Yüksel GÜNGÖR, Sami KARACAN, Esin KARACAN

TARİH İÇİNDE KOCAELİ KARTEPE YÖRESİNE YAPILAN GÖÇLERDE UYGULANAN İSKÂN POLİTİKALARI

Kocaeli, tarih içinde “göç hareketlerinin” tanıklığını yaşamış önemli bir merkezdir. Kitleselboyutlarda 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Kafkasya üzerinden başlayan, hicri tarihe göre93 harbi olarak anılan 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı ile devam eden, Balkan Savaşları sonrası iletarihimizde sayları milyonlar ile ifade edilen Balkan Göçlerinin izlerini taşımaktadır. Bu kitlesel tarihselgöçler; dönemin Osmanlı toprakları üzerine özellikle Anadolu coğrafyasına topraklarına yoğunlaştığınıgörüyoruz. Bu göçlerin sosyolojik analizi bize Osmanlı İmparatorluk toprakları üzerinde yaşamış“Osmanlı tebaasını” oluşturan Müslüman toplulukların “Osmanlın İmparatorluk bakiyesi” açısındanbölgenin ortaya çıkan kültürel zenginlide ifade eder.1850’lere kadar Osmanlı Devleti’ne muhacir olarak gelenler henüz büyük kitlelere ulaşmadığındaniskân konusunda ayrıca bir kurum teşkiline lüzum görülmemiştir. Peyderpey gelen muhacirlerin işleriile genellikle Şehremaneti ilgilenmiştir. Ancak bu tarihten itibaren sayıları gittikçe artan muhacirlerinkabul, kayıt, iaşe ve iskân gibi sorunları ile uğraşmak üzere çeşitli müesseseler ihdas edilmiştir. İlki 5Ocak 1860’da kurulan “Muhacirin Komisyonu” dur. Sonraki süreçte “İdare-i Muhacirin Komisyonu”,“Muhacirin Komisyonu Âlisi”, gibi başka komisyonlar da kurulmuştur. Kurulmuş olan bu komisyonraporları hakkında Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde; “Kocaeli Sancağı içinde İzmit ve çevresineyapılan göçler” hakkında birçok belge mevcuttur.Biz bu çalışmada araştırma sahamız Kartepe coğrafyasındaki yerleşim birimleri önceden merkezilçe olan İzmit’e bağlıyken “22.3.2008 tarih ve 26824 sayılı Resmi Gazetede” yayımlanarak yürürlüğegiren 5747 Sayılı Büyükşehir Belediyesi, sınırları içinde ilçe kurulmasına dair kanun ile Kocaeli İlindeKartepe İlçesi kurulmuştur.Uzunçiftlik, Uzuntarla, Eşme, Acısu, Maşukiye, Büyükderbent, Arslanbey, Sarımeşe ve Suadiyegibi Osmanlı arşivlerinde sıkça adı geçen bu tarihsel yerleşim merkezlerine yönelik göç olgusunun veyaşanan göçlerde uygulanan devlet iskân politikalarına dair Başbakanlığa bağlı Osmanlı Arşivlerindebirçok tarihi vesika mevcuttur. Arşiv kayıtlarındaki göçler ve bu göçler sırasında devletin uyguladığıpolitikaları ortaya koyan tarihsel vesikaları değerlendirmeğe çalışacağız.

Keywords:

Göç, İskân, Muhacir Komisyon, Kartepe, Kocaeli,

PDF

___

Ağanoğlu, H. Yıldırım, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi: Göç, İstanbul 2001.
Arı, Oğuz, Bulgaristan’lı Göçmenlerin İntibakı, 1950-51’de Bursa’ya İstanbul’da İskân Edilenlerin İntibakı İle İlgili Sosyolojik Araştırma, Ankara 1960.
Avagyan, Arsen, Çerkesler, çev. Denisenko, Ludmilla, İstanbul 2004.
Bardakçı, Murat, Talât Paşa’nın Evrak-ı Metrûkesi, İstanbul 2009.
Çelik, Gülfettin, Osmanlı Türkiyesi’ne 19. Yy. Sonlarında Yapılan Göçlerin Sosyo-Ekonomik Tahlili, Tarih Boyunca Balkanlar’dan Kafkaslar’a Türk Dünyası Semineri Bildiriler, İstanbul 1996, s.126’
Çetin Atilla, Kocaeli Tarihinden.
Ersoy, Hayri, Eroğlu, Vedat, Toksöz Adnan. Uzuntarla Beldesi, İstanbul, 1998.
Fisher, Alan. A Precarious Balance: Conflict, Trade and Diplomacy on the Russian-Ottoman Frontier, Isis, İstanbul 1999. Göklü, Feray, Armaş’tan Akmeşe’ye Uzanan Yol, M.Sabri Yalım’a Armağan, İzmit 2001.
İpek, Nedim, Rumeliden Anadolu’ya Türk Göçleri, Ankara 1994.
McCarthy, J. Ölüm ve Sürgün.
Ulugün, F.Yavuz, Seyahatnamelerde Kocaeli ve Çevresi, İzmit 2008.
Yılmaz, Mehmet. “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Muhacir İskân Politikası”, Osmanlı, C. 4, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul 2002. ARŞİV VESİKALARI:
BCA, 8/1/1928, Fon 51.0.0.0.11, Yer 24.129..
BOA, DE. EUM.EMN. 17/12, S. 1331 (4 Şubat 1913) İzmit Mutasarrıflığından Dâhile Nezaretine Tezkire.
BOA, DH. İD. 181/3, 8 Nisan 1329 (21 Nisan 1913) Dâhiliye Nezareti’nden İzmit Mutasarrıflığı’na Tezkire.
BOA, DH. ŞFR, 39/223, İskân-I Aşair Ve Muhacirin Müdüriyetinden İzmit Mutasarrıflığı’na Gönderilen 17 Cemaziyeevvel 1332 (13 Mayıs 1914) Tarihli Şifre Telgrafı.
BOA, MV. 172-33, 25 Kanunievvel 1328 (17 Ocak 1913) Tarih Ve 824 Sayılı Meclis-İ Vüela Kararı.
BOA, MV. 175/127, 21 Mart 1329 (3 Nisan 1913) Tarih Ve 90 Sayılı Meclis-İ Vükela Mazbatası
BOA. Dâhiliye Nezareti, No.1553, Evrak No 6026, Muhacirin Komisyonu’na Tezkire, 17 Şubat 1880
BOA. DH. MHC. 7/22 1305 S. 16/ Kasım 1887
BOA. DH. MKT. 1324/89 1295 L. 17/ 14 Ekim 1878
BOA. İ. ŞD. 45/2438 1296 Ca. 18/ 10 Mayıs 1879,
BOA., Dahiliye Nezareti, No.1146/42-3, Ali Şefik Bey’e Tezkere, 29 Temmuz 1877
Hilal-İ Ahmer, Kızılay) (Kızılay), 1353/127.
KKHM, Muhacir Kaydı, No. 1493-1508, 6874; 1973 Kocaeli İl Yıllığı, S. 60;
KKHM, Muhacir Kaydı, No. 2478, 5860, 7013, 6955, 5599; 1973 Kocaeli İl Yıllığı, S.58.
Hakimiyet-i Milliye, 29 Ocak 1924.
New York Times, 15 Haziran 1878, s. 1.