HAREZM TÜRKÇESİYLE YAZILMIŞ KISASU'L-ENBİYA'DA KOŞ SÖZCÜĞÜ VE ANLAM ALANI

Türklük biliminde Harezm Türkçesi (13-14. yy.) eserleri arasında değerlendirilen Kısasul-Enbiya, Arapçadan Farsçaya yapılmış bir peygamberler kıssası tercümesinin 709/1309-10 yılında Nasırüd-din bin Burhanüd-din Rabguzî (Ribat-ı Oguzî) tarafından Türkçeye uyarlanmasıdır. Bu uyarlama eser, özellikle ses ve biçim bilgisi açısından olduğu kadar söz varlığıyla da hem yazıldığı döneme hem de Türk dili tarihi çalışmalarına önemli katkılarda bulunmaktadır. Koş ve koşa sözcüklerinin köken bilgisi ve tarihi Türk lehçelerindeki anlam ve kullanımları üzerinde durduğumuz ve yakın zamanda yayımlayacağımız çalışma sırasında koş sözcüğünün sadece Kısasul- Enbiyada çok anlamlılık çerçevesinde değerlendirebileceğimiz altı farklı anlamda kullanıldığı tespit edildi. Sözcüğün dönem sözlüklerinde geçen birçok anlamına bu eserde rastlanması Kısasul-Enbiya için olduğu kadar dönemi açısından da bir zenginliktir. Koşun kullanımına dair bu anlam zenginliğini ortaya koymak üzere Aysu Ata tarafından hazırlanan metin ve dizin çalışmaları esas alınarak metinde 12 kez geçen sözcük anlam bilgisi bakımından incelenip dönem sözlükleri ve metinlerindeki anlamlarla karşılaştırılıp tanıklatma yoluna gidilmiştir.

WORD OF KOŞ AND ITS SEMANTIC FIELD IN THE KISASUL- ENBİYA THAT IS WRITTEN WITH KHWAREZM TURKISH

Kısasul-Enbiya (Anecdotes of Prophets), considered among the Khwarezm Turkish works (13-14th century) within the Turkishness science, is the adaptation of the translation of anectodes of prophets from Arabic to Persian to the Turkish language by Nasırüd-din bin Burhanüd-din Rabguzî (Ribat-ı Oguzî) in the year 709/1309-10. This work of adaptation significantly contributes to both the era it was written in and to the Turkish language history works in terms of sound and form information as well as the existence of words. During the studywhich we shall publish soon and in which we laid emphasis on the origin information and history of the words Koş and koşa within the meaning and usage in Turkish dialects, it has been determined that the word koş was used in six different meanings which could be considered by our side pursuant to polysemy in Kısasul-Enbiya. Discovering the many meanings of the word already existing in the dictionaries of the era in this work shows the wealth of Kısasul-Enbiyaas well as the period it was written in. In order to put forth this richness in meaning with respect to the use of the word Koş, the word that was repeated 12 times in the text has been reviewed in terms of meaning information by means of taking as the basis the text and index works prepared by Aysu Ata and comparison was made between the dictionaries of the period and the meaning within the texts and the method of witnessing has been used.

PDF

___

AHANOV, K. (1993). Til Biliminiñ Negizderi. Almatı: Sanat Baspası.

AKSAN, D. (1971). Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.

AKSAN, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınları.

ATA, A. (1997). Nāṣırü’d-dín Bin Burhānüd’dín Rabġuzí Kıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamberler Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

ATA, A. (2002). Harezm-Altın Ordu Türkçesi. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.

ATA, A. (2004). Türkçe İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası), Karahanlı Türkçesi (GirişMetin-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

CLAUSON, S. G. (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mehdí Xān, (Faksimile Text with an Introduction an Indices by Sir Gerard Clauson). London.

CLAUSON, S. G. (1972). An Etimological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford. (ED).

COURTEILLE, P. d. A. (1870). Dictionnaire turk-oriental, destiné principalment à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d’Aboul-Gâzi et de Mşr-Ali-Chir-Navâï. Paris MDCCC LXX. (PdC).

DANKOFF, R. ve KELLY, J. (1982-1984-1985). Mahmūd al-Kāṭɣarī. Compendium of the Turkic Dialects (Dīwān Luγāt at-Turk) Part I-II-III. Edited and Translated with Introduction and Indices by Robert Dankoff in collaboration with James Kelly, Cambridge. Sources of Oriental Languages and Literatures 7, Turkish Sources VII.

ERASLAN, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

ERCİLASUN, A. B. ve AKKOYUNLU, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

EROL, H A. (2008). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

ESED, M. (1996). Kur’an Mesajı Meal-Tefsir. (çev. C. Koytak, A. Ertürk). 2. Cilt, İşaret Yayınları.

ES-SABUNİ, M. A. (1995). Safvetü’t-Tefâsir Tefsirlerin Özü. 4. Cilt, (çev. Sadreddin Gümüş, Nedim Yılmaz). İstanbul: Yeni Şafak Yayınları.

FAZILOV, E. İ. (1991). Kısas-ı Rabguziy 1-2. Taşkent: Yazuvçi Neşriyatı.

KAÇALİN, M. (2011). Niyazî, Nevâyî’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

KARA, F. (2011). Muḥammed Yaḳub-ı Çingí, Zebân-ı Türkî (Kélür-nâme) İnceleme-MetinDizin. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.

KARABACAK, E. (1994). An Inter-Linear Translation of The Qur’an Into Old Anatolian Turkish (Part I: Introduction and Text). Harvard. University Press.

KARAAĞAÇ, G. (1996). Eş Yazılılık, Eş Seslilik ve Çok Anlamlılık. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. VIII, 31-55.

KÜÇÜK, M. (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

NADALYAEV, V. M., NASİLOV, D. M. vd. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar. Leningrad. (DTS).

ÖZAVŞAR, R. (2012). Kısasu’l-Enbiya Üzerine Düzeltmeler. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/4, 2457- 2472.

ÖZYETGİN, M. (2003). Eski Türkçede ‘Ölçü’. Mustafa Canpolat Armağanı. Ankara: Yayımlayanlar: Aysu Ata, Mehmet Ölmez 195-204.

SAĞOL, G. (1993, 1995). An Inter-Linear Translation of The Qur’an Into Khwarazm Turkish = Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (Part I: Introduction and Text), (Part II: Glosary). Harvard.

SEYHAN, T. (2007). Çağatayca İki Zafernâme Tercümesinde Kullanılan Bazı Uzunluk Ölçüsü Birimleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. Cilt 4, Sayı 2 (Haziran 2007), 116- 145.

Şeyḫ Süleymān Efendi-i Özbekí el-Buḫārí (1300/1882). Luġat-i Çaġatay ve Türkí-i ǾOśmāní, İstanbul [rūmí] 1298: [Türk Dilleri Araştırmaları. Cilt 13. İstanbul 2003]. (ŞS)

TOPALOĞLU, A. (1976, 1978). Muhammed bin Hamza - XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış “Satır Arası” Kur’an Tercümesi – 1. Cilt (Giriş-Metin). 2. Cilt (Sözlük). İstanbul: Kültür Bakanlığı.

USTA, H. İ. (2011). Orta Asya Kur’an Tefsiri, Ankara: Poyraz Ofset Matbaacılık.

ÜNLÜ, Suat (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 235v/3-450r7) (Giriş-Metin-İnceleme-Analitik Dizin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

ÜNLÜ, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.

ÜŞENMEZ, E. (2013). Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Özbekistan Nüshası Satır Arası Türkçe-Farsça Tercümeli (Giriş-İnceleme- Metin-Sözlük-Ekler Dizini-Tıpkıbasım). İstanbul: Akademik Kitaplar.

YAZIR, E. M. H. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meali. (Çevrimiçi) http://www.enfal.de/melmalili/nisa.htm.

YÜCE, N. (1993). Ebu’l-ḳāsım Cārullāh Maḥmūd Bin ǾOmar Muḥammed Bin Aḥmed EzZamaḫşarí El-ḫvārizmí, Mukaddimetü’l-Edeb ḫvārizm Türkçesi İle Tercümeli Şuşter Nüshası Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. baskı.