2002-2012 Dönemi'nde Türkiye'de Siyasal Alan, Din ve Özgürlük

Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti), 3 Kasım 2002’de gerçekleştirilen seçimde toplumun önemli bir bölümünün desteğini elde etmiş ve tek başına iktidar olmayı başarmıştır. Toplumun farklı kesimlerinin oyunu alarak iktidar olması, AK Parti’nin ideolojik çerçevesini ve politikalarını bu durumu göz önünde bulundurarak belirlemesini sağlamıştır. Geniş çaplı bir ittifak ile iktidar olmasına rağmen özellikle partinin kurucu kadrolarının siyasal İslam kökenli bir partinin içinden gelmeleri, siyasal iktidarın din ile nasıl bir ilişki kuracağı yönündeki soruların çoğalmasına neden olmuştur. AK Parti, genel olarak 2006-2008 Dönemi’ne kadar din ile ilişkisini “dinî özgürlükler” bağlamında kurmuştur. Üniversitede başörtüsü, bu özgürlüklerin başında gelmiştir. Nitekim de başörtüsünün, siyasi simge sorunu olmadığı ya da laiklik açısından herhangi bir tehdit oluşturmadığı düşüncesinin aksine başörtüsünün özellikle üniversitelerde reddinin, çok temel bir hak ve özgürlük ihlâli olduğu ileri sürülmüştür. Dinin ibadet ve ritüalistik boyutuna ilişkin özgürlük söylemi, AK Parti’nin bu ilk hükümeti boyunca sıklıkla kullanılmıştır. Avrupa Birliği (AB) ile üyelik müzakerelerinin de yoğun bir şekilde devam ediyor olması ve ülke içerisinde özellikle liberallerin desteğinin alınması, siyasal iktidarın dine dair özgürlük vurgusunu belirgin bir şekilde öne çıkarmıştır. 2007 seçiminde de tek başına iktidar olan AK Parti’nin, bu seçim galibiyetinden sonra dine ilişkin bahsi geçen bu özgürlük vurgusu, yerini daha ziyade dinî kaygıların öncelendiği bir politik duruşa bırakmaya başlayacağının ilk işaretlerini vermiş ve yasal düzenlemeler, bu tartışmalar eşliğinde yapılmaya başlanmış ve dinin, farklı bir boyutu kamusal alana ve siyasetin diline yansımıştır. 2008 ekonomik krizinin Türkiye ekonomisi üzerinde yarattığı daralma, AB ile ilişkilerin yine belirsizliğe doğru sürüklenmesi ve dolayısıyla ortaya çıkmaya başlayan toplumsal huzursuzluk, siyasal iktidarın meşruiyet arayışını da arttırmıştır. Bu çalışmada da bu değişimin yönü ve çerçevesi öncelikle literatürde öne çıkan kaynaklar eşliğinde ele alınmakta ve yapılan yasal düzenlemeler siyasi kadroların beyanları da esas alınarak incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Adalet ve Kalkınma Partisi, Din, Laiklik, Özgürlük, Siyasal alan

Political Sphere, Religion and Freedom in the 2002-2012 Period in Turkey

The Justice and Development Party (AK Party) gained the support of a significant part of the society in the election held in November 2002 and managed to be the power alone. Being in power by taking the votes of different segments of the society enabled the AK Party to determine its ideological framework and policies considering this situation. Despite of the fact that there is power with a wide alliance, the fact that the founding cadres of the party came from within a party of political Islam origin caused the questions about how the political power will relate to religion. The AK Party generally established its relationship with religion in the context of “religious freedoms” until the 2006-2008 period. The headscarf in the university has become one of these freedoms. As a matter of fact, contrary to the idea that the headscarf is not a political symbol problem or does not pose any threat to secularism, it has been claimed that the rejection of the headscarf, especially in universities, is a fundamental violation of rights and freedoms. The discourse of freedom regarding worship and ritualistic dimension of religion has been used frequently throughout this first government of the AK Party. The fact that the membership negotiations with the European Union (EU) are also continuing intensively and the support of liberals in the country has clearly highlighted the political power’s emphasis on freedom of religion. This emphasis on freedom of the AK Party, which was in power alone in the 2007 election, after this election victory, gave the first signs that it will start to leave its place to a political stance in which religious concerns are prioritized, and legal regulations have begun to be made in the light of these discussions and a different dimension is reflected in the public sphere and the style of politics. 2008 on Turkey’s economy contraction caused by the economic crisis, still drift toward uncertainty of relations with the EU, and thus began to emerge quest for social unrest has increased the legitimacy of political power. In this study, the direction and the framework of this change is primarily examined in the light of the sources that stand out in the literature, and the legal regulations made are analyzed on the basis of the statements of the political staff.

Keywords:

The Justice and Development Party, Religion, Secularism, Freedom, Political sphere,

PDF

___

Akdoğan, Yalçın (2004), AK Parti ve Muhafazakâr Demokrasi, Alfa Yayınları, İstanbul.
Başgil, Ali Fuad (2016), Din ve Laiklik, 12. Baskı, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
Bekaroğlu, Edip Asaf (2015), "Post-Laik Türkiye?: AK Parti İktidarları ve Güncellenen Laiklik Sözleşmesi", İnsan ve Toplum, 5(9), ss.103-122.
Bora, Tanıl (2002), "2002 Seçimi ve Siyasî Güzergâh Problemleri", Birikim, Kasım-Aralık, Sayı: 163-164.
Çarkoğlu, Ali ve Binnaz Toprak (2000), Türkiye'de Din, Toplum ve Siyaset, TESEV Yayınları, İstanbul.
Çokoğullar Bozaslan, Emel (2012), "1967'den 2000'lere Değişen İslamcı Kadın Kimliği: Cemiyetin Kurtarılmasından Bireysel Yaşam Kaygılarına Doğru", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Çokoğullar Bozaslan, Emel (2018), "Muhafazakârlık ve AK Parti'nin Aile Politikaları", Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Daver, Bülent (1955), "Türkiye Cumhuriyeti'nde Lâiklik", Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
Davison, Andrew (2006), Türkiye'de Sekülarizm ve Modernlik, Çev. Tuncay Birkan, İletişim Yayınları, İstanbul.
Erbakan, Necmettin (1975), Millî Görüş, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Erbakan, Necmettin (1991), Türkiye'nin Meseleleri ve Çözümleri-Program, Türkiye Gazetesi Yayınları, Ankara.
Göle, Nilüfer (2002), "Otoriter Laiklik ve İslami Katılım", İslam ve Demokrasi, Yay. Haz. Yurdakul Fincancıoğlu, 2. Baskı, Tüses Yayınları, İstanbul.
Göle, Nilüfer (2012), "Post-Secular Turkey", New Perspectives Quarterly, Vol. 29, Issue 1, pp. 7-11.
Heper, Metin (2011), "Türkiye'nin Siyasal Hayatı Tarihsel, Kuramsal ve Karşılaştırmalı Açıdan…", Çev. Kadriye Göksel, Doğan Kitap, İstanbul.
Kılıçbay, Mehmet Ali (1998), "Siyasetsiz Siyaset", İmge Kitabevi, Ankara.
Laçiner, Ömer, (2002), "DP, ANAP ve sonunda AKP", Birikim, Kasım-Aralık.
Lagendijk, Joost (2013), "Türkiye’nin Avrupa Birliği'ne Katılımı ve Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Rolü", Türkiye'de Demokrasi, İslâm ve Laiklik, Der. Ahmet T. Kuru-Alfred Stepan, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss. 177-197.
Mert, Nuray (1994), "Laiklik Tartışmalarına Kavramsal Bir Bakış", Bağlam Yayınları, İstanbul.
Öniş, Ziya (2003), "Democratic Politics Versus Global Dynamics: Towards a Political Economy of 2000-2001 Financial Crisis in Turkey", The Turkish Economy in Crisis, Ed. Barry Rubin ve Ziya Öniş, Frank Cass, Londra.
Öniş, Ziya (2006), "Globalization and Party Transformation: Turkey's Justice and Development Party in Perspective", Globalization Democracy: Party Politics in Emerging Democracies, Ed. Peter Burnell, Routledge, Londra, pp. 122-140.
Toprak, Binnaz (2009), "Türkiye'de Dinin Denetim İşlevi", Türkiye'de Politik Değişim ve Modernleşme, Ersin Kalaycıoğlu-Ali Yaşar Sarıbay, 4. Baskı, Dora Yayıncılık, Bursa, ss. 445-458.
Toprak, Binnaz (2013), "Dinci Sağ", Geçiş Sürecinde Türkiye, Der. Irvin C. Schink-E. Ahmet Tonak, 6. Baskı, Belge Yayınları, İstanbul, ss. 359-385.
Tuğal, Cihan (2011), Pasif Devrim İslami Muhalefetin Düzenle Bütünleşmesi, Çev. Ferit Burak Aydar, 2. Baskı, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Yavuz, M. Hakan (2009), Secularism and Muslim Democracy in Turkey, Cambridge University Press, New York.