XX. YÜZYIL BAŞI TATAR DRAM TÜRÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Edebi türlerden en zoru sayılan, çarlık rejimi ve gerici din mensupları tarafından yıllarca engellenen dram türü, Kazan Tatar edebiyatında ceditçilik ideolojisi ve aydınlanma hareketi etkisinde ancak XIX. yüzyılın sonuna doğru filizlenmeye başlar. XX. yüzyıl başında gerçekleşen siyasi, milli ve kültürel değişimler sonucu büyük başarılara ulaşır, tiyatro sanatının oluşumuna ve hızlı gelişimine neden olur. 1917 Ekim İhtilali’ne kadarki Tatar dram türünün gelişimi, dram sanatı uzmanları tarafından üç alt başlık altında incelenir; İlk dönem (1887-1905), İkinci yani “tiyatrolu” dönem (1906-1911) ve Üçüncü dönem (1912-1917). Çalışmada XX. yüzyıl başı Tatar dram türünün her dönemi ayrı başlıklar altında ele alınacak; her dönemin tarihî koşulları, dram sanatçıları ve eserlerinin sanat bakımından değeri, piyeslerin özünü oluşturan çatışma türleri, kahraman tipleri değerlendirilecektir. Dram türünün işlediği konular acısından dram (melodram, müzikal dram, tarihî dram, psikolojik dram, romantik dram, inkılâbi dram vs.), trajedi, komedi (mizahi komedi, müzikal komedi, vodvil, entrika komedisi vs.) gibi yeni tür ve çeşitleri edebi örneklerle açıklanacaktır. Dönem sorunlarının dram eserlerine yansıması, o yılların önemli toplumsal ve milli problemlerin her sanatçının kalemiyle nasıl yorumlandığı ele alınacaktır. Sonuç kısmında, yirmi sene içerisinde dram sanatının yapı ve sanatkârlık açısından elde ettiği başarılar yorumlanacaktır.

Anahtar Kelimeler:

XX. Yüzyıl Başı Tatar Toplumu, Dram Sanatı, Dram Türleri, Sanatkarlık

A study on early 20th century Tatar Drama

Drama is a genre which is considered the most difficult among the literary genres and had been hampered by the tsarist regime and puritanic members of religion for years. Drama started to emerge only towards the end of the 19th century, under the influence of the Jadid ideology and the enlightenment movement in Kazan Tatar literature. It reached great success as a consequence of political, national, and cultural changes occurring in the early 20th century and caused the establishment and rapid development of the theater art in that period. The development of the Tatar drama until the September 1917 Revolution is examined under three categories by the experts of the drama genre: The First Period (1887-1905), The Second Period, namely “theatrical” period (1906-1911), and The Third Period (1912-1917). In this study, each period of the Tatar genre of drama in the early 20th century was discussed under a separate heading. The historical conditions of each period, the artistic value of drama artists and their works, the types of conflict constituting the essence of plays, and types of characters were examined. In the context of the topics focused on the drama genre, new forms and subgenres of drama (e.g., melodrama, musical drama, historical drama, psychological drama, romantic drama, revolutionary drama), tragedy, and comedy (e.g., satirical comedy, musical comedy, vaudeville, farcical comedy) were explained along with literary examples. The reflections of the issues of the periods in works of drama and the interpretations of the significant social and national problems of those years by each artist were discussed. Consequently, insights were shared regarding the successes of the art of drama in two decades in the context of style and artisanship.

Keywords:

Early 20th Centuru Tatar Society, Dramaturgy, Drama Genres, Artisanship,

PDF

___

Çakmak C. (2021). Ceditçilik Bağlamında Gılman Kerimi İle İsmail Gaspıralı Münasebeti. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. S. 27, s. 119-126.
Ehmedullin, A. (2015). Tatar Dramaturgiyeseneñ Tevge Adımnarı/ Tatar Edebiyatı Tarihı. Sigĕz Tomda. 3. Tom. XIX Yöz.- Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, b. 439-447.
Feyzi, M. (1957). Saylanma Eserler. İkĕ tomda/Töz. S. Fevzyllina. 1 tom. Pyesalar. - Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı.
Galiullin, T. ve Yarullina, R. (2006). Tatar Türkleri Edebiyatı/Türk Dünyası Edebiyat Tarihi. Cilt IX., Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara, s. 676-732.
Ganiyeva, R. (2005). Gayaz İshaki /Tatarskaya Entsiklopediy. v 6 T. T.2.-Kazan: İnstitut Tatarskoy Entsiklopedii, b. 628-629.
Gıylecev, T. (2007). Tatar Edebiyatı. XX Ġasır Başı: Lektsiyeler, Ġameli Derĕsler, Testlar. – Kazan: Megarif Neşriyatı.
Gıyzzet, B. (1986). Dramaturgiye/Tatar Edebiyatı Tarihı. Altı Tomda. 3 Tom. XX Gasır Başı- Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, b. 358-382.
Hanzafarov, N., Zakircanov, E. (2016). Dramaturgiye/ Tatar Edebiyatı Tarihı. Sigĕz Tomda. 4 Tom. XX Yöz Başı- Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı, b. 353-364.
İshakıy, G. (2003), Eserler: 15 tomda. 4 Tom.- Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı.
İshaki, G. (1996). Öç Hatın Bĕlen Tormış, Miras Jurnalı, No 7-8, b.77-98.
Kamal, A. (1978), Eserler. Öç tomda. 1 tom. Pyesalar. - Kazan: Tatar.Kitap Neşriyatı.
Kamalieva, A. (2018). Mirhaydar Feyzi’nin “Galiyabanu” Dramında Tatar Gelenek Ve Görenekleri, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi/Journal Of Turkish World Studies. 18/1 Yaz–Summer, s. 179-194.
Kolehmetov, G.(1981). İkĕ Fikĕr. Yeş Ġömĕr. Kazan:Tatar. Kitap Neşriyatı.
Avtor Mehnütova A. (2012). Millet Anaları: Tarihi-Dokumental’ Hem Biyografik Cıyıntık/ Töz. Kazan: Cıyın Neşrıyatı.
Öner, M. (2019). Tatarlarda Milli Dil ve Milli Edebiyat/Sohraneniye i Razvitiye Rodnıh Yazıkov v Usloviyah Mnogonatsional’nogo Gosudarstva: Problemı i Perspektivı:Materialı X.Mejdunarodnoy Nauçno-Praktiçeskoy Konferentsii. Kazan: Oteçestvo. s. 219-223.
Rami, İ. (2021). Tatar Tiyatrosunun Oluşumu Sürecinde Galiesgar Kamal’ın Türkçeden Yaptığı Çevirilerin Rolü, İdil-Ural Araştırmaları Dergisi, 3 (1): s. 61-72.
Remiyev, S.(1980). Tañ Vakıtı. Şiġır’ler, Hikeyeler, Seḥne Eserlerĕ, Publitsistika. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı.
Seġdi, G. (1926). Tatar Edebiyatı Tarihı: Derĕslĕk-Kullanma. -Kazan: Tatar Devlet Neşriyatı.
Şerifullina, E. (1991). Fazıl Tuykin /Edebi Miras. Bĕrĕnçĕ Kitap. Kazan: Tatar. Kitap Neşriyatı. s. 102-105.
Tinçurin, K. (2003). Saylanma Eserler. Kazan: Hetĕr Neşriyatı.
Yarullina Yıldırım, R. (2016). Tatar Nesri ve Romantizm Estetiği. İstanbul: Kesit Yayınları.
Yarullina Yıldırım, R. (2021). 1905 Devrimi ve Kazan Tatar Edebiyatı İstiklal Marşı’nın Kabulünün 100. Yılı ve Türk Dünyası Edebiyatlarında Hürriyet Fikri. Uluslararası Sempozyum Bildiriler Kitabı. 18-19 Haziran 2021, s. 475-495.
Zaripova Çetin, Ç. (2006), Tatar Edebiyatının Gelişimi, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, S, 9, s. 138-15.
Zaripova Çetin, Ç.(2018). XX. Yüzyıl Kazan Tatar Edebiyatı Türk Dünyası Çağdaş Edebiyatları El Kitabı. İstanbul: Kesit Yayınları. s. 569-815.
Zaripova Çetin, Ç. (2020). İki Büyük Şahsın Astrahan Buluşması: Segıyt Remiyev ve Neriman Nerimanov (1910-1913). Kitap/ Dil, Edebiyat ve Eğitim Çalışmaları. Ankara: Sonçağ Yayıncılık. s. 113-137.