Münâzara Geleneğinde Üslup Sorunu: İbnü’d-Demâmînî’nin Safedî Tenkidi

Meşhur İslam tarihçisi Safedî (ö. 764/1363), Tuğrâî’nin (ö. 515/1121) Lâmiyyetü’l-ʿacem adlı kasidesini el-Gaysüllezî insecem adıyla şerh etmiş, 15. yüzyılın önemli edebiyatçılarından İbnü’d-Demâmînî (ö. 827/1424) ise Safedî’nin bu eserini eleştirmek için Nuzûlü’l-gays adıyla bir tenkit çalışması yapmıştır. Bu çalışma, klasik hâşiyelerde gördüğümüz ilgili metni açıklayıp yeri geldiğinde tenkit etme amacı gütmez. Bunun yerine “Bu adam utansaydı bunları söylemezdi” gibi ağır cümlelerle Safedî’yi eleştirmek ve onun eserini kötülemek için kaleme alınmıştır. İbn Akbers, İbnü’d-Demâmînî’nin sert eleştirilerinden dolayı bu iki metni karşılaştırmak için Tahkîmu’l-ʿukûl adıyla bir kitap yazmıştır. Konusunu İbnü’d-Demâmînî’nin Safedî’ye yönelttiği eleştirilerin oluşturduğu bu makale ile münâzara geleneğinde eleştiri merkezli kaleme alınan çalışmalardan temsil gücü yüksek bir hâşiyenin, ilgili şerh ile ilişkisinin münâzara adabı açısından incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda öncelikle münâzara disiplini çerçevesinde tartışmanın ahlakî ilkeleri üzerinde durulacaktır. Peşi sıra İbnü’d-Demâmînî’nin Nuzûlü’l-gays adlı eseri hakkında bilgi verilip bu yapıt, muhteva açısından değerlendirilecektir. Son bölümde ise İbnü’d-Demâmînî’nin karşı görüşü eleştirirken kullandığı sert ifadeler üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belâğatı, Kaside, İbn Akbers, Tahkîmu’l-ʿukûl, Hakaret.

The Problem of Style in the Tradition of Discussion: Ibn Al-Damāmīnī's Al-Safadī Criticism

The famous Islamic historian al-Safadī (d. 764/1363), comments al-Ṭug̲h̲rāʾī’s (d. 515/1121) ode (Qasīda) named Lāmiyyat al-ʿAjam with the name al-Ghayth alladhī insajama. Ibn al-Damāmīnī (d. 827/1424), one of the most important figures of the fifteenth century wrote a critique study under the name Nuzūl al-ghayth to criticize this work of al-Safadī .This study does not aim to explain and criticize the text that we see in classical annotations (hashiyah). İnstead, he is penned to criticize al-Safadī and disparage his work with stern words such as “if this man had been ashamed, he would not have said these things.” Ibn Aqbars writes a book called Taḥkīm al-ʻuqūl to compare these two texts due to the harsh and excessive criticism of Ibn al-Damāmīnī. The subject of this article is Ibn al-Damāmīnī’s criticism of al-Safadī. In this direction, first of all, the moral principles of debate will be emphasized within the framework of the discipline of debate. After that, information about Ibn al-Damāmīnī's work called Nuzūl al-ghayth will be provided and this work will be evaluated in terms of its content. In the last section, the harsh statements used by Ibn al-Damāmīnī when criticizing the opposite view will be emphasized.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, Ode, Ibn Aqbars, Taḥkīm al-ʻuqūl,

PDF

___

Âdil, Abdullatif. Belâğatu’l-iknâʿ fi’l-münâzara. Rabat: Dârü’l-Emn, 1434/2013.
Ahmed Cevdet Paşa. Âdâb-ı sedâd min ʿilmi’l-âdâb. İstanbul: Matbaa-i ʿÂmire, 1294/1877.
ʿAmûdî, Mahmûd Muhammed. “Menhecü’d-Demâmînî fî iʿtirâḍihi ʿale’ṣ-Ṣafedî fî şerḥihi li ḳaṣîdeti Lâmiyyeti’l-ʿacem”. Mecelletü’l-ʿUlûmi’l-İnsâniyye 30 (2017), 192-212.
Arısoy, Mine. “Hakaret”. TBB Dergisi 72 (2007), 152-205.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Saʿd. el-Minhâc fî tertîbi’l-ḥicâc. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 3. Basım, 2001.
Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Ḫalef b. Saʿd. İḥkamü’l-fuṣûl fî aḥkâmi’l-uṣûl. thk. Abdülmecid Türkî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1407/1986.
Bencevînî, Abdurrahman b. Muhammed. Hâşiyetü’l-Bencevînî ʿalâ âdâbi’l-Kelenbevî (Mecmûʿa içerisinde). Kahire: Matbaʿatü’s-Saʿade, 1353/1935.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Dâru Ṭavḳi’n-Necât, 1422/2001.
Cengiz, Mehdi. “Bir Kasideden Onlarca Yeni Yapıta: Tuğrâî’nin Lâmiyyetu’l-ʿacem’ine Yapılan Tahmîs, Muâraza (Nazire) Ve Taştîrler”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/1 (31 Mart 2021), 485-505.
Cengiz, Mehdi. “الشروح والحواشي حول قصيدة لامية العجم لمؤيد الدين الطغرائي: المشاكل والأدب”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 60/60 (2021), 167-196.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf. el-Kâfiye fi’l-cedel (Muhakkikin mukaddimesi). thk. Fevkıyye Hüseyin Mahmûd. Kahire: Matbaatu İsa el-Bâbî el-Halebî, 1979.
Demâmînî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Ömer Mahzûmî İskenderî. Nüzûlü’l-Ġays̱illleẕî insecem fî şerḥi Lâmiyyeti’l-ʿacem. thk. Mühenned Ahmed Hasan. Irak: Merkezu’l-Buhûs̱ ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1431–2010.
Demircan, Ömer. “İletişim Açısından Hakaret ve Küfür”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 5 (1994).
Demîrî, Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ. el-Maḳsadü’l-etem fî şerḥi Lâmiyyeti’l-ʿacem. thk. Haydar Fahrî Mîrân - Abbas Hânî el-Cerrâh. Dârü’r-Riḍvân li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 1433–2012.
Demîrî, Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ. Muhtasaru Şerhi Lâmiyyeti’l- ʿacem. thk. Muhammed Şâdî Arbaş. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1428–2007.
Durmuş, İsmail. “Tevriye”. 41/47-48. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Ebû Mustafa el-Bağdâdî. el-Vâzıh fî ‘ilmi’l-münâzara (Şerh ve tevzîh ʿalâ metni Tâşköprîzâde), ts.
Güleç, İsmail - Özden, Erkan. “Kasıtsız Hakaret (Mıcroaggressıons) Ve Türkiye’de Sık Görülen Örnekleri”. Akademik İncelemeler Dergisi 2/14 (2019), 121-162.
İbn Akbers, Alaeddin Ali b Muhammed. Taḥkîmu’l-ʿuḳûl bi ufûli’l-Bedri fî’n-Nuzûl. Tunus: ed-Darü’l-Mâlikiyye, 2016.
İbnü’n-Neccâr, Muhammed b. Ahmed b. Abdülazîz Ali el-Fütûhî. Şerhü’l-Kevkebi’l-münîr. thk. Muhammed ez-Zühaylî - Nezîh Hammâd. Riyad: Mektebetü’l-ʿUbeykân, 2. Basım, 1413/1993.
Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Ġays̱ü’l-müseccem (müscem) fî Şerḥi Lâmiyyeti’l-ʿacem. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
Sakarya, Utku Coşkuner. “Gıyapta Hakaret Suçunda İhtilat Unsuru”. Ankara Barosu Dergisi 2 (2013), 411-424.
Taşköprizâde Ahmed Efendi. Risâletü’l-âdâb fî ʿilmi âdâbi’l-bahs ve’l-münâzara. thk. Hayif en-Nebhân. Kuveyt: Dârü’z-Zâhiriyye, 1433/2012.