Arap Edebiyatında Eğitici Bir Edebî Tür Olarak Makâme ve İbnü’l Verdî’den Salgın Dönemlerine Ait Bir Örnek

Arap edebiyatı içerisinde hicri dördüncü asırda bir edebî tür olarak ortaya çıkan makâmeler, başlangıçta vaaz ve hitabe özelliği taşımaktayken, zaman içerisinde eğitici, öğretici, yerine göre de eğlendirici metinler olarak kaleme alınmışlardır. Bu makalede ele alınan İbnü’l Verdî’ye ait en-Nebâ ‘Ani’l-Vebâ isimli makâmenin de daha çok eğitici, öğretici yanının ön planda olduğu görülmektedir. Eserin en az edebî yönü kadar, hatta ondan daha da kıymetli tarafıysa; dünyanın en ağır veba dalgalarından biriyle yüz yüze olduğu bir yüzyılda kaleme alınmış olması ve eserin satır aralarında hastalığın hedefindeki İslam coğrafyasının ve İslam toplumunun bir dönemine dair önemli tarihi, kültürel veriler içermesidir. İbnü’l Verdî’nin bu makâmesi, ilk kez Türkçe ’ye çevrilerek içerik analizine tabi tutulmuştur. Döngüsel olarak insanlığın yolunu kesen bu salgın hastalıkların toplumların sosyolojisinde ve insan psikolojisinde derin izler bıraktığı gerçeği, on dördüncü yüzyılda yaşamış ve kendisi de taundan ölmüş, kıymetli bir İslam âliminin gözünden değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Edebiyatı, Makâme, İbnü’l Verdî, Veba, Taun, Salgın

Maqāma as an Educational Literary Genre in Arabic Literature and an Example of Pandemic from the Time of Ibn al-Wardī

Al-maqāmāt, which appeared in Arabic literature as a literary genre in the fourth century, were having the characteristics of preach and speech. In the course of time, however, they have started to appear as educational, instructive and entertaining texts. Ibn al-Wardī’s maqāma, al-Nabā ‘An al-Wabā, which is in the point of this article, appears to be have an educational and instructive characteristic. One of the most important aspect of the work, beside its literary aspect is that it was written in a time when the world facing one of the heaviest waves of pandemic, and that the work contains some important historical and cultural data about Islamic geography and society of this time, which were also under the threat of the pandemic. Ibn al-Wardī’s maqāma is translated into Turkish for the first time in this article and being subject to a content analysis. We will have the opportunity to see how the pandemic diseases left deep traces both in individuals’ psychology and in their society through the eyes of a Muslim scholar who lived in the fourteenth century and was died of the pandemic.

Keywords:

Arabic Language and Literature, Maqāma, Ibn al-Wardī, Plague, Taun, Pandamic,

PDF

___

Alûsî. Celâü’l-‘ayneyn fî muhâkemet’il-Ahmedeyn. Kahire: Matba‘atü’l-Medenî, 1981.
Arık, Feda Şamil. “Selçuklular Zamanında Anadolu’da Veba Salgınları”. Tarih Araştırmaları Dergisi 15/26 (Mayıs 1991), 27-57.
Askalânî, İbn Hacer. Bezlü’l-Mâ‘ûn fî fazli’l-tâ’ûn. thk. Ahmed ‘İsâm el-Kâtib. Riyad: Dâru’l-‘Âsıme, 1991.
Askalânî, İbn Hacer. Fethu’l-bârî şerh-u sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhıbbuddîn el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1959.
Ayyıldız Erol. “Makâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 20 Nisan 2020. https://www.islamansiklopedisi.org.tr/makame
Bouguessa, Abdellah. “İstiârenin Bediü’z-zaman el-Hemedâni’nin Makâmetu’l- Hulvaniyesindeki Hakimiyeti”. Aydın Arapça Araştırmaları Dergisi 1/2 (Ocak 2019), 243-258.
Dayf, Şevki. Fünûnü’l edebi’l-‘arabiyye el-mukâme. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1973.
Durmuş, İsmail - Ergin, Ali Şakir. “İbnü’l Verdî,Zeynüddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 10 Nisan 2020. https://www.islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-verdi-zeynuddin
Findley, Carter V.. Dünya Tarihinde Türkler. çev. Ayşen Anadol. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
Gülle, Sıtkı. “Arap Edebiyatında 'Makâme' ve El-Harîrî'nin Osmanlı Medreselerinde Yüksek Arapça Öğretimi Çerçevesinde Okutulan 'El-Makamat'ı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/2 (Ocak 2000), 179-201.
Hâdî, Muhammed Murâdî. Fennü’l-Makâmât. et-Türâ¬sü’l-Edebî 1/4 (Eylül, 2019), 123-136.
Hamevî, Yâkût. Mu‘cemu’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
Harîrî. Makâmâtü’l-Harîrî. Beyrut: Matba‘atü’l-Ma‘ârif, 1978.
Hemedânî, Bedîüzzamân. Makâmât-ü Bedîüzzeman El-Hemedânî. thk. Muhammed Abduh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
İbn ‘Âdil, el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-kitâb. thk. ‘Âdil Ahmed, Ali Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
İbnü’l-Verdî. Divân. thk. Abdülhamid el-Hindâvî. Kahire: Darü’l Efâkü’l Arâbiye, 2006.
İstek, Emrah. “Avrupa’da Veba Salgını ve Salgında Din Faktörü (Viyana örneği)”. Tarih Araştırmaları Dergisi 36/62 (Ekim 2017), 173-204.
Kalkaşendî. Subhu’l-A‘şâ fî Sına‘ati’i-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
Koca, Ferhat. “İbn Teymiye, Takıyyüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 10 Nisan 2020. https://www.islamansiklopedisi.org.tr/ibn-teymiyye-takiyyuddin
Kurtubî. el-İstizkâr, thk. Sâlim Muhammed Atâ, Muhammed Ali Ma‘vad. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2000.
Maalouf, Amin. Arapların Gözünden Haçlı Seferleri. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2018.
Süyûtî. Makâmâtü’s-Süyûtî. Konstantîn: Matba‘atü’l-Cevânib, 1881.
Şeybânî, Kitâbü’l-Cîm, thk. İbrahim el-Ebyârî, Kahire:Hey’etü’l-‘Âmme li-Şuûni’l-Emîriyye, 1974.
Zemahşerî. Makâmat’üz-Zemahşerî. Kahire: el-Matba‘atü’l‘Abbâsiyye, 1900.