Sanayileşen Alanlarda Tarım Topraklarını Koruma Güçlüğü: Trakya Bölge Planlama Deneyimi

Geçtiğimiz yarım yüzyılda Türkiye’de kırsal nüfus hızla düşerken kentsel nüfus artmıştır. Bu süreçte, doğal kaynak olan tarımsal alanların önemli bir bölümü niteliğini kaybetmiş, kişi başına düşen tarım toprağı yaklaşık 7500 m2 iken, yarı yarıya azalarak 3400 m2/kişi düzeyine gerilemiştir. Diğer yandan, birçok çevre düzeni planında “tarım alanlarının korunması” temel ilke olarak benimsenmiş olmasına rağmen pek başarılı olunamamıştır. Bu planlardan biri de, Trakya Bölgesi için, Çevre Bakanlığı, Trakya Kalkınma Birliği (TRAKAB) ve İstanbul Metropoliten Planlama Merkezi (İMP) işbirliği ile yapılan “Trakya Alt Bölgesi Çevre Düzeni Planı”dır. Önemli tarım topraklarına sahip olan bölgede, sanayinin ve kentsel yapılaşmanın tarım toprakları aleyhine yayılmasının engellenmesini amaçlayan bu plan, 2009 yılında onaylanmıştır. Buna rağmen, mutlak tarım topraklarının yoğunlukta olduğu birçok bölgede olduğu gibi burada da tarım topraklarının yapılaşmalara açılması önlenememiştir. Bu çalışmada, yukarıda sözü edilen plan çerçevesinde, Trakya bölgesinde tarımsal alanlarda yaşanan değişim süreci irdelenerek, kuramsal arka planı ile birlikte değerlendirilmekte, söz konusu plan kapsamında, sanayi kaynaklı kirliliğin önlenmesi ve tarımsal potansiyelin korunarak geliştirilmesine dönük geliştirilen/belirlenen yöntem ve stratejiler tartışılmaktadır. Ayrıca birçok plan çalışmasında tarımsal alanların korunması ve geliştirilmesine dönük kararların uygulanamama nedenleri analiz edilerek nedenleri saptanmaya çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Planlama, Sanayi gelişimi, serbest pazar

Difficulties for Protection of Agricultural Lands in Industrially Developing Areas: A Planning Experience in Thrace Region

Agricultural land in Turkey has been diminishing more and more under the pressure of rapid urbanisation since 1950. The most important reason for it is migration of labour force from rural areas to cities where manufacturing and service industries densely clustered, followed by the rapid building induced by industrialization and tourism in regions where agricultural land supply is abundant, such as Thrace, Aegean and Mediterranean regions. Given that the same incident has been experienced by many developing or less developed countries besides Turkey, the fact that the agricultural land has been rapidly diminishing across the world will inevitably too much greater multi-dimensional problems in the future. Despite the decisions formulated under many regional/local plans in accordance with the requirements provided in the Land Protection Law (Law No. 5402) in order to protect the agricultural lands since 2004, no success could have been achieved. Especially in the areas where industrial, residential and tourism functions have been developing rapidly, it is ever becoming impossible to protect, and ensure the agricultural use of, agricultural land despite the law and the plan decisions. One of the regions in Turkey where significant part of the land is agricultural land that experiences this problem is Thrace. This paper analyses the change in the agricultural lands in the Thrace region, defines it along with the theoretical background, and discusses such strategies aiming prevention of pollution induced by industrialisation and development of the agricultural potential in the region. Meanwhile, questioning the issue that while in some societies, where free market economics is valid, the use of land can be regulated on the basis of public interest, in some societies this cannot be achieved.

PDF

___

Akın, E. (2007). Kentsel Gelişme ve Kentsel Rantlar: Ankara Örneği. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi (Kent ve Çevre Bilimleri) Anabilim Dalı.
Aktan, C. C. (2003) Görünmez Ayak ve Milletlerin İsrafı: Rant Kollama. C. C. Aktan içinde, Yasal Soygun Çıkar Grupları ve Rant Kollama (s. 15-34). İstanbul: Zaman Kitap.
BİMTAŞ (2008) Trakya Alt Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Toplantı Tutanakları (Basılmamış)
ÇŞB (2009a) Trakya Alt Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Raporu (Basılmamış), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
ÇŞB (2009b) Trakya Alt Bölgesi 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı Hükümleri (Basılmamış), Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
Ricardo, D. (1997). Ekonomi Politiğin ve Vergilendirmenin İlkeleri. (T. Ertan, Çev.) İstanbul: Belge Yayınları.
Sezgin, D., ve Varol, Ç., (2012). “Ankara’daki Kentsel Büyüme Ve Saçaklanmanın Verimli Tarım Topraklarının Amaç Dışı Kullanımına Etkisi”, JFA, 29(1): 273-288
Sönmez, Ö. (2016) İstanbul merkezli sanayi yayılımının alt kentlerde mekansal etkileri: Tekirdağ örneği, Megaron, 2016, Vol.11 / 1, s.137-149
Sönmez, Ö. (2015) Türkiye’de 1980 Sonrası Planlamanın Kurumsal Değişim Süreci ve Mekânsal Etkileri: Trakya Bölgesi Örneği, YTÜ, Basılmamış Doktora Tezi
Tekeli, İ., (2001). Popülist Politikalar, Kentsel Rant Ekonomisi ve Vatandaş Oluşturmayan Kentleşme Deneği, Modernite Aşılırken Kent Planlaması, İmge Yayınevi, Ankara
İnternet Kaynakları
Akci, A., Demirel, M.K., Becu, H.Ş. (2016) Tarım Arazilerindeki Yapılaşma Baskısının Azaltılmasında Köy Gelişme Alanı ve İmar Uygulamaları: İç Anadolu Bölgesi Örneği, Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi TARGİD Özel Sayı 372-384 2016: http://dx.doi.org/10.17100/nevbiltek.65191 (Erişim 03.03.2018)
http://www.arkitera.com/haber/25879/turkiyede-kisi-basinda-dusen-tarim-alani-son-50-yilda-yari-yariya-azaldi. (Erişim 03.04.2017)
https://vergidosyasi.com/2017/04/03/rant-kavrami-ve-ranta-iliskin-yaklasimlar-ve-rant-turleri/ (Erişim 03.04.2017)
Masatlı, M. (2012) Neden Islah Organize Sanayi Bölgeleri, http://anahtar.sanayi.gov.tr/tr/ news/neden-islah-organize-sanayi-bolgeleri/64 (Erişim 22.07.2017)
http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Erişim 29.09.2017)
http://www.uis.gov.tr/media/1316/tarim_sektoru_ikinci_idk.pdf (Erişim 07.03.2018)
http://akademikmakale.blogspot.com.tr/2013/01/serbest-piyasa-ekonomisi.html (07.03.2018)
T.C. Resmi Gazete, (1985) Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun, 22.5.1985, Sayı:18761, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/ kanuntbmmc068/kanuntbmmc068/kanuntbmmc06803202.pdf (Erişim 03.07.2017)
T.C. Resmi Gazete, (2005) Toprak Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu, 19/7/2005, Sayı: 25880, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/07/20050719-2.htm, (Erişim 07.03.2018)
Marx, K., (1978) Kapital, C.III, 1. Basım, Çeviren: Alaattin Bilgi, Sol Yayınları, Ankara, https://antikapitalist.net/kutuphane/acik-kitaplik/marxengels/kapital3.pdf (Erişim 22.07.2017)
Epstein, T. S. (1962) Economic Development and Social Change in South India. Manchester University Press, Manchester. https://books.google.com.tr/books?id=ekG8AAAAIAAJ &printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false (Erişim 03.07.2017)
Öztürk, Ş., (2009) Kırsal Kalkınma Yaklaşımları Ve Küçük Meta Üretimi Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Anadolu University Journal Of Social Sciences Cilt/Vol.: 9 - Sayı/No: 2 : 173–188 (2009) http://sbd.dergi.anadolu.edu.tr/yonetim/icerik/ makaleler/1140-published.pdf (Erişim 08.08.2017)
Biggs, S.D., C. K. Yuan and L. R. Max (1977). “Agricultural Sector Analysis”. ADC Teaching and Research Forum. no. 11, September, Agricultural Development Council Inc., New York and Singapore, (Şinasi Öztürk (2009) Kırsal Kalkınma Yaklaşımları Ve Küçük Meta Üretimi Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Anadolu University Journal Of Social Sciences Cilt/Vol.: 9 - Sayı/No: 2 : 173–188 (2009) içinde), http://sbd.dergi.anadolu.edu.tr/yonetim/icerik/ makaleler/1140-published.pdf (Erişim 08.08.2017)