Biyokorsanlıkla Mücadelenin Taşra Teşkilatı Boyutu ile İncelenmesi: Bartın Doğa Koruma ve Milli Parklar Örneği

1990’’lı yılların başında biyoteknolojideki gelişmelerle beraber gen kaynaklarının ve biyoçeşitliliğin öneminin artmasıyla piyasaya yeni ürün sürmek isteyen küresel tohum, ilaç ve endüstriyel şirketler için biyolojik veya doğal kaynaklar cazip hale gelmeye başlamıştır. Bu şirketler, bir ülkenin kaynaklarını izinsiz olarak yurt dışına çıkartarak (biyokaçakçılık) ve yeni gen türleri ekleyerek daha dayanıklı veya verimli kimyasal, tıbbi, zirai ilaçlar üretmektedir. Bu tür şirketlerin, gen kaynaklarını veya biyoçeşitliliğe dayalı geleneksel bilginin asıl sahibi olan ülkeye herhangi bir tazminat ödemeden mülkiyetini ele geçirmesi (patent) biyokorsanlık olarak adlandırılmaktadır. Biyokaçakçılıkla mücadelede, arazide yabancıların izinsiz tür toplama ve araştırma yapmalarını engellemek esastır. Ancak biyokorsanlar, bu türleri sahadan topladıktan sonra laboratuvar ortamında analiz etmektedir. Daha sonra biyoçeşitliliğe dayalı geleneksel bilginin ve gen kaynaklarının izinsiz patentlenmesi ile mülkiyet el koyma süreci yaşanmaktadır. Dolayısıyla bu kaynaklara sahip yerel halk ve ülke kaynakları ekonomik, kültürel, ekolojik erozyona uğramaktadır. Türkiye, biyoçeşitlilik bakımından tüm kıta ülkelerinde 9. sırada yer almaktadır. Aynı zamanda Türkiye, “kocakarı ilaçları” olarak adlandırılan geleneksel bilgiye de sahiptir. Biyokorsanlıkla ilgili ülkemizde, fayda paylaşımı ile ilgili mevzuat düzenlenmemiş ve biyoçeşitlilik yasası yürürlüğe girmemiştir. Biyoçeşitliliğin korunması ve sürdürülebilirliği açısından kamu yönetiminde birçok kurum ve kuruluş arasında yetki ve sorumluluk çatışması yaşandığı bilinmektedir. Biyokorsanlıkla mücadelede yönetsel, idari ve hukuki sorunlar bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, biyokorsanlıkla mücadelede geleneksel bilginin kayıtlanması çalışmalarını ve denetimine ilişkin faaliyetleri taşra teşkilatı (il düzeyinde) boyutuyla incelemektir.

Anahtar Kelimeler:

Biyokorsanlık, Doğa Koruma ve Milli Parklar, Bartın

Examining the Provincial Organization Dimension of Fighting Biopiracy: The Case of Bartın Nature Conservation and National Parks

At the beginning of the 1990s, with the developments in biotechnology and the increasing importance of gene resources and biodiversity, biological or natural resources have become centers of attraction for global seed, pharmaceutical and industrial companies that want to introduce new products to the market. These companies produce more durable or efficient chemical, medical, pesticides by taking a country's resources abroad without permission (biosmuggling) and adding new gene types. The seizing of gene resources or traditional knowledge based on biodiversity by such companies without paying any compensation to the country that is the original owner (patent) is called biopiracy. The priority in the fight against biosmuggling is to prevent foreigners from making unauthorized species collection and research on the land. However, biopiracy examines these species in the laboratory after collecting them from the field, and the process of property seizure is experienced with the unauthorized patenting of traditional knowledge and gene resources based on biodiversity. Therefore, local people and country resources with these resources are subject to economic, cultural and ecological erosion. Turkey ranks 9th in all continental countries in terms of biodiversity, traditional knowledge called "husband drugs". In our country regarding biopiracy, the legislation on benefit sharing has not been regulated and the biodiversity law has not entered into force. It is known that there is a conflict of authority and responsibility between many institutions and organizations in public administration in terms of the protection and sustainability of biodiversity. There are administrative, administrative and legal problems in the fight against biopiracy. The aim of this study is to examine the efforts of recording traditional knowledge in the fight against biopiracy and with the provincial organization (provincial level) dimension.

Keywords:

Biopiracy, Nature Conservation and National Parks, Bartin,

PDF

___

AKIN, Hilal Yiğit (2019), “Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Biyolojik Kaçakçılık Kavramına Yönelik Görüşleri”, Yüksek Lisans Tezi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Burdur.
ALBÜKREK, Metin, AYTAN, Ali, TAYLAN, Mehmet Sait, USULOĞLU, Ender ve SIVACIOĞLU, Ahmet (2012), “Küre Dağları Milli Parkı Mağaralarının Biyoçeşitlilik ve Turizm Potansiyeli Yönünden Değerlendirilmesi”, Kastamonu’nun Doğal Zenginlikleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 16-17 Ekim 2012 - Kastamonu, ss.60-66.
AYDEMİR, Yunus (2019), “Artvin’deki Biyokaçakçılığın Durumu ve Önlenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Artvin Çoruh Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Artvin.
BAŞARAN, Gamze (2017), “Türkiye’de Biyokaçakçılık”, Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kütahya.
BİRBEN, Üstüner ve GENÇAY, Gökçe (2018), “Bio-Smuggling in Turkey”, Crime, Law and Social Change, S.71, ss.345-364.
EREN, Ferhat ve SEVEN, Erdem (2023), “Biyokaçakçılığın Turizm ile İlişkisi: Turist Görünümlü Biyokaçakçılık!”, Journal of Current Debates in Social Sciences, S.6(1), ss.147-160.
GUPTA, Avantika (2015), “Bio-Piracy in Indıa: A Decline Culturel Values”, Interneational Resecarh Journel of Environment Sciences, S.4(9), ss.80-82.
GÜLER, Erdal (2022), “Çevre Politikası ve Yönetimi Bakımından Türkiye’de Biyokorsanlık Sorunu”, Doktora Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
GÜLER, Erdal ve MUTLU, Ahmet (2018), “Türkiye’de Biyokaçakçılık Sorunu: Küre Dağları Milli Parkı Örneği”, 12. Uluslararası Kamu Yönetimi Sempozyumu, 25-27 Ekim 2018, Kırıkkale, ss.500-514.
GÜLER, Erdal ve MUTLU, Ahmet (2021), “Geleneksel Bilgi ve Fikri Mülkiyet Çıkmazında Biyokorsanlık Sorunu”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Konferansı, 5-6 Temmuz 2021, Çanakkale, ss.103-111.
GÜLER, Erdal ve MUTLU, Ahmet (2022), “Biyokorsanlık Sorunu ve Türkiye’de Biyokorsanlığa Yönelik Politikalar”, Yönetim Bilimleri Dergisi, S.(Özel Sayı), ss.271-300.
KARAGÖZ, Alptekin, ZENCİRCİ, Nusret, TAN, Ayfer, TAŞKIN, Tuncer, KÖKSEL, Hamit, SÜREK, Muzaffer, TOKER, Cengiz ve ÖZBEK, Kürşad (2010), “Bitki Genetik Kaynaklarının Korunması ve Kullanımı”, Türkiye Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi Bildiriler Kitabı, 11-15 Ocak 2010, Ankara, ss.155-175.
KUMARA, Chaminda (2016), “Challenges of Biopiracy: Implementing Community Based Ecotourism (CBET) in the Sri Lankan Context”, Journal of Tropical Forestry and Environment, S.6(2), ss.36-49.
KURT, Orhan, ÇELİK, Nurya, GÖRE, Merve ve KURT, Haydar (2019), “Türkiye’de Biyoçeşitliliği Tehdit Eden Biyo-kaçakçılık”, Türk Tarım - Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, S.7(2), ss.46-51.
MATHEW, B. Basıl (2013), “Traditional Knowledge Mısappropriation and Biopiracy in Indıa: A Study on the Legal Measures to Protect Traditional Knowledge”, International Journal of Marketing, Financial Services &Management Research, S.2(12), ss.202-210.
OĞUZ, Arzu (2009), “Fikri Mülkiyet Hakları ve Geleneksel Bilgi (Yerel) ve Folklorun Hukuki Korunması”, FMR, S.9(3), ss.10-52.
ÖZKAYA, Tayfun (2020), “Belediyeler Yerel Tohumların Korunmasında Etkili Olabilirler Mi?”, Yeni İnsan Yayınevi Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), https://yeniinsanyayinevi.com/belediyeler-yerel-tohumlarin-korunmasinda-etkili-olabilirler-mi-tayfun-ozkaya/ (Erişim Tarihi: 04.04.2022).
ÖZTAŞ, Zeynep Saraç (2019), “Biyoçeşitliliğe ve Biyokaçakçılığa Yönelik Farkındalık Ölçeklerinin Geliştirilmesi ve Üniversite Öğrencilerinde Farkındalık Düzeyleri”, Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
ÖZTÜRK, Sevgi (2003), “Kastamonu - Bartın Küre Dağları Milli Parkı’nın Kaynak Değerleri ve Yönetimi Açısından İrdelenmesi”, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Zonguldak.
ÖZTÜRK, Sevgi (2005), “Kastamonu - Bartın Küre Dağları Milli Parkı’nın Rekreasyonel Kaynak Değerlerinin İrdelenmesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, S.2, ss.138-148.
POLAT, Nazmi (2016), “Biyokaçakçılıkta Balıkçılığın Yeri ve Önemi”, 23. Ulusal Biyoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, 5-9 Eylül 2016 - Gaziantep, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Yayını, Gaziantep, ss.20-21.
SEMİZ, Özgür (2015), “Geleneksel Bilgi, Folkloar ve Fikri Mülkiyet Hukuku: Yerel Kollektif Bilginin Hukuki Korunması”, Fikri Mülkiyet Hukuku Yıllığı 2013 (Ed. Tekin Memiş), Yetkin Yayınları, Ankara, ss.377-402.
SOYSAL, Tamer (2019), “Bir Fikri Mülkiyet Hak Kategorisi Olarak Geleneksel Bilgi ve Geleneksel Bilginin İstismarı Olarak Biyolojik Korsanlık”, Terazi Hukuk Dergisi, S.14(156), ss.1630-1644.
SÜMER, Gülizar Çakır (2016), “Çevresel ve Milli Güvenlik Boyutları Açısından Biyolojik Çeşitlilik ve Tehlikeler”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İBBF Dergisi, S.11(1), ss.207-224.
ŞATIROĞLU, İrge (2002), “Yerli Halklar ve Çevresel Adalet”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ankara.
TORLAK, Hasan (2010), Türkiye’nin Endemik Bitkileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara.
TÜRKTOB – TÜRKİYE TOHUMCULAR BİRLİĞİ (2021), “II. Biyoçeşitlilik ve Biyokaçakçılık Çalıştayı”, TÜRKTOB Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), https://www.turktob.org.tr/tr/2-biyolojik-cesitlilik-ve-biyokacakcilik-calistayi/21118 (Erişim Tarihi: 09.06.2021).
YILDIRIM, Ali ve ŞİMŞEK, Hasan (2013), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
YORULMAZ, Tarık (2014), “Biyolojik Kaçakçılık ve Omurgalı Hayvanlarımız”, Tabiat ve İnsan Dergisi, S.187, ss.3-12.
URL-1, https://www.wipo.int/tk/en/tk/ (Erişim Tarihi: 04.04.2023).
URL-2, https://www.wwf.org.tr/ne_yapiyoruz/doga_koruma/doal_alanlar/kure_daglari/, (Erişim Tarihi: 01.10.2023).
URL-3, Türkiye’de Tespit Edilen Biyokaçakçılık Vakaları Yıllara Göre Dağılımı, https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP (Erişim Tarihi: 01.10.2023).
URL-4, Belediyeler Yerel Tohumların Korunmasında Etkili Olabilirler Mi?, https://yeniinsanyayinevi.com/belediyeler-yerel-tohumlarin-korunmasinda-etkili-olabilirler-mi-tayfun-ozkaya/, (Erişim Tarihi: 04.04.2022).
Kişisel Görüşme, Bartın Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü (Görüşme Tarihi: 12.05.2023).