Türk Destanlarında Allah’ın İsim ve Sıfatları

Dinler, her ne kadar birbirinden farklı görünseler de temelde onların birleştikleri ortak bir nokta vardır. O da insanın bağ kuracağı varlık ya da varlıklara “inanma” isteğinden başka bir şey değildir. Dolayısıyla insanın herhangi bir yaratıcı güce inanma isteği sonradan öğrenilmiş bir hadise değil fıtratında mevcut olan bir kavramdır. Bilindiği gibi Türkler, İslam dinini tam olarak benimsemeden evvel bulundukları coğrafyalara bağlı olarak çeşitli dinlerin etkisi altında kalmışlardır. Bu etki onların dinî inanışları, evrene dair düşünceleri ve sözlü kültür ürünleri üzerinde dönem dönem birtakım izler dahi bırakmıştır. Ancak etkisi altında kaldıkları hatta benimsedikleri dinlerde bile tek bir yaratıcıyı yani Tanrı’yı merkeze almışlardır. Genel bir ifade ile İslamiyet’e geçişlerinde de (IX. yy.) bu tek Tanrı inancının en temel etken olduğu söylenebilir. Tek Tanrı’nın birliğine olan vurgu ise İslam dininin özünü oluşturmaktır. Her şeyden önce Kur’ân-ı Kerîm’ de yer alan Allah’ın isim ve sıfatları, O’nun varlığından ve tek oluşundan bahseder. Tüm isim ve sıfatlar O’nu niteler. Dolayısıyla tüm peygamberler, tevhit tebliğiyle/mesajıyla gelmişlerdir (Enbiyâ, 21/25). Bu nokta da Kur’ân bir mesajdır ve mesajda kitabın nihaî anlamı olan tevhittir. Bu çalışmada, Allah’ın isim ve sıfatlarından yola çıkılarak Türk destanlarında tevhit inancına dair birtakım çıkarımlar yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Din, İslam, Tevhit, Türk Destanları

Names And Attributes Of Allah In Turkish Epics

Although religions may seem different from each other, there is one common point in which they are basically united. It is nothing more than a person's desire to “believe” in the being or entities that he will connect with. Therefore, a person's desire to believe in any creative power is not a learned event, but a concept that exists in his nature. As it is known, Turks have been under the influence of various religions depending on the geographies they have been in before they fully adopted the religion of Islam. This effect has even left some traces on their religious beliefs, thoughts about the universe and oral culture products from time to time. However, even in the religions they have been under the influence of and even in the ones they have adopted, they have taken one creator, God, into the center. In a general expression, also in their conversion to Islam (IX. century.) it can be said that this belief in one God is the most basic factor. The emphasis on the unity of the One God is to form the essence of the Islamic religion. First of all, the names and attributes of Allah contained in the Noble Qur'an speak of His existence and uniqueness. All nouns and adjectives qualify Him. Therefore, all the prophets came with the message of monotheism (Anbiya, 21/25). This point is also a message of the Qur'an, and in the message is monotheism, which is the ultimate meaning of the book. In this study, it has been tried to draw some inferences about the belief in monotheism in Turkish epics based on the names and attributes of Allah.

Keywords:

Religion, Islam, Monotheism and Turkish Epic,

PDF

___

Akdemir, F. (2020). İslam Düşüncesinde Allah’ın Sıfatlarını Anlama Sorunu. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 9(2), 1581-1609.
Akmataliyev, A. vd. (2007). Kırgız Destanları-6/Manas Destanı. (Çev.). Fikret Türkmen-Şurubu Uraimova. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksoy, H. (2018). İslam Öncesi Türklerde Tanrı Anlayışı. International Journal of Social Sciences and Education Research Dergisi 4/2, 275-288.
Aydın, M., & Ar, M. (2016). İbrahimi Geleneklerde Tevhid ve Vahdet. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 41, 5-18.
Bülbül, E. (2008). Hazret-i Ali Cenkleri Üzerine Bir Tetkik. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
Çağbayır, Y. (2021). Egemenlik ve Mutluluk Bilgisi Kutadgu Bilig. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Demir, N. (2020). Danişmendnâme. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Demir, N., & Erdem, M. D. (2006). Battal-name. Ankara: Hece Yayınları.
Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe Lugat. Ankara: Aydın Kitapevi.
Ebu’l-Fida İsmail İbn Kesir (1985). Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri X. (Çev.). Bekir Karlıağa ve Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Ebü’l-Hayr-ı Rûmî. (1988). Saltuk-nâme-II. (Haz.). Şükrü Haluk Akalın. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Ebü’l-Hayr-ı Rûmî. (1990). Saltuk-nâme-III. (Haz.). Şükrü Haluk Akalın. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası Soylamalar ve 13. Boy Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Ergin, Muharrem (2021). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Gumarova, M., Smirnova, N. (2012). Kız Jibek Destanı. (Ed.). Askar Turganbayev. (Çev.). Metin Arıkan ve Dinara Düysebayeva. Ankara: Öncü Basımevi.
Kaplan, M., Bali, M., & Akalın, M. (1973). Köroğlu Destanı. Ankara: Sevinç Matbaası.
Karagöz, İ. (2010). Esma-i Hüsna. Ankara: Diyanet İşleri Bakanlığı Yayınları.
Karasoy, Y. (1991). Destan Kavramı. Millî Folklor 10, 37-42.
Köse, F. (2022). Baytarnâmelerde Büyü ve Tılsımlar. BANÜSAD 5(1), 50-70.
Murata, S., & Chittick, W. (2012). İslam’ın Vizyonu. (Çev.). Turan Koç. İstanbul: İnsan Yayınları.
Namlı, A. (2019). Allah’ın İsim ve Sıfatlarının Sonsuzluğu Bağlamında Şefaat. Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi 5(2), 264-276.
Ngolade, D. N. (1990). John Samuel Mbiti and the Study of African Traditional Religion. Nigeria: Nsukka University. Department of Religion, Faculty of the Social Sciences.
Özler, M. (2012). Tevhid. TDV İslam Ansiklopedisi C. 41, 18-20. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Öztürk, Ali (2019). İslamî Türk Edebiyatında Esmâ-i Hüsnâ. İslamî İlimler Dergisi 14(2), 27-42.
Öztürk, R. (2007). Allah’ın Birligi ve Tekliği (Vahdaniyeti ve Ehadiyeti) Baglamında ‘Samed’ İsmi ve Anlam Alanı. Ekev Akademi Dergisi 32, 47-70.
Sarıkaya, Berat (2015). İbn Teymiyye’nin Tevhid Anlayışı ve Pratik Tevhid Vurgusu. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4(7), 91-114.
Şahin, H. İ. (2009). Türkmenistan Sahası Destancılık Geleneği ve Türkmen Destanları. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
Tanyu, H. (1980). İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Tanyu, H. (1984). Totem, Totemizm ve Tabu Üzerine Yeni Araştırmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26, 155-172.
Taşdelen, H. Musa (2019). İlkel Toplumlarda Tek Tanrı İnancı. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi 122(241), 407-422.
Togan, A. Z. V. (1931). Türk Destanının Tasnifi. Atsız Mecmua 1, 2-3.
Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Topaloğlu, B. (1989). Allah. TDV İslam Ansiklopedisi C. 2. s. 471-498. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Topaloğlu, B. (1996). Gafur. TDV İslam Ansiklopedisi C. 13. s. 286-287. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Yeşildal, Ü. Y. (2015). Er Töştük Destanı (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
https://www.kuranmeali.com