Didaktik Manzûmeler Vasıtasıyla Tecvîd Öğretimi

Birçok ilmin tahsilinde kaynak eserlerin daha kısa ve öz olarak telifi gelenek hâlini almıştır. Mensûr eserlerden farklı bir dil kullanan didaktik manzûmeler, birçok disipline ait konuları kendine has bir üslup ve tertiple işlemesi, aynı zamanda tahsil gören öğrenciye gerekli olan bilgileri derli toplu bir biçimde bulmasına imkân sağlaması itibariyle eğitim öğretim faaliyetleri çerçevesinde önemli bir görev ifa edegelmiştir. Bilindiği üzere pek çok açıdan cazip yönleri bulunan şiirsel form, eğitim-öğretimde etkili bir iletişim ve nakil vasıtasıdır. İslâm eğitim tarihine göz atıldığında, hemen hemen her aşamadaki tedris faaliyetinde, kısa zamanda ihtiyaç duyulan bilgilerin, şiir formunun avantajlarından istifade etmek suretiyle kullanıldığı görülmüştür. Bu tür ürünlerin ezberlenmesi, öğrencilerin dikkatlerinin dağılmasını ve muhtemel zaman kaybını da önlemiştir. Öyle ki hafızalara aktarılan bazı manzûm eserler, medrese programlarının ana metnini teşkil etmiştir. Tecvîd bilgilerini şiirsel formda telif etme geleneği, bir bakıma eğitim öğretimde önemli yer tutan ezberleme faaliyetlerine yardımcı olmak üzere ortaya çıkmıştır. Bu itibarla tecvîd ilmi zengin bir literatüre sahiptir. Elinizdeki çalışmanın amacı, tecvîd sahasında oldukça rağbet görmüş bazı didaktik manzûm metinleri tanıtmak suretiyle tecvîd muhtevalı didaktik manzûmelerin önemini ortaya koymaktır. Bu çerçevede oldukça zengin bir manzûm literatüre sahip olan tecvîd konulu manzûmelerden bazı örnekler ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân, tecvîd, manzûme, öğretim, Beyit

Teaching Tajweed Through Didactic Poems

PDF

___

‘Abd, Muhammed Abdülmün‘im. Ravdu’n-nediyye şerhu metnil-Cezeriyye. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2001.
Abdülbâsit, Hâmid Muhammed. Envâru’l-behiyye fî halli’l-Cezeriyye. Thk. Hâlid Hasen Ebü’l-Cûd. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2005.
Akaslan, Yaşar. Kırâat İlminde Didaktik Şiirler. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2019.
Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Arslan, Durmuş. “Ebû Müzâhim Mûsâ b. Ubeydullah el-Hâkânî ve Kasîdetü’r-Râiyye’sinin Tecvîd Tarihindeki Yeri”. Turkish Studies 13/25 (2018), 19-40.
Askalânî, İbn Hacer. İnbâü’l-ğumr bi ebnâi’l-‘umr fi’t-târîh. Thk. Hasen Habeşî. Kahire: Lecnetu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1972.
Atik, M. Kemal. “Ca‘berî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/527-528. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
A‘râb, Saîd. el-Kurrâ ve’l-kırâât bi’l-Mağrib. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1990.
Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn. İstanbul: MEB Yayınları, 1951.
Bekrî, Abdurrezzâk. el-Câmi‘ fî mütûni’t-tecvîd. Kahire: Dâru’l-Kevser, ts.
Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur Supplement Band. Leiden: E. J. Brill, 1937.
Ca‘berî, Ebû İshâk. ‘Ukûdü’l-cümân fî tecvîdi’l-Kur’ân. Thk. Hasen Kutub. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 2005.
Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcü’l-lüğa ve sıhâhü’l-‘Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyin, 1990.
Çetin, Abdurrahman. Ebû Amr ed-Dânî ve Kırâat İlmindeki Yeri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
Çetin, Abdurrahman. “Hâkânî, Mûsâ b. Ubeydullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/165-166. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Çetin, Abdurrahman. “Tecvîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/253-254. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Çimen, Abdullah Emin. “Osmanlı Dönemi Tecvid Çalışmaları”. Tecvid Çalıştayı. 1-16. https://mushaflariinceleme.diyanet.gov.tr/Documents/OSMANLI%20DONEM%C4%B0%20TECViD%20%C3%87ALI%C5%9EMALARI%20(Prof.%20Dr.%20Abdullah%20Emin%20%C3%87%C4%B0MEN).pdf
Dabbâ‘, Ali Muhammed. İthâfü’l-berara bi’l-mütûni’l-‘aşere. Kahire: Mustafa Bâbî Halebî ve Evlâdüh, 1935.
Dânî, Ebû Amr Osman. Şerhu Kasîdeti Ebî Müzâhim el-Hâkânî. Dirase ve thk. Ğâzî Büneydir Ömerî. Medine: y.y., 2012.
Dânî, Ebû Amr Osman. et-Tahdîd fi'l-itkân ve’t-tecvîd. Thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2000.
Dânî, Ebû Amr Osman. el-Urcûzetü’l-münebbihe ‘ala esmâi’l-kurrâ ve’r-ruvât ve usûli’l-kırâât ve ‘akdi’d-diyânât bi’t-tecvîd ve’d-delâlât. Thk. Muhammed b. Meckân Cezâirî. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 1999.
Desûkî, Abdülvâhid. Mecmû‘a mühimme fi’t-tecvîd ve’l-kırâât ve’r-resm ve ‘addi’l-ây. Thk. Cemâl Seyyid Rufâ‘î. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2006.
Devserî, İbrahim Saîd. el-İmâm Mütevellî ve cuhûdüh fî ‘ilmi’l-kırâât. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
Durmuş, İsmail. “İbn Berrî et-Tâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek 1/590-591. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
Eliaçık, Muhittin. “Medreselerde Okutulan Manzûm Ders Kitapları”. Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslâmî İlimler. 539-546. Ed. İsmail Narin. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013.
Eroğlu, Muhammed. “İbnü’l-Kabâkıbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/97-98. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Gürkan, Nejdet. Şiir ve Dil -Arap Edebiyatı-. Ankara: Nobel Yayınları, 2005.
Hamed, Ğânim Kaddûrî. ed-Dirâsâtü’s-savtiyye ‘inde ‘ulemâi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 2007.
Hamed, Ğânim Kaddûrî. Ebhâs fî ‘ilmi’t-tecvîd. Amman: Dâru Ammâr, 2002.
Husarî, Mahmûd Halîl. Ahkâmu kırâati’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Muhammed Talha Bilâl. Beyrut: Dâru Beşâiru’l-İslâmiyye, 2006.
Hüzelî, Ebü’l-Kâsım Ali b. Cübâra. el-Kâmil fi’l-kırââti’l-‘aşr ve’l-erba‘îne'z-zâide ‘aleyhâ. Thk. Cemâl Seyyid Râfiî Şâyib. Kahire: Müessesetü Semâ, 2007.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
İbn Mücâhid, Ebû Bekr. Kitâbü’s-Seb‘a fi’l-kırâât. Thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1972.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed. Ğâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Nşr. Gotthelf Bergstraesser. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1932.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed. el-Mukaddime. Thk. Eymen Rüşdî Süveyd. Cidde: Dâru Nûri’l-Mektebât, 2006.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti'l-‘aşr. Thk. Ali Muhammed Dabbâ‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. Thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
İbnü’l-‘İmâd, Ebü’l-Felah Abdülhayy. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Abdülkadir Arnaut-Mahmûd Arnaut. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1988.
Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdillah. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Nşr. Şerafettin Yaltkaya-Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: MEB Yayınları, 1971.
Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
Koyuncu, Recep. “Kur’ân Eğitiminde Manzûm Tecvîd Geleneği: Cemzûrî ve Tuhfetü’l-Etfâl Adlı Manzûm Eseri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/2 (2017), 793-830.
Mar‘î, Kemâl Hasen. el-Mecmû‘u’l-kebîr mine’l-mütûn fîmâ yezküru mine’l-fünûn. Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriyye, 2005.
Mekkî b. Ebi Tâlib. er-Riâye li tecvîdi’l-kırâa. Thk. Ahmet Hasen Ferhât. Amman: Dâru Ammâr, 1996.
Mersafî, Abdülfettâh Acemî. Hidâyetü’l-kârî ilâ tecvîdi kelâmi’l-bârî. Medine: Mektebetü Tayyibe, 1980.
Mu‘abbed, Ahmed. el-Mülehhasu’l-müfîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1980.
Mutî‘, Muhammed. Şeyhu’l-kurrâ: el-İmâm İbnü’l-Cezerî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1995.
Öz, Selahattin. “İbnü’l-Cezerî’nin Mukaddime’sinin Mehmet Emin Tokâdî’ye Ait Manzûm Tercümesi ve Değerlendirilmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/27 (2015), 147-181.
Saçaklızâde, Ebû Bekr Mar’aşî. Cühdü’l-mukıll (mine’t-tecvîd). Dirase ve thk. Sâlim Kaddûrî Hamed. Amman: Dâru Ammâr, 2008.
Sarı, Mehmet Ali. Kur’ân-ı Kerîm’i Güzel Okuma Tekniği ve Kuralları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
Sa‘d, Abdürraûf. Mecmû‘a fî ‘ilmi’t-tecvîd. Kahire: Mektebetü’s-Safâ, 2001.
Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn. ed-Dav’u’l-lâmi‘ li ehli’l-karni’t-tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
Semennûdî, Ali Şehâse. Câmi‘u’l-hayrât fî tecvîdi ve tahrîri evcühü’l-kırâât. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 2007.
Şemrânî, Muhammed. el-Câmi‘ li’l-mütûni’l-‘ilmiyye. Riyad: Medâru’l-Vatan li’n-Neşr, 2004.
Şevvâh, İshâk Ali. Mu‘cemu musannefâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Riyad: Dâru’r-Rifâ‘i, 1983.
Şumnulu, Hilmi Efendi. Manzûm Tecvîd: Zafer. İstanbul: Matbaay-i Âmire, 1265.
Tetik, İbrahim. ”Tecvîd Kelimesinin Semantik Analizi”. Universal Journal of Theology 2/3 (2017), 179-197.
Toprak, M. Faruk. “Zarûrât-ı Şi‘riyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/138-140. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Kâmil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/280-281. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Recez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/509-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Yılmaz, İbrahim. “Tavîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/183-184. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Yüksel, Ali Osman. İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr. İstanbul: İFAV Yayınları, 1996.
Zehebî, Şemsüddîn Muhammed. Ma‘rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ‘ale’t-tabakât ve’l-a‘sâr. Thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: İSAM Yayınları, 1995.