BİDEL YARADICILIĞINDA HƏRF ƏSASLI POETİKA: ARXETİP VƏ BƏDİİ TƏXƏYYÜL
Zəngin ədəbi miras sahibi olan Bidelin şeirində hərflərin məcaz yaradıcılığında iştirakı qabarıq nəzərə çarpsa da, bu məcazlaşmanın yaradılması prosesi, ilk örnəyi və poetik interpretasiyaları, şairin məqsədi və s. indiyədək xüsusi araşdırılmamışdır. Bidelin şeirində hərf simvol və məcazlarının xüsusi bir yeri vardır və onun yaradıcılığının özünəməxsusluqlarından biri də hərfin sözdəki yeri və malik olduğu yazılış şəklidir. Onun şeirində hərflər bəzən simvol, bəzən istiarə, bəzən isə təşbeh kimi çıxış edir. Bidel bəzən hərflərin say qarşılığını da vurğulamaqla şeiriyyətə yeni məzmunlar qazandırır və hərf-say münasibətinə fərdi xarakterli anlam çaları verə bilir. Bu məcazlaşma və hərf üzərində məzmun yaradıcılığı şairin hürufilik ədəbiyyatının ənənəsindən xəbərdarlığını göstərir. Bəzən isə hürufilik düşüncəsindən qaynaqlanan digər təriqətlərin (qələndərilik, səfəvilik və s.) ədəbi ənənəsindən təsirlənmə də müşahidə olunur. Bəzi hallarda bu hərf-məcazlar irfani düşüncə və klassik şeir ənənəsinə bələdliyin deyil, eyni zamanda poetik təxəyyülün gücünün də göstəricisi olur. Bidein şeirində hərf simvollarının düşüncə baxımından özülünü və yerini təhlil edərkən belə bir nəticəyə gəldik ki, o, təkcə farsdilli şairlərin deyil, türk şairlərin də divan yaradıcılığına bələd olmuşdur. Çünki onun şeirlərində yer alan bəzi beytlər Nəsimi, Əhmədi, Xətai, Füzuli və Xəyali bəyin şeiri ilə yaxından səsləşir. Bidelin şeirində nəzərə çarpan hərf simvol, məcaz və təşbehləri, bir tərəfdən, onun şeirini klassik fars və türk şeirinə bağlayır, digər tərəfdən, şair xəyalının vüsətindən soraq verir.
___
- AHMEDÎ. Divan, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0EDİRNELI NAZMÎ. Divan, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0ƏLİYEV, Sabir (2004). Füzuli qəzəlləri şərhi: 4 cilddə, III cild, Bakı: Adiloğlu. FÜZULİ, Məhəmməd (1958). Əsərləri, beş cilddə, I cild, Bakı: Azərbaycan SSR EA nəşriyyatı.GÖK, Selim (2017). Hayretî Divani Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.XƏTAİ, Şah İsmayıl (1975). Əsərləri, 2 cilddə, 1 c., Bakı: Azərnəşr.KURNAZ, Cemâl (1996). Hayali Bey Divanı Tahlili, İstanbul: M.E.B. NƏSİMİ, İmadəddin (1973). Seçilmiş əsərləri, hazırlayan: Həmid Araslı, Bakı: Azərbaycan Dövlət nəşriyyatı.SARAÇ, Yekta (2008). Klassik Edebiyat Bilgisi, Belagat, İstanbul: R Yayınları.ŞIXIYEVA, Səadət (2010). “Ənəlhəq” Mövlana və Nəsiminin yozumlarında, “Azərbaycan şərqşünaslığı”, №1 (3), s. 18-22.ŞIXIYEVA, Səadət (2010a). İbn Ərəbinin hərf simvolizmi və hürufilik təlimi, Şərq və Qərb: Ortaq mənəvi dəyərlər, elmi-mədəni əlaqələr, Bakı, Prof. Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq İbnül-Ərəbi Simpozyumunun materialları (9-11 oktyabr, 2009-Bakı), Bakı, s. 291-316. ŞIXIYEVA, Səadət (2012). Nəsiminin fikir düzənində Nizami məntiqi və söz sənətindən təsirlənmələr, “Azərbaycan şərqşünaslığı”, №1 (3), s. 33-42.TARLAN, Ali Nihat (2005). Fuzuli Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ.ВАТВАТ, Рашид ад-Дин (1985). Сады волшебства в тонкостях поэзии, Москва: Наука. ПРИГАРИНА, Наталья (2011). Мир поэта – мир поэзии. Статьи и эссе. Москва: Институт востоковедения РАН.ШИММЕЛЬ, Аннемари. Мир исламского мистисизма, Москва: «Алетейа», «Энигма», 2000.NURBƏXŞ, 1373:جواد نوربخش ( 1373). حلاج (شهيد عشق الهي(، ﺗﻬﺮان: مؤلف .HAFİZ, 1374:حافظ شیرازی (1374). دیوان غزایات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران، انتشارات صفی علیشاه. ZENDEGİ, 1993:زندگی واشعار عمادالدین نسیمی (1993)، به كوشش یدالله جلالی پنداری، تهران،.BİDEL, b.t.:عبدالقادربن عبدالخالق بیدل دهلوي (ب.ت.). دیوان، مرکز تحقیقات رایانهاي قائمیه اصفهان، http://www.hayatiinanc.com/87/damlalar/kanaat-tukenmez-hazine
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Kaşgarlı Mahmut Uygur-Çin Uygulama ve Araştırma Merkezi
Sayıdaki Diğer Makaleler
TÜRK AİLE YAPISINDA BOŞANMA NEDENLERİ: AKSARAY İLİ ÖRNEĞİ
BİDEL YARADICILIĞINDA HƏRF ƏSASLI POETİKA: ARXETİP VƏ BƏDİİ TƏXƏYYÜL
20.YÜZYILIN İLK YARISINDA TÜRKİSTAN'DA YAZI DİLİ: “AYNA DERGİSİ DİLİ ÖRNEĞİNDE”
OSMANAALI SIDIK UULU’NUN ESERLERİNDE KIRGIZLARIN SOSYAL VE DİNÎ-EĞİTİM DURUMUNUN İZLERİ
THOMAS VAUGHAN’IN “A GRAMMAR OF THE TURKISH LANGUAGE” KİTABI’NDAKİ ÖRNEK METİNLER