Endülüs Emevi Devleti’nde Birinci Büyük Fitne Döneminin (el-Fitnetü’l-Kübra) Başlıca Sebepleri

İspanya 92/711 senesinde başlayan fetihler sayesinde Müslüman hâkimiyeti altına girmiş, 139/756 senesinde Endülüs Emevi Devleti kurulmuştur. I. Abdurrahman ile temelleri atılan ve II. Abdurrahman ile düğün günlerini yaşayan Endülüs’te, devletin kuruluşu üzerinden henüz bir asır bile geçmemişken III. (IX.) yüzyıl boyunca bir dizi iç karışıklık ve ayaklanmanın olduğu bir dönem başlamıştır. Kaynaklarda “Fitne Dönemi” olarak isimlendirilen bu dönem Emir Muhammed’in iktidara gelmesinden (238/852) III. Abdurrahman’a kadar (300/912) yaklaşık 60 sene sürmüştür. İlk önce Tuleytula’da başlayan ayaklanmalar, başkent Kurtuba dışında tüm bölgelere yayılarak devletin siyasi otoritesini sarsacak seviyeye ulaşmıştır. Emevi idaresi, kuruluşundan yüz sene sonra karşılaştığı bu kriz döneminde devlete vergi ödemeyi reddederek bağımsızlık iddiası taşıyan birden fazla grupla baş etmek zorunda kalmıştır. Bu durum devletin ekonomik ve askeri gücünü yıpratırken, toplumun farklı unsurlarının kaynaşmasını geciktirmiş ve iç karışıklıkları fırsat bilen Hristiyan güçlerin Emeviler’e karşı saldırıya geçmesine zemin hazırlamıştır. Bu çalışmanın amacı, devleti neredeyse dağılmanın eşiğine getiren birinci büyük fitne döneminin ortaya çıkmasına yol açan sebepleri siyasi, toplumsal, ekonomik ve coğrafi açılardan inceleyerek ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler:

Endülüs, Endülüs Emevi Devleti, Fitne Dönemi, İsyan, Ömer İbn Hafsun

The Maın Causes of The First Great Period (al-Fitna al-Kubra) In Andalusia Umayyad State

PDF

___

Adıgüzel, Cumhur Ersin. “Zünnûnîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 19 Ağustos 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/zunnuniler
Ahbâru Mecmû’a. thk. İbrahim el-Ebyâri. Kahire: Dârü'l-Kitâbi'l-Mısrî, 1409/1989.
Âl-i Ali Nureddin. Endülüs Tarihi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
Amabe, Fukuzo. Urban Autonomy in Medieval Islam: Damascus, Aleppo, Cordoba, Toledo, Valencia and Tunis. Leiden: Brill, 2017.
Chalmeta, P.. “Banû Kasî”. The Encyclopaedia of Islam New Edition. 4/712-713. Leiden: Brill, 1997.
Collins, Roger. A History of Spain, Caliphs and Kings: Spain, 796–1031. ed. John Lynch. New Jersey: Wiley-Blackwell Publishing, 2012.
Cutler, Allan. "The Ninth-Century Spanish Martyrs' Movement and the Origins of Western Christian Missions to the Muslims". The Muslim World 55/4 (Ekim, 1965), 321-339. https://doi.org/10.1111/j.1478-1913.1965.tb02690.x
Dozy, Reinhart Pieter Anne. Histoire des Musulmans d’Espagne “Spanish Islam”. trans. F. Griffin Stokes. London: Chatto-Windus, 1913.
el-Himyerî İbn Abdülmün‘im. er-Ravdu’l-Mi’târ fî Haberi’l–Aktâr. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Müessesetü Nâsıri’s-sekāfiyye, 1400/1980.
el-Makkarî, Ahmed b. Muhammed et-Tilimsani el-Mağribi. Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endelüsi’r-Ratîb. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1997.
en-Na‘naî, Abdülmecîd. Târîhu’d-devleti’l-Emeviyye fî Endelüs. Beyrut: Dârü'n-Nahdati'l-Arabiye, 1986.
Guzmán, Roberto Marín. “The Causes of the Revolt of ʿUmar ibn Ḥafṣūn in al-Andalus (880-928): A Study in Medieval Islamic Social History”. Arabica 42/2 (Temmuz, 1995), 180-221. https://doi.org/10.1163/1570058952583291
Guzmán, Roberto Marín. “The Rebel Fortresses in al-Andalus: The Case of Bobastro”. Journal of Arabic and İslamic Studies 46/1 (2007), 41/71. http://www.jstor.org/stable/20839054
İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân. Kitâbü'l-İber ve divânü'l-mübtede' ve'l-haber fî eyyâmi'l-Arab ve'l-Acem ve'l-Berber ve men âsarahum min zevi's-sultâni'l-ekber. thk. Halil Şehade. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1408/1988.
İbn Hayyân. el-Muktebes fî tarihi'l-Endelüs. thk. Mahmûd Ali Mekki. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1973/1393.
İbn Hayyân. el-Muktebes fî tarihi'l-Endelüs. thk. P. Melchor M. Antuna. Paris: Librairie Orientaliste Paul Geuthner, 1937.
İbn Hayyân. el-Muktebes fî tarihi'l-Endelüs. thk. Pedro Chalmeta. Rabat-Madrid: el-Ma'hadi'l İsbani el-Arabi Ii's-Sekafe, 1979.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. Cemheretü Ensâbü’l-Arab. thk. Komisyon. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1403/1983.
İbn İzârî, Ebu Abdullah Muhammed el-Merrakuşî. el-Beyânü'l-Muğrib fi Ahbari’l-Mağrib ve’l-Endülüs. thk. G.S.Colin – E.Levi Provençal. Beyrut: Dâru’s Sekafe, 1403/1983.
İbnü’l-Kūtıyye, Ebu Bekir Muhammad Kurtubî. Târîhu İftitâhi’l-Endelüs. thk. İbrahim el-Ebyari. Kahire: Dârüʹl‐Kitâbiʹl‐Mısri - Beyrut: Dârüʹl‐Kitâbiʹl-Lübnani, 1409/1989.
İbn Saîd, Ali b. Musa. el-Muğrib fî Hule’l-Mağrib. thk. Şevki Dayf. Kahire: b.y., 1372/1953.
İbnü`l-Hatîb, Lisanüddîn. Aʿmâlü’l-aʿlâm fî men bûyiʿa ḳable’l-iḥtilâm min mülûki’l-İslâm. thk. Seyyid Kesrevî Hasen. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1424/2003.
İbnü’l-Esîr. el-Kâmil fi't-târîḫ. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî. Beyrut: Dârü'l-Kitabi'l-Arabi, 1997.
İbnü'd-Delâî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ömer b. Enes b. Dilhâs el-Uzrî ed-Delâî. Terṣîʿu’l-aḫbâr ve tenvîʿu’l-âs̱âr ve’l-bustân fî ġarâʾibi’l-büldân ve’l-mesâlik ilâ cemîʿi’l-memâlik. thk. Abdülazîz el-Ehvânî. Madrid: Mehad ed-Dirâsât el-İslâmiyye, 1965.
İnan, Muhammed Abdullah. Devletü’l-İslâm fi’l-Endelüs. Kahire: Mektebetü'l-Hanci, 1997.
Küçüksipahioğlu Birsel vd.. İslâm Tarihi ve Medeniyeti Külliyatı. İstanbul: Siyer Yayınları, 2018.
Miranda, A.H.. “Ibn Ḳasī”. The Encyclopaedia of Islam New Edition 3/815-816. Leiden: Brill, 1997.
Nüveyrî, Şihâbüddîn Ahmed b. Abdülvehhâb. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dârü’l-Kütüb vel-Vesaikil-Kavmiyye, 2003.
O’ Callaghan Joseph F. A History Of Medieval Spain. New York: Cornell University Press, 1975.
Özdemir, Mehmet. “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 18 Ağustos 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/endulus#1
Özdemir, Mehmet. “Müvelledûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 19 Ağustos 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/muvelledun--endulus
Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
Özdemir, Mehmet. Endülüs’te Müvelledûn Hareketleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora tezi, 1989.
Pirenne Henri. Mohammed and Charlemagne. trans. Bernard Miall. London: George Allen & Unwin Ltd, 1939.
Sâlim, S. Abdülaziz. Tarihu’l-Muslimîn ve Asârihim fi’l-Endelus. Lübnan: Dârü’l Meârif, ty.
Scott, Samuel Parsons. History of the Moorish Empire in Europe. Philadelphia: J. B. Lippincott Company, 1904.
Şeyban, Lütfü. Endülüs. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2016.
Watt, W. Montgomery & Cachia, Pierre. Endülüs Tarihi. çev. Qiyas Şükürov- Cumhur Ersin Adıgüzel. İstanbul: Küre Yayınları, 2018.
Wolf, Kenneth Baxter. Conquerors and Chroniclers of Early Medieval Spain. Liverpool: Liverpool University Press, 2011.
Zikru Bilâdi’l-Endelüs. thk. Abdulkadir Bubaye. Lübnan: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1428/2007.