Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde Düzenlenen Haklar ve “Özel ve Aile Hayatına Saygı Hakkı”

Bireyleri, dolayısıyla toplumları refah ve barış içinde birlikte yaşama idealine taşıyacak kuralların insan hakları hukukundan kaynağını aldığı anlaşıldıktan sonra, uluslararası toplum bu kuralların belirlenmesi, tanıtılması, uygulanması ve takibi aşamalarına geçmiştir. Avrupa Konseyi ülkeleri tarafından kabul edilen İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme (AİHS) ve Sözleşme ile kurulan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) bu ideale ulaşma yönünde üstün bir başarı sergilemiştir. İncelemenin ilk bölümünde, insan hakları olgusunun terim karşılığı üzerinde durulduktan sonra temel hak ve özgürlükler konsepti altında pozitif hukukta yer alması süreciyle ilgili kısa bilgi sunulmaktadır. Avrupa Konseyi çerçevesinde oluşturulan temel hak ve özgürlükleri koruma sisteminin temelini AİHS oluşturmakla birlikte bu sözleşmeye zaman içinde onaltı protokol eklemlenmiştir. Bu eklemeler sebebiyle Sözleşme ve Ek Protokoller ile belirlenen haklara tek kaynaktan erişme güçlüğü vardır. Bu güçlüğü giderme gayesiyle çalışmanın ikinci bölümünde AİHS’nin kapsamına giren tüm haklar birincil kaynaklarıyla derlenerek sunulmuştur. Müteakiben, Sözleşme’nin ve Mahkemenin kararlarının iç hukukumuzdaki etkileri ve insan haklarının nicelik ve nitelik olarak genişleyen özelliği üzerinde durulmuştur. Çalışmanın odak konusunu AİHS md. 8 ‘Özel ve Aile Hayatına Saygı’ ilkesi oluşturmaktadır. Bu hakkın geçmişten günümüze AİHM tarafından yorumlanış şekli güncel örnek kararlar ışığında verilmektedir. İncelemenin sonuç bölümünde genel değerlendirmeyle birlikte insan haklarının korunmasında kilit rol oynayan yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığı kadar önemli olan ‘yargının etkinliği’ olgusuna vurgu yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Özel ve Aile Hayatına Saygı Hakkı, Yargının Etkinliği, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

Rights Regulated in the European Convention on Human Rights; “Article 8: Right to Respect for Private and Family Life” and Recent Decisions

After it was understood that the rules which will carry individuals, and therefore societies, to the ideal of living together in prosperity and peace, have their origins in human rights law, the international community has moved on to the stages of determining, introducing, implementing, and watch on these rules. The European Convention of Human Rights (ECoHR) accepted by the countries of the Council of Europe and the European Court of Human Rights (ECrHR) established by this convention has shown great success in realizing this ideal. In the first part of the review, after focusing on the term of human rights, brief information about the process of taking place in positive law under the concept of fundamental rights and freedoms is presented. Although the ECoHR forms the basis of the system of protection of fundamental rights and freedoms established within the framework of the Council of Europe, sixteen protocols have been attached to this convention over time. Due to these additions, it is difficult to access the rights determined by the contract and additional protocols from a single source. In order to overcome this difficulty, in the second part of the study, all the rights within the scope of the ECHR have been compiled and presented with their primary sources. Subsequently, the effects of the Convention and the Court's decisions on Turkish domestic law and the expanding character of human rights in terms of quantity and quality are emphasized. The focus of the study is ECoHR art. 8 ‘Respect for Private and Family Life’ principle. The way this right has been interpreted by the ECrHR from past to present has been presented in the light of recent decisions. In the conclusion part of the study, together with the general evaluation the importance of the ‘efficiency of the judiciary’ is emphasized which plays a key role in the protection of human rights as much as the independence and impartiality of the judiciary.

Keywords:

European Convention on Human Rights, Rihgt to Respect for Private and Family Life, Efficiency of the Judiciary, European Court of Human Rights,

PDF

___

2709 sayılı Kanun / Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın son şekli için bkz.: www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf, (30.11.2021).
6366 sayılı Kanun ile onaylanan ve 19.03.1954 tarihli Resmî Gazetede yayınlanan İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Koruma Sözleşmesi ve buna Ek Protokol için bkz.: resmigazete.gov.tr/arsiv/8662.pdf, (30.11.2021).
Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı istatistik verileri için bkz.: https://inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/10220211651521- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) 2020 Yılı İstatistik Değerlendirme Notu.pdf, (28.05.2022).
AİHS güncel Türkçe versiyonu için bkz.: echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf; AİHS ve Protokollerin orijinal versiyonları için bkz.:coe.int/en/web/conventions/full-list , (30.11.2021).
AİHM İç Tüzüğü Türkçe metni için bkz.: www.anayasa.gov.tr/media/7263/aihm_ictuzuk_2020.pdf ve orijinal İç Tüzük metni için bkz.: https://echr.coe.int/Documents/Rules_Court_ENG.pdf, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokoller tam liste için bkz.: coe.int/en/web/conventions/full-list, (28.05.2022).
AİHS Ek Protokol 1 (Ek Protokol 11 ile değişik versiyonu), rm.coe.int/168006377c ve Türkiye’nin notu için bkz.: https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list?module=declarations-by-treaty&numSte=009&codeNature=0, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 2 için bkz.: rm.coe.int/168006b65a, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 3 için bkz.: rm.coe.int/168006b65b, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 4 için bkz.: rm.coe.int/168006b65c, (30.11.2021) ve Güney Kıbrıs Rum Yönetiminin notu için bkz.: www.coe.int/en/web/conventions/full-list?module=declarations-by-treaty&numSte=046&codeNature=0, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 5 için bkz.: rm.coe.int/168006ff5d, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 6 için bkz.: rm.coe.int/168007952b, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 7 için bkz.: rm.coe.int/168007a082, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 8 için bkz.: rm.coe.int/168007a083, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 9 için bkz.: rm.coe.int/168007bd22, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 10 için bkz.: rm.coe.int/168007bd28, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 11 için bkz.: rm.coe.int/168007cda9, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 12 için bkz.: rm.coe.int/1680080622, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 13 için bkz.: rm.coe.int/1680081563, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 14 için bkz.: rm.coe.int/1680083711, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 14bis için bkz.: rm.coe.int/1680084825, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 15 için bkz.: rm.coe.int/1680084831, (30.11.2021).
AİHS Ek Protokol 16 için bkz.: rm.coe.int/1680084832, (30.11.2021).
AYBAY Rona; İnsan Hakları Hukuku, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı, 2015, s.7. Ayrıca içtihat için bkz.: Soering v. Birleşik Krallık, 07.07.1989 tarihli karar (Başvuru no. 14038/88). BM Antlaşması ve Adalet Divanı Statüsü, 4801 sayılı Kanun ile onaylanan ve 24 Ağustos 1945 tarihinde Resmî Gazetede yayınlanan antlaşma metinleri için bkz.: www.resmigazete.gov.tr/arsiv/6092.pdf, (30.11.2021).
BM Genel Uluslararası Hukukun Emredici Normları (jus cogens) için bkz.: legal.un.org/ilc/reports/2019/english/chp5.pdf, (28.05.2022).
BM İHEB, 24.08.1945 tarihinde, 6092 sayılı Resmî Gazetede yayınlanan metin için bkz.: resmigazete.gov.tr/arsiv/6092.pdf, (28.05.2022).
BM İHEB’in okullarda okutulması, neşriyat yapılması hakkında Bakanlar Kurulu Kararı için 27.05.1949 tarihli 7217 Sayılı Resmî Gazete için bkz.: resmigazete.gov.tr/arsiv/7217.pdf, (28.05.2022).
BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme, 4867 sayılı Kanun ile onaylanan ve 11.08.2003 tarihinde Resmî Gazetede yayınlanan antlaşma metni için bkz.: resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/08/20030811.htm#4, (30.11.2021).
BM Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme, 4868 sayılı Kanun ile onaylanan ve 21.07.2003 tarihinde Resmî Gazetede yayınlanan antlaşma metni için bkz.: resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/07/20030721.htm#2, (28.05.2022).
DİKMEN CANİKLİOĞLU Meltem; “Anlamı, Kapsamı ve Sınırlarıyla Temel Haklar ve Anayasamız”, DEÜ Hukuk Fakültesi Mahmut Tevfik Birsel Armağanı, 2001, İzmir.
ÇINAR M.Fatih, DOĞAN Vehbi; Hukuk Bilimine Giriş, Nobel Akademik Yayınları, 1. Basım, Ekim 2020, Ankara. DOĞAN, İlyas; İnsan Hakları Hukuku, Astana Yayınları, Genişletilmiş 2.Baskı, 2015, Ankara.
GEMALMAZ, Mehmet Semih; Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, 3. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, 2001, İstanbul.
KILKELLY Ursula; Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkı 8.Madde Kılavuzu, İnsan Hakları El Kitapları No.1, 2001, Almanya. Dijital erişim için bkz.: inhak.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/10122019113948ozel_hayat.pdf, (30.11.2021).
LIJPHART Arend; Çağdaş Demokrasiler: Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri, (Çev.Ergün Özbudun, Ersin Onulduran), Yetkin Yayınları, 1996, Ankara.
ROAGNA Ivana; AİHS Kapsamında Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkının Korunması, Avrupa Konseyi İnsan Hakları El Kitapları, (Çev. Ayşe Gül Alkış Schäling), 1.Baskı, 2013, Ankara.
TEZCAN Durmuş, ERDEM Mustafa Ruhan, SANCAKDAR Oğuz, ÖNOK Rifat Murat; İnsan Hakları El Kitabı, 9. Baskı, Seçkin Yayınları, 2021, Ankara.
METİN Yüksel; “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin Yaşamın ve Sağlığın Korunması ile İlgili Olarak Taraf Devletlere Yüklediği Pozitif Yükümlülükler”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 7, Sayı 27, 2010.
Bireysel Başvuru Kararları AİHM Kararı, A, B ve C / İrlanda 16.12.2010 tarihli (Application no. 25579/05) sayılı kararı için bkz.: https://bit.ly/3trSnan, (29.05.2022).
AİHM Kararı, Affaire Guillot/Fransa, 24.10.1996, hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-62630, (30.05.2022).
AİHM Kararı, Aleksandr Makarov /Rusya 14.09.2009 tarihli (Application no. 15217/07) sayılı kararı için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-91758, (29.05.2022).
AİHM Kararı, Benedik/Slovenya, 24.04.2018, rayp.adalet.gov.tr/resimler/552/dosya/aihm-case-of-benedik-v-slovenia-turkce-tercume-28-06-202113-49.pdf, (30.05.2022).
AİHM Kararı, Burghartz/İsviçre, 22.02.1994 tarihli (Application no. 16213/90), karar için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57865, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Case of Chiristine Goodwin /Birleşik Krallık, 11.07.2002, hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-60596, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Case of Kotiy /Ukrayna, 05.03.2015, https://hudoc.echr.coe.int/fre?i=001-152593, (30.05.2022).
AİHM Kararı, Case of Keegan /İrlanda, 26.05.1994, https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57881, (30.05.2022).
AİHM Kararı, Costello-Roberts /Birleşik Krallık, 25.03.1993, hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57804, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Dürmaz/Türkiye, 16.03.2021 tarihli ve (25831/18) sayılı karar için bkz.: hudoc.echr.coe.int/tur?i=001-209386, Türkçe tercümesi için bkz.: inhak.adalet.gov.tr/Resimler/SayfaDokuman/7032022142121DÜRMAZ.pdf, (28.05.2022).
AİHM Kararı, Eminağaoğlu/Türkiye, 09.03.2021 tarihli ve (Başvuru no. 76521/12) sayılı karar için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-210715, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Hasan İlhan/Türkiye, 09.11.2004 tarihli (Application no. 22494/93), kararı için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-67346, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Marckx/Belçika 13.06.1979 tarihli (Application no. 6833/74) sayılı kararı için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57534, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Segersted-Wiberg vd. /İsveç, 06.06.2016, hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-75591, (30.11.2021). AİHM Kararı, Şerife Yiğit/Türkiye, 02.11.2010 tarihli (Application no. 3976/05) sayılı kararı için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-144244, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Roemen ve Schmit/Lüksemburg, 25.02.2003 tarihli (Application no. 51772/99) sayılı kararı için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-60958, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Trocellier/Fransa, 05.10.2006 tarihli, (B. No: 75725/01) sayılı karar için bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-80880, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Vavřička ve Diğerleri/Çek Cumhuriyeti̇, 08.04.2021 tarihli, (Applications no. 47621/13 and 5 others), bkz.: hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-209039, (30.11.2021).
AİHM Kararı, Von Hannover / Almanya 24.09.2004, hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-61853. Von Hannover/Almanya (No. 2) 07.02.2012, hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-109029. Von Hannover / Almanya (No. 3), 17.02.2014, hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-126531, (30.11.2021).
AYM’nin 18.03.2021 tarihli, İptal Davası kararı, 2020/82 Esas (E.) - 2021/20 Karar için bkz.: Resmî Gazete 11.06.2021 gün ve Sayı 31508.
AYM Bireysel Başvuru Kararı, Muhammed Ali BAYRAM Başvurusu, 29.06.2016 tarihli, (Başvuru Numarası: 2014/4077) sayılı karar için bkz.: kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2014/4077, (30.11.2021).
AYM Bireysel Başvuru Kararı, Sevim Akat EKŞİ başvurusu, 19.12.2013 tarihli, (Başvuru Numarası: 20213/2187) sayılı karar için bkz.: kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2013/2187, (30.11.2021).
AYM Bireysel Başvuru Kararı, Aslı Kırmızı DEMİRSEREN başvurusu,15.04.2014 tarihli, (Başvuru Numarası: 2013/5680), sayılı karar için bkz. kararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/BB/2013/5680, (30.11.2021).