Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat döneminde artan iç ve dış ticarette daha çok deniz ulaşımı kullanılmıştır. Böylelikle gelişen liman kentlerinde, artan ticari talebe cevap verecek, gümrük yapıları inşa edilmiştir. Bu makalede Tanzimat döneminde çeşitli ticari kapasiteye sahip liman kentlerindeki gümrük binaları üzerinden, gümrük binalarının mimari ve işlevsel özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre kâgir sistemde inşa edilen gümrük yapılarının bulundukları limanın ticari hacmiyle orantılı büyüklükte inşa edildikleri saptanmıştır. Ayrıca genelde tüm gümrük yapılarının gümrük idaresine ve gümrük memurlarına ait ofislerden, mal kontrol yeri ile gümrük ambarından oluştukları gözlenmiştir. Üslupsal açıdan ise işlevsel yönü ön planda tutulan gümrük yapılarında, yalın Neoklasik üslubun tercih edildiği anlaşılmıştır.

During the Tanzimat Period sea transport had been mainly used fort he domestic and foreign trade in the Ottoman Empire, thus custom houses had beeb built to fulfill the increasing trade demands at the port cities. This article aims to study the arhitectural and functional charecteristics of the masoury customs buildings coustructed at the port cirties of having different trade capacities in the Tanzimat Period. The survey varifies that the size of the masonry customs buildings which were built proportional to the trade capacity of the port. Meanwhile nearly all custom buildings hauses offices for the customs administration and officers including rooms for goods control and depot. The function of the buildings were taken into consideration in design and Neo clasik style is preferded.