilt II, Kısım II, 3. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
Bozkurt, Abadurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2014.
Budak, Mustafa, “I. Dünya Savaşı Sonrası Yeni Uluslararası Düzen Kurma Sürecinde Osmanlı Devleti’nin Tavrı, Paris Barış Konferansı’na Sunulan 23 Haziran 1919 tarihli Muhtıra”, Divan İlmi Araştırmalar, (7)(1999), s. 191-215. Clayer, Nathalie, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri-Avrupa’da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulusun Doğuşu, çev. Ali Berktay, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
Çelik, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar-II. Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, İstanbul: Büke Yayınları, 2004.
(Demirlika), Ilirjana Kaceli, “Türkiye’deki Arnavutluk Kolonisi ve Osmanlı İmparatorluğu ile İlişkileri”, KEBİKEÇ İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Osmanlı'da Türkçe Dışı Süreli Yayınlar (1), 50(2020), s. 433-444.
Hayta, Necdet, Balkan Savaşları’nın Diplomatik Boyutu ve Londra Büyükelçiler Konferansı (17 Aralık 1912-11 Ağustos 1913), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2008.
İsmail Kemal Bey’in Hatıratı, ed. Sommerville Story, çev. Adnan İslamoğulları, Rubin Hoxha, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2009.
Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi-20. Yüzyıl, Cilt 2, 2. bs., çev. Zehra Savan, Hatice Uğur, İstanbul: Küre Yayınları, 2009.
Karacalarlı, Elona Rusi, “Arnavutluk Cumhuriyeti”, Çağdaş Baklan Siyaseti, 2. bs., ed. Murat Necip Arman-Nazif Mandacı, Ankara: Seçkin Yayınları, 2014.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi-İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), Cilt IX, 2. bs., Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
Kutlu, Cengiz, Türkiye Arnavutluk İlişkileri-1990’dan Günümüze Politik, Askeri, Ekonomik, Sosyal, İzmir: Zeus Kitabevi: 2018.
Kutlu, Cengiz, “Cumhuriyet Dönemi Türkiye-Arnavutluk İlişkileri (1923-2017)”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, 15/29(2017), s. 83-103.
Maden, Fahri, “Arnavutluk'un Bağımsızlık Süreci (1877-1913)”, Avrasya Etüdleri, 1/39(2011), s. 155-196.
Özcan, Halil, Atatürk Dönemi Türkiye-Arnavutluk İlişkileri (1920-1938), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2011.
Özkan, Asaf. “Arkadaşlarının Kaleminden Mim Mim Grubu Reisi Topkapılı Mehmet Bey” Tarihin Peşinde, 10(2013), s. 29-62.
Özkan, Ali, Enver Hoca Dönemi Arnavutluk (1945-1985), İstanbul: Nobel Yayınları, 2017.
Özkan, Ali, (2014), “Millî Şef Döneminde Türk-Arnavut İlişkileri (1939-1945)”, Türk Dünyası Araştırmaları, 107/211(2014), s. 99-138.
Sander, Oral, Siyasi Tarih-İlkçağlardan 1918’e, 16. bs., İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 1989.
Saner Gönen, Yasemin, “Babıâli Arnavutluk’u Neden 9 Yıl Tanımadı?”, Toplumsal Tarih Dergisi, 71(1999), s. 4-7.
Sönmez, Banu İşlet, II. Meşrutiyette Arnavutluk Muhalefeti, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler-Mütareke Dönemi 1918-1922, Cilt 2, 2. bs. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986.
Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1999), 5. bs., İstanbul: Filiz Kitabevi, 2000.
Yel, Selma-Özcan, Halil, "Mustafa Kemal’in Selahattin Saip Bey’i Arnavutluk’ta Görevlendirmesinin Sebep ve Sonuçları (1920-1923)", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24/70(2008), s. 57-74.