MEŞREB DIVÂNINDA KULLANILAN HÂL EKLERİNİN ÖZELLİKLERİ

Çağatay Türkçesi 15. yüzyıl başlarından 20. yüzyıl başlarına kadar Orta Asya’da yaşayan Türkler tarafından kullanılan yazı dilinin adıdır. Bu yazı dili bugün Özbek Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesi olarak varlığını devam ettirmektedir. Rahim Baba Meşreb Çağatay Türkçesinin son döneminde yaşamış bir şairdir. Yaşam tarzı, dünyaya bakış açısı, farklı üslubuyla yaşadığı dönemdeki diğer şairlerden ayrılan Meşreb özellikle Türkistan sahasındaki en önemli şahsiyetlerden biridir. Şairin eserleri toplum belleğinde yer alan şiirleri yalnızca Türkistan’da değil Türk edebiyatının hakim olduğu bütün bölgelerde tanınması gerekmektedir. Meşreb o dönemin hikmet dolu şiirleriyle, önemli görüşleriyle ve tasavvufi bilgileriyle şöhret kazanmasına rağmen, ne yazık ki günümüzde pek fazla tanınmamaktadır. Bu makalede Rahim Baba Meşreb’in yeni bulunmuş Divân’ındaki (Semerkant Nüshası) hâl eklerinin kullanım özelliklerini aydınlatmak ve bu nüshayı tanıtmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Çağatay Türkçesi, Meşreb Divânı, Hâl Ekleri

Characteristics of case suffixes used in Meşreb’s divan

Chagatay Turkic is the name of the written language used by Turks living in Central Asia from the beginning of the 15th to the early of 20th century. This written language continues its existence today as Uzbek Turkic and New Uyghur Turkic. Rahim Bobo Mashrab was a Kalandar poet who lived in postclassical period of Chagatay Turkic. The poet who was different from other poets in his era with his worldview, extraordinary life style and different character was a renowned person especially in Turkistan. Mashrab with his books and poems that are never forgotten is a significant poet who must be known not only in Turkistan, but aslo in all areas of Turkic-Islamic literature. Although Meşreb gained fame with his wise poems, important views and mystical knowledge of that period, unfortunately, he is not known much today. In this article, it is aimed to elucidate the usage features of case suffixes in Rahim Baba Meşreb's newly discovered Divan (Samarkand Copy) and to introduce this copy.

Keywords:

Chagatai Turkic, Meşreb’s Poem, Case Suffixes,

PDF

___

Abdurahmonov, G’. Shukurov, Sh. Aliyev, A. (2008). O’zbek Tilining Tarixiy Grammatikasi. Toshkent: O’zbekistan.
Akar, A. (2018). Oğuzların Dili. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Akar, A. (2020). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
Aliyev, A., Sodıqov Q. (1994). O’zbek Adabiy Tili Tarixidan. Toshkent: O’zbekistan.
Buran, A. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri. Ankara: TDK Yayınları.
Dı̇̄vān-i Meşreb Semerkant nüshası. Semerkant Devlet Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. E.Musurmanov’un şahsi kütüphanesi.
Diykanov, K. (2005). Baytursunov’un 125. Yıl Dönümüne Armağan Kırgız Dili ve Akmat Baytursunov. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Y. V, Sayı 2.
Eckmann, J. (1988). Çağatayca El Kitabı (çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Eraslan, K. (1999). Çıkma Hâlı (Ablatıv) Ekinin Oluşumu. 3.Uluslararası Türk Dili Kurultayı. Bilimsel Bildiriler. Ankara.
Ergin, M. (2002). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Ilina, V. (1900). Dı̇̄vān-i Meşreb (Taşbaskı). Taşkent: Tıpkıbasım nüshası.
Mustafa, A. (2014). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Musurmanov, E. (2015). Rahim Baba Maşrab Haqida Yangi Ma’lumotlar. Semerkant: Semerkant Devlet Üniversitesi neşriyatı.
Nalbant, M. V. (2018), Çağatay Turkçesinde Görülen {+nı} İlgi Hâli Ekinin Kökeni Üzerine. Türkbilig Dergisi. S. 36.
Räsänen, M. (1957). Materialien Zur Morphologie Der Türkischen Sprachen. Helsinki.
Sev, G. (2007). Tarihi Türk Lahcelerinde Hâl Ekleri. Ankara: TDK yayınları.
Türk, V. (2014). Türkçe Yazılar. Ankara: Kurgan Edebiyat.
Yusufcan, B. Z. (1910). Kitâb-ı Mebde-i Nûr. Taşkent (Taşbaskı).