GELENEKSEL KAPI HALKA VE TOKMAKLARI: SAFRANBOLU

Safranbolu’yu ülkemizde ve dünyada ön plana çıkaran en önemli özelliği geleneksel Türk mimari tarzındaki evleridir. Bu evlerin kapılarında yer alan kapı halka ve tokmakları maden işçiliği ürünlerinin bir bölümünü oluşturur. Safranbolu’da halkalar iki, tokmaklar altı ana grupta toplanmaktadır. Halkalar genellikle demir, tokmaklar ise tunç ve pirinçten yapılmıştır. Yapım tekniği olarak dövme ve döküm teknikleri tercih edilmiştir. Kullanılan malzeme demir ise dövme, tunç ve pirinç ise döküm tekniği kullanılmıştır. Genellikle halkalar dövme, tokmaklar döküm tekniğinde yapılmıştır. Son dönem üretiminde ise döküm tekniği öne çıkmıştır. Süsleme tekniği olarak kazıma, kabartma ve delik işi tekniği ile karşılaşılmaktadır. Günümüz üretiminde ise delik işi tekniği ağırlık kazanmıştır. Bu çalışmada yapısal özellikleri ve işlevleri dikkate alınarak kentin Şehir ve Bağlar bölgesindeki halka ve tokmaklar belirlenmiş, alt gruplara ayrılarak tipoloji yapılmıştır. Örnekler araştırma yapılan 25 farklı yöredeki örneklerle karşılaştırılarak, Türkiye kapı halka ve tokmakları içinde Safranbolu’nun yeri belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Geleneksel Ev, Safranbolu, Maden Sanatı, Kapı Halkaları, Kapı Tokmakları

TRADITIONAL DOOR RINGS AND DOOR KNOCKERS: SAFRANBOLU

The most important feature which makes Safranbolu distinctive in Turkey and in the world is the houses with the traditional Turkish architecture style. The door rings and door knockers on the doors of that houses are the most important samples of metalwork. While door rings are divided into two categories and door knockers are divided into six categories in Safranbolu. Door rings are generally made of iron, door knockers are made of bronze and brass. While producing these rings and knockers forcing and casting methods were used. Forching methods was used for iron products and casting methods was used for bronze and brass products. Door rings were generally produced by using forging method and door knockers were produced by casting method. Nowadays casting method has gained much importance for the production of these materials. Carving, relief and opening work techniques have been used for decoration. Nowadays openwork has gained much importance as a decoration technique. In this research study, the door rings and knockers of the houses both in the Şehir and Bağlar section of the Safranbolu city have been determined related to their structures and functions and subdivided typologically. These samples in this study were compared with the samples from 25 different regions of Turkey and were evaluated according to the traditional door rings and knockers of Anatolian metalwork

Keywords:

Traditional Houses, Safranbolu, Metalwork, Door Rings, Door Knockers,

PDF

___

Arseven, Celal Esad (1947), “Kapı halkası”, “Kapı Tokmağı”, Sanat Ansiklopedisi, Cilt II, ss. 949-951.
Ataoğuz Çal, Özlem (2004), “Kastamonu Şehri Kapı Halka ve Tokmakları”, Kastamonu Eğitim Dergisi, Cilt 12, Sayı 2, ss. 485-504.
Ataoğuz Çal, Özlem (2008), “Ali Bey Adası (Ayvalık) Kapı Halka ve Tokmakları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 25, ss. 225-240.
Barlas, Uğurol (1997), “Halk Bilimi Açısından Safranbolu Evleri ve Kapı Tokmakları”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür Seksiyonu Bildirileri, ss. 104-111.
Berry, Burton (1934), “Turkish Door Furnishings”, Ars Islamica, Cilt I/II, pp. 223-229.
Çal, Halit (1997), “Şanlıurfa Kapı Tokmakları”, Şanlıurfa, ss. 101-106.
Çal, Halit (1999a), “Osmanlı Kapı Halkaları ve Kapı Tokmakları”, Osmanlı,11, ss, 275- 284.
Çal, Halit (1999b), “Afyon Şehrinin Kapı Tokmakları”, Vakıf ve Kültür Dergisi, 2 (6), ss. 50-53.
Çal, Halit (1999c), “Niğde’de Kapı Tokmakları”, Art Decor, Sayı 77, ss. 122-125.
Çal, Halit ve Özlem Çal (2008), Trakya Bölgesi Kapı Tokmakları ve Çekecekleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
Denktaş, Mustafa (2005), “Divriği’nin Kapı Tokmakları ve Kapı Halkaları”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 19, ss. 113-139.
Erginsoy, Ülker (1978), İslam Maden Sanatının Gelişmesi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Esin, Emel (2004), “Ejder Takının Simgeciliği ve Kötülükten Koruyan Maske”, Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, ss. 151-168.
Göktaş Kaya, Lütfiye (2007), “Geleneksel Safranbolu Evlerinde Kapı Halka ve Tokmakları”, 38. International Congress of Asian and North African Studies. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Bildiri Özetleri Kitabı, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara/TÜRKİYE, 10- 15 Eylül 2007.
Günay, Reha (1989), Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Kartal, Mehmet (1988), “Eski Kayseri’de Kapı Tokmakları”, İlgi, Sayı 53, ss. 25-27.
Olşen, Koray (1988a), “Trabzon’da Kapı Tokmakları”, Trabzon, 2, ss. 102-103.
Olşen, Koray (1988b), “Anatolian Door Knockers”, Image, Sayı 11, pp. 28-32
Özen, Kutlu (1985), “Divriği Demirci Esnafının Geleneksel Kapı Süsleme Sanatı”, Türk Folkloru Araştırmaları, 1, ss. 51-69.
Özme, Adil ve Şahin, H. (2001), “Geleneksel Malatya Evlerinde Cümle Kapıları”, Türk Arkeoloji ve Etnoğrafya Dergisi, Sayı 2, ss. 123–128
Sönmez, Zeki (1975), “Geleneksel Maden Sanatımızın Safranbolu’da Yaşatılan Örnekleri”, T.T.O.K. Bülteni, 54 (333), ss. 18-19.
Şapolyo, Enver (1970), “Kapı Tokmakları”, Önasya, 56, ss. 13-14
Unutmaz, İrfan (1986), Diyarbakır Evlerinin Kap Tokmaklar, Antika, Sayı 21, ss. 37- 43.
Yücel, Erdem (1978), “Türk ve İslam Eserleri Müzesinde Ejder Figürlü Bir Kapı Tokmağı”, Türk Kültürü, 183, ss. 168-174.