OSMANLI DEVLETİ’NDE KAPİTÜLASYONLARIN KALDIRILMASI SONRASINDA HALKIN TEPKİLERİNE DÂİR BAZI TESPİTLER

Dünya tarihinde birçok devletin kapitülasyonlarla tanışıklığı vardır. Kapitülasyonların oldukça uzun süre ve zararını daha belirgin yaşayan devlet Osmanlı Devleti’dir denilebilir. Osmanlı Devleti’nin zararı sadece ekonomik değildir. Osmanlı Devleti’nin bağımsız yapısının da etkilendiği dönemin yöneticileri tarafından fark edilmiştir. Devletin ve milletin zararına olan bu uygulamaların varlığı ve bu durumdan kurtulabilmek için uzun süreçte farklı çareler düşünüldüğü belgelere yansımıştır. Osmanlı Devleti yöneticileri 18. Yüzyıldan itibaren özellikle Tanzimat dönemi sonrasında kapitülasyonlardan kurtulabilmenin çarelerini aramıştır. Osmanlı Devleti’nin her girişimi sonrasında mağduriyeti daha da artmıştır. II. Meşrutiyet sonrasında iktidara gelen İttihat ve Terakki Hükûmeti de kapitülasyonlardan kurtulmanın fırsatını kollamıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın sebep olduğu gerginlik ve Avrupalı Devletlerin karşı karşıya gelmesini de fırsat bilen Osmanlı Devleti tek taraflı olarak kapitülasyonları kaldırdığını duyurmuştur. Bu karara Avrupalı devletlerin tamamına yakını itiraz etse de Osmanlı halkını çok mutlu etmiştir. Başkent İstanbul başta olmak üzere ülkenin önemli bir kısmında özellikle de Anadolu’da kapitülasyonların kaldırılması büyük sevinçlerle karşılanmış, gösteriler düzenlenmiştir. Kapitülasyonların kaldırılmasının milli bayramlar gibi kutlanması bile gündeme gelmiştir. Gerçi daha ilk yıldönümünde bile kapitülasyonların kaldırılmasını neredeyse hatırlayan olmamıştır ama 1914 yılında kapitülasyonların tek taraflı da olsa kaldırılması yıllardır acısını en derinden hissedenlerin gururunu okşamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, Kapitülasyon, Avrupalı Devletler

SOME DESTINATIONS ON THE REACTIONS OF THE PEOPLE AFTER THE REMOVAL OF CAPITULATIONS IN THE OTTOMAN STATE

Many states in the history of the world are familiar with capitulations. It can be said that the state that experienced the capitulations for quite a long time and the damage more obvious is the Ottoman State. The damage to the Ottoman Empire is not only economic. It was noticed by the rulers of the period that the independent structure of the Ottoman State was also influenced. The existence of these practices to the detriment of the state and the nation, and different remedies were considered in the long process to get out of this situation, were reflected in the documents. Ottoman rulers 18. From the century on, but especially after the Tanzimat period, he sought remedies to get rid of capitulations. After each attempt of the Ottoman Empire, its victimization increased even more. II. The Government of Union and progress, which came to power after legitimacy, also sought the opportunity to get rid of capitulations. The Ottoman State, which also had the opportunity to confront the tensions caused by the first World War and the European states, unilaterally announced that it had abolished the capitulations. Although almost all European states objected to this decision, it made the Ottoman people very happy. In a significant part of the country, especially in the capital Istanbul, the abolition of capitulations was met with great joy and demonstrations were organized. The abolition of capitulations has even been celebrated as national holidays. Although no one almost remembers the abolition of the capitulations even on the first anniversary, but the unilateral abolition of the capitulations in 1914 has flattered those who have felt the pain most deeply for many years.

Keywords:

Capitulation, European States Ottoman State, İstanbul, Anotlian Cities.,

PDF

___

Arşiv Kaynakları Türkiye Cumhuriyeti Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Dahiliye Şifre Kalemi (DH. ŞFR) 440 / 67, 44 / 239, 48 / 249, 456 / 61, 49 / 271, 50 / 17, 461 / 92
Bâb-ı Ali Evrak Odası (BEO) 4309 / 323145 – 40, 4309 / 323145 – 54, 4309 / 323145 – 23, 4309 / 323145 – 44, 4309 / 323145 – 55, 4309 / 323145 – 60-1-9
İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS) 188 / 22 – 5
Yayımlanmış Arşiv Belgeleri Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2013). Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi. (Haz.). Komisyon, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
Rus Dışişleri Gizli Arşivinin Gizli Belgelerinde Osmanlı’nın Cihan Harbine Girişi (2018). (Çev. ve Haz.). Azad Ağaoğlu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Resmi Yayınlar Düstur
Süreli Yayınlar İkdam
Takvim-i Vekayi
Telif Eserler Aker, E. Z. (1999). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayileşme Sorunları ve Kapitülasyonlar. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 81950.
Alkan, N. (2020). İmparatorluğun Son Savaşı. İstanbul: Timaş Yayınları.
Arslan, O. (2008). Birinci Dünya Savaşı Başında Kapitülasyonların İttihat Terakki Tarafından Kaldırılması ve Bu Gelişmeler Karşısında Büyük Güçlerin Tepkileri. Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi 10(1), 261–278.
Atatürk. M. K. (1927). Nutuk. Ankara.
Cevizliler, E. & Akbulut, S. (2019). Lozan Barış Konferansı’nda Kapitülasyonlar Meselesi ve İsmet Paşa. Atatürk Dergisi 8(2), 161-193.
Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Kaldırılması Sonrasında Halkın Tepkilerine Dâir Bazı Tespitler Mustafa Fırat Gül USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi - International Journal of Social Sciences Academy, Yıl 3, Year 3, Sayı 5, Issue 5, Nisan 2021, April 2021. Sayfa | 748.
Cudi, O. (1331/1915). Kapitülasyonlar Nasıl Kalkar? (Bir Japon Mualliminin Fikri). İslâm Dünyası 12, 180-182.
Elmacı, M. E. (2001). II. Meşrutiyetten Lozan’a Kapitülasyonlar. (Doktora Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 103859.
Eşref, E. (1330/1914). Kapitülasyonların İlgası. Sebilürreşad 12(310), 417-417.
İnalcık, H. (2000). İmtiyazât. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt: 22, (s. 245-252). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Kallek, C. (2000). İmtiyazât. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt: 22, (s. 242-245). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
Karabulut, S. (2018). Savaş Yılları Osmanlı Kudüs’ünde Mülkiyet Hakkı (1914-1918). Tarih İncelemeleri Dergisi 33(2), 451-480.
Külünk, M. E. (2006). Kapitülasyonların Kaldırılması (1914). (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 209827.
Pamir, A. (2002). Kapitülasyon Kavramı ve Osmanlı Devleti’ne Etkileri. AÜHFD 51/2, 79-119.
Reşid, A. (1928). Kapitülasyonlar. Darülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuası 6(37), 1-38.
Salem, R. (1926). Hukuk-ı Beynelmilel: Türkiye’de Kapitülasyonların İlga Edildiği Tarihin Tespiti. Hukukî Bilgiler Mecmuası 1(2), 81-85.
Sanders, L. V. (1999). Türkiye’de Beş Yıl C: 2. İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
Semiz, Y. & Yusuf, K. (2019). Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Millî İktisat Fikrinin Gelişimi ve İtibar-ı Millî Bankası. International Social Sciences Studies Journal 5(39), 3803-3812.
Yerlikaya, A. (2011). Osmanlı Devleti ve Kapitülasyonlar. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 289481.