YENİSEY YAZITLARINDA ÇIKMA HÂLİ

Yenisey Yazıtları, ilk kez Messerschmidt tarafından XVIII. yüzyılda dünyaya tanıtıldıktan sonra, birbirine yakın-uzak diğer yazıtların keşfedilmesiyle ortaya bir “Yenisey Yazıtları külliyatı” çıkmıştır. Radloff (1895), Orkun (1948), Malov (1952), Batmanov (1959-1962), Vasilyev (1983), Kormuşin (1997-2008) tarafından yapılan çalışmalarda ele alınıp işlenen yazıt sayısı giderek artmış, okuma ve anlamlandırma çalışmaları, yazıtları tek tek ele alan müstakil yayınların artmasıyla bugüne kadarki en doğru şeklini bulmuştur. Ancak bu ve bunun gibi çalışmaların üzerinden 50 yıldan fazla geçmiş, bu süre zarfında da pek çok yazıt üzerine yeni okumalar ve anlamlandırmalar yapılmıştır. Gelinen son nokta ışığında Yenisey Yazıtlarının çeşitli yönlerden yeniden ele alınması elzem durmaktadır. Biz bu çalışmada, Yenisey yazıtlarında çıkma hȃlini incelemeye çalıştık. Aslında Yenisey yazıtlarındaki hȃl kategorisi daha önce 2006 yılında Gülzat Nurdin Kızı tarafından yüksek lisans tezi olarak değerlendirilmişti. Ancak bu çalışmada Malov-Batmanov ve Orkun’un çalışmalarının esas alınması, bu çalışmalardan sonra yapılan müstakil çalışmaların karşılaştırmalı olarak kullanılmaması, çalışmanın bir yönüyle eksik kalmasına neden olmuştur. Bu çalışmanın amacı daha önce değerlendirmeye alınan Yenisey yazıtlarında hȃl kategorisinin yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini göstermektir, ancak bütün hȃl kategorisi bir makalenin hacmini oldukça aşacağı için yalnızca çıkma hȃli üzerinde durulmuştur. Nurdin Kızı’nın çalışmasına göre Yenisey yazıtlarında çıkma hȃli Ø (eksiz) ve /+A/, /+tA/, /+dA/, /+qa /, /+ kA/, /+ γa/ ekleri ile ifade edilir. Bizim çalışmamızda Fikret Yıldırım vd. tarafından hazırlanan Yenisey Yazıtları ve Irk Bitig adlı çalışmanın Yenisey Yazıtları adlı bölümü taranarak Yenisey yazıtlarında çıkma hȃlini şu yapıların ifade ettiği tespit edilmiştir: Ø (eksiz) ve +DA, +KA, +(X)g. Aradaki farklar ve sebepleri makalenin özünü teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Çıkma hȃli, Yenisey yazıtları, Yenisey yazıtlarında çıkma hȃli

-

After the Yenisei inscriptions were introduced to the world for the first time by Strahlenberg and Messerschmidt in 18th century, a “Yenisei Inscription literature” occured thanks to the discovery of the other inscriptions which have some close-far relationship. The number of the inscriptions which were dealt with and discussed by Radloff (1895), Orkun (1948), Malov (1952), Batmanov , Vasilyev (1983), Kormuşin increased gradually, and reading and signification studies found their best forms ever with the help of the increase in the private publications which dealt with every single inscription. However, such studies were older than 50 years, so new readings and significations were done over many inscriptions. In the final point, it is necessary that the Yenisei inscriptions should be reconsidered by using different ways. In this study, we tried to search for the ablative in Yenisei inscriptions. Actually the case category Yenisei inscriptions was dealt with by Gülzat Nurdin Kızı as a master thesis in 2006. However, this study was based on the works of Malov-Batmanov and Orkun, and the other private works were handled after this study were not used comperatively, so the study is not competent to some extent. The aim of this study is to show that it is necessary to review the case category in Yenisei inscriptions which is handled before, but as the whole case category would be too broad to discuss in an article, only the ablative in Yenisei inscriptions was discussed in this study. According to the Nurdin Kızı’s study, the ablative in Yenisei Inscription is done by using some suffixes such as Ø (bare), /+A/, /+tA/, /+dA/, /+qa /, /+ kA/, and /+ γa/. In our study, the work named Yenisey Yazıtları ve Irk Bitig were prepared by Fikret Yıldırım (and oths.) and the part named Yenisey Yazıtları were scanned and identified that the ablative signifies these suffixes such as Ø (bare), +DA, +KA, and +(X)g. The differences and the reasons form the base of the article

Keywords:

Ablative, Yenisei inscriptions, the ablative in Yenisei inscriptions,

PDF

___

ALYILMAZ, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ATA, A. (2012). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 36, İstanbul.
AYDIN, E. (2012). Orhon Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları.
BANGUOĞLU, T. (1974). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BATMANOV, İ. A. (1959). Yazık Yeniseyskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pismennosti. Frunze.
BAYRAKTAR, S. (2003). Kutadgu Bilig’de Bulunma Hȃli Ekinin Fonksiyonları. TDAY- Belleten, 42, 9-25.
DİLAÇAR, A. (1971). Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. TDAY Belleten, 83-145.
ECKMANN, J. (2012). Çağatayca El Kitabı. Ankara: Kesit Yayınları. çev. Günay Karaağaç.
EDİSKUN, H. (1969). Yeni Türk Dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
ERASLAN, K. (2000). Eski Türkçede Yönelme (Dativ) Hȃli Ekinin Yapı, Fonksiyon ve İfadeleri. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 29, 67-76.
ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERGİN, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
GENCAN, T. N. (1969). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÜLSEVİN, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÜNER, G. (2013). Kıpçak Türkçesi Grameri. Ankara: Kesit Yayınları.
HACIEMİNOĞLU, N. (2008). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KARAAĞAÇ, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
KORKMAZ, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORMUŞİN, I. V. (1997). Tyurkskiye Yeniseyskiye Epitafii, Tekstı i İssledovaniya. Moskova.
MERT, O. (2002). Kutadgu Bilig’de Hȃl Kategorisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
NURDİN KIZI, G. (2006). Yenisey Yazıtlarındaki Hȃller. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ORKUN, H. N. (1940). Eski Türk Yazıtları III. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
RECEBOV, E. ve MEMMEDOV, Y. (1993). Orhon-Yenisey Abideleri. Bakı: Bakı Yazıçı.
SERTKAYA, O. F. (1995). Yenisey Yazıtlarının Yayınlarındaki Bazı Okuma ve Anlamlandırmaların Düzeltilmesi, Yeni Okuma ve Anlamlandırma Teklifleri. Göktürk Tarihinin Meseleleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 67-75.
SEV, G. (2007). Tarihį Türk Lehçelerinde Hāl Ekleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
ŞİMŞEK, Y. (2014). Yenisey Yazıtlarında Ekler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3/1, 29-67.
TEKİN, T. (2003). Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, İstanbul.
TEKİN, T. (2006). Eski Türk Yazıtlarında Yanlış Yorumlanan Bir Kelime Üzerine. Turkish Studies, 1/2, 222-235. çev. Erdem Uçar.
YILDIRIM, F. vd. (2013). Yenisey-Kırgızistan Yazıtları ve Irk Bitig. Ankara: Bilgesu Yayınları.