Adapazarı'nda Yaşanan Asayiş Sorunları (1876-1908)

Farklı etnik kökenden birçok milletin yaşadığı Adapazarı, bölgeye gelen muhacirlerle birlikte daha da karmaşık bir hale gelmiştir. Bir sorun yumağını andıran bu bölgede, öne çıkan ana asayiş sorunu ise eşkıyalıktır. Özelikle muhacirlerin Adapazarı’nda yaşayan halkın mallarını gasp ettikleri görülmektedir. Direnip karşı koymaya çalışanlar ise darp edilmiş, hatta öldürülmüşlerdir. Muhacirlerin perişan durumlarının bu suçlara zemin hazırladığı açıktır. Uzak coğrafyalardan tüm mal varlıklarını bırakarak Adapazarı’na gelen bu insanlar, yaşamak için bu suçlara karışmışlardır. Bu kaotik durum Adapazarı ve çevresindeki huzuru bozmuştur. Yüzyıllardır huzur içinde yaşayan Adapazarı halkı arasında büyük bir korku ve panik başlamıştır. Her an bir eşkıya veya çete grubuyla karşılaşabilme tehlikesi, bölge halkını tedirgin etmiştir. İngiltere ve Amerika gibi devletlerin Ermeniler üzerinde yaptıkları çalışmalar da bölgedeki asayişi bozmuştur. Bu misyonerlik faaliyetlerinden Adapazarı'nda yaşayan Ermenilerin fazlasıyla etkilendiği görülmektedir. Bağımsızlık hayali ile eylemlerde bulunan Ermeniler, bölgede bazı problemlerin yaşanmasına neden olmuşlardır. Adapazarı'nda yaşanan asayiş sorunlarından biri de iskâna uygun olmayan bataklıkların kurutulmasıyla ortaya çıkmıştır. Kurutulan araziler üzerindeki hak iddiaları yüzünden çeşitli asayiş sorunları baş göstermiştir. Osmanlı Devleti’nin aldığı önlemler ise sorunları bir dereceye kadar azaltmış, ancak sona erdirememiştir. Adam kaçırma, tehdit, darp, gasp, yaralama ve cinayet hâdiseleri bölgede sıklıkla karşılaşılan ve neredeyse sıradanlaşan asayiş sorunlarındandır.

Anahtar Kelimeler:

Adapazarı, Asayiş, 1876-1908, Muhacirler, Ermeniler.

Public Order Problems in Adapazarı (1876-1908)

Adapazari, where many nations from different ethnic origins live, has become even more confused with the immigrants coming to the region. In this region, which resembles a ball of problems, the main security problem that stands out is theft. It is seen that especially immigrants usurped the wealth of the rich people living in Adapazari. Those who resisted and tried to resist were battered, even killed. It is clear that the miserable situation of the refugees laid the groundwork for these crimes. These people, who came to Adapazari leaving all their assets from distant geographies, have been involved in such crimes.This chaotic situation has further increased the unrest in Adapazari and its surroundings. The danger of encountering a bandit or gang group at any moment has worried the people of the region. The studies conducted by states such as England and America on Armenians also disturbed the public order in the region. It is seen that Armenians living in Adapazari were greatly influenced by these missionary activities. Armenians, who took action with the dream of independence, caused some problems in the region. One of the public order problems in Adapazari emerged with the drying of the marshes that were not suitable for housing. Various public order problems have arisen due to the claims on the dried lands. The measures taken by the Ottoman Empire alleviated the problems to a certain extent, but could not end. Kidnapping, threats, assault, extortion, injury and murder are among the most common and almost ordinary public order problems in the region.

Keywords:

Adapazari, Public Order, 1876-1908, Immigrants, Armenians,

PDF

___

Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 30/2201, 656/49134, 661/49521, 667/50011, 681/51069, 793/59437, 821/61553, 995/74595, 1105/82806, 1138/85335, 1303/97679, 1335/100009, 1729/129605, 1742/130580.
Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT) 122/44, 216/59, 270/80, 327/15, 942/16, 1150/40, 1708/70, 1712/107, 1750/70, 1762/82, 1777/8, 1800/16, 1819/93, 1823/112, 1870/70, 2088/103, 2089/40, 2180/53.
Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH. TMİK. M) 9/75, 10/34, 13/44, 24/6, 24/82, 51/42.
Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH) 35/75, 348/22, Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı (HR. TO) 257/5, 258/73.
İrade Adliye ve Mezahib (İ. AZN) 47/7, İrade Dâhiliye (İ. DH) 1131/88302, 1180/92273, 1209/94670, 1387/9, İrade Hariciye (İ. HR) 335/21565, İrade Hususi (İ. HUS) 44/137, 110/138,
Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV) 60/52, 93/4, 97/33, 103/17, Sadaret Eyalet-i Mümtaze Rumeli-i Şarki Evrakı (A. MTZ. RŞ) 12/5, Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı (A. MKT. MHM) 655/2, 655/16, 655/24, 655/34, 729/5, Şûrâ-yı Devlet Evrakı (ŞD) 690/39.
Yıldız Arşivi Mütenevvi Maruzat (Y. MTV) 166/206, 167/108, 219/83, Yıldız Perakende Evrakı Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y. PRK. AZN) 4/52,.
Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK) 56/27, 78/31, 109/51, 109/53, 132/48, 133/44, Yıldız Perakende Evrakı Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik Maruzatı (Y. PRK. EŞA) 12/6, Yıldız Perakende Evrakı Evrak-ı Yâverân ve Maiyyet-i Seniyye Erkân-ı Harbiye Dairesi (Y. PRK. MYD) 17/22.
Yıldız Perakende Evrakı Komisyonlar Maruzatı (Y.PRK.KOM) 3/22, 4/68, Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK) 63/54, Yıldız Perakende Evrakı Serkurenalık (Y. PRK. SRN) 4/47, Yıldız Perakende Evrakı Umûm Vilayetler Tahriratı (Y. PRK. UM) 17/38, 46/61, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS) 243/17, 397/14, Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y. A. RES) 108/87, 110/14.
AKSU, Noemi Levy, Osmanlı İstanbulu'nda Asayiş (1879-1909), Çev: Serra Akyüz, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
ALAN, Gülbadi, ''Sultan II. Abdülhamid'in Hristiyan Misyonerleri ve Kurumlarına Karşı Takip Ettiği Politikalar'', Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, Haz.: Mehmet Metin Hülagü vd. C. 2, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 2011.
BAHÇECİ, Yahya, ''Sultan II. Abdülhamid'e Ermeniler Tarafından Düzenlenen Bombalı Suikast'', Devr-i Hamid Sultan II. Abdülhamid, Haz.: Mehmet Metin Hülagü vd. C. 5, Erciyes Üniversitesi Yayınları, Kayseri 2011.
CUINET, Vital, İzmit Mutasarrıflığı, Çev: Pelin Koç, Demkar Yayınevi, İstanbul 2012.
ENGİN, Vahdettin, II. Abdülhamid ve Dış Politika, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011.
GÜRÜN, Kamuran, Ermeni Dosyası, Rüstem Yayınevi, 2001.
HALAÇOĞLU, Yusuf, Ermeni Tehciri, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2006.
Hüseyin Nazım Paşa, Ermeni Olayları Tarihi, C. 1, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1998.
KANTARCI, Şenol, Tarih ve Uluslararası Boyutuyla Ermeni Dosyası, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2011.
KARPAT, Kemal H, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Çev: Bahar Tırnakçı, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
KESKİN, Cengiz, I. Meşrutiyet Döneminde Adapazarı ve Çevresi (1876-1908), Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya 2020.
KONUKÇU, Enver, ''Ermenilere Adapazarı'ndan Bakış'', Türk-Ermeni Külliyatı Tarihte Türkler ve Ermeniler, C. 6, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
KÜÇÜK, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı 1878-1897, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1986.
MUTLU, Şamil, Osmanlı Devleti'nde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2005.
NARİN, Resül, XIX. Yüzyılda Adapazarı, Sakarya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Sakarya 2011.
__________, ''XIX. Yüzyılda Adapazarı'nda Ermeniler'', Türk-Ermeni Külliyatı Tarihte Türkler ve Ermeniler, C. 6, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
ÖKE, Mim Kemal, Ermeni Sorunu 1914-1923, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
Salname-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, 1319 (1901).
Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1321 (1903).
SARI, Mustafa, ''Adapazarı'nda Muhaceret (1877-1908)'', History Studies, 7/4 (2015) , s. 87-112.
___________- Bahadır Ünal, ''Adapazarı'nda Gökçeören Bataklığını Kurutma Çalışmaları ve Muhacirlerle Yaşanan Sorunlar (1890-1908)'', Akademik İncelemeler Dergisi, 9/2 (2014), s. 137-158.
SUBAŞI, Turgut, Anglo-Ottoman Relations and The Reform Question in The Early Period 1839-1852: With Special Reference to Reforms Concerning Ottoman Non-Mumlims, Basılmamış Doktora Tezi, Birmingham 1995.
ŞİMŞİR, Bilal N, Rumeli’den Türk Göçleri Emigrations Turques Des Balkans Turkish Emigrations From The Balkans Belgeler-Documents, 2 Cilt, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1970.
''The Situation in Turkey'', The Times. 23 Ekim 1895, ''The Situation in Turkey'', The Times. 24 Ekim 1895.
TOSUN, Ramazan, ''Ermeni Meselenin Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti'', Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14 (2003), s. 143-163.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009, URAS, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul 1987.
YAVUZ, Fikrettin, ''Ermeni Kimliği'nin İnşasında Bir Patrik Portresi: Mıgırdıç Kırımyan'', Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Akademik İncelemeler Dergisi, 2/1 (2007), s. 257-289.
__________- Zeynep İskefiyeli, ''İstanbul Ermeni Patrikhanesi'nin Berlin Kongresi'ne Gönderdiği Heyetin Avrupa'daki Faaliyetleri'', Belleten, 84/299 (2020), s. 357-398. YETKİNER, Cemal, ''İstanbul'da Bir Cemaatin Doğuşu: William Goodell ve Amerikan Protestan Misyonu'', Akademik Orta Doğu Dergisi, 3/1 (2008), s. 133-164.