LÂMİ’Î ÇELEBİ'NİN SALÂMÂN VE ABSÂL MESNEVİSİNİN TASAVVUFİ BİR DEĞERLENDİRMESİ

XV. yy. sonu ila XVI. yy. başında yaşayan Lâmi’î Çelebi, birçok telif eseri yanında Molla Câmî’den yaptığı çevirileri ile Câmî-i Rum olarak ünlenmiş usta Divan şairlerindendir. İyi bir eğitim gören Lâmi’î Çelebi’nin yaptığı çevirilerden dili bakımından Arapça ve Farsçaya hâkim olduğu, muhtevası bakımından ise tasavvufta engin bilgi ve tecrübeye sahip olduğu açıktır. Emir Buharî adlı tasavvuf bilginine intisabı neticesinde kendisine Bursa’da bir ilim dünyası oluşturan şair, devrin şartlarına göre çok kısa sayılabilecek sürede Herat, Semerkant, Buhara gibi uzak ilim beldelerinden eserler tercüme edebilmiştir. Salâmân ve Absâl adlı mesnevinin Yunan edebiyatı da dâhil çeşitli edebiyat sahalarında farklı isimlerle de olsa yer bulmuş olması, ilginç içeriği ve müelliflerin konuya müdahale edebileceği açık noktalar bırakan simgesel bir tarafının olmasından kaynaklanmıştır. Lâmi’î Çelebi gibi şairler de eserin bu özelliği sayesinde öğretilerini rahatça esere yerleştirebilmiştir. Bu yönü ile şairin ilmî bakışının eserde yoğun olacağını düşündüğümüzden çalışmamızda şairin telif-tercüme olarak kabul edilebilecek Salâmân ve Absâl adlı mesnevisi tasavvufi öğretileri bakımından ele alınarak şairin yaşadığı çağın yaptığı tercümelere etkisi de işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Salâmân ve Absâl, mesnevi, tasavvuf, Lâmi’î Çelebi, İslami felsefe

A MYSTİCAL EVALUATION OF LÂMİ’Î ÇELEBİ’S SALÂMÂN VE ABSÂL MASNAVI

Lâmi'î Çelebi, who formed a world of science in Bursa, as a result of his affiliation with a Sufi scholar named Emir Bukhari, was able to translate mystical works from far science cities such as Herat, Samarkand and Bukhara in a very short time according to the conditions of the period. The fact that the masnavi named Salaman and Absal found a place with different names in various periods, including Greek literature, is due to its interesting content and its symbolic side that leaves open points for authors to intervene in the subject; and poets such as Lâmi'î Çelebi were able to place their teachings in the work easily thanks to this feature of the work. The poet's masnavi named Salaman and Absal, which can be regarded as copyright-translation, it has been discussed in terms of Sufism teachings in our study; in addition, the effect of the age in which the poet lived on the translations he made was also covered.

Keywords:

Salâmân and Absâl, masnavi, sufism, Lâmi’î Çelebi, Islamic philosophy,

PDF

___

Aclûnî (1985). Keşfü’l-hafâʾ II. (Nşr: Ahmed el-Kalâş). Beyrut: yy.
Avşar, Ziya (2007). “Evrensel Bir Hikâye: Salamân u Absâl ve Kökeni”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2 (4): 185-200.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin (1990). Şuʿabü’l-îmân I-IX. (nşr. M. Saîd b. Besyûnî Zağlûl), Beyrut: yy.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî (2001). el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ I-IX. (nşr. Muhammed Züheyr b. Nasır). Beyrut: Dâr-u tavkı’n-Necât.
Canan, İbrahim (1988). Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi I-XIII. Ankara: Akçağ Yay.
Cebecioğlu, Ethem (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları.
Demirci, Mehmet (1998). “Himmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay. C. XVII: 56-57. https://islamansiklopedisi.org.tr/himmet [20.08.2021].
Gibb, Elias John Wilkinson (1904). A History of Ottoman Poetry 3. London: yy.
Gölpınarlı, Abdulbâki (1990). Mantık Al-Tayr (Feridüddin-i Attar). İstanbul: MEB Yayınları.
Gölpınarlı, Abdulbâki (2000). Tasavvuf. İstanbul: yy.
İbn Arabi (1994). Marifet ve Hikmet. çev. Mahmut Kınık. İstanbul: İz Yayıncılık.
İsmail Hakkı Bursevî (ty.). Özün Özü- İbnü’l Arabî’den Çeviri. Sadeleştiren M. Bedirhan. İstanbul: Hayykitap Yayınları.
Kılıç, Esra (2018). “Salâmân u Absâl Mesnevisindeki Absâl’ın Kökeni Üzerine”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 2 (4): 156-166.
Kısakürek, Necip Fazıl (2012). Reşahat. yyy. Büyük Doğu Yayınları.
Kurtuluş, Rıza (1998). “Heft Evreng”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay. C. XVII: 157-158. https://islamansiklopedisi.org.tr/heft-evreng. [13.04.2021].
Kut, Günay (2003). “Lâmiî Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yay. C. XXVII: 96-97. https://islamansiklopedisi.org.tr/lamii-celebi. [05.06.2021].
Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü (2006). “Râbıta”. Trabzon: Kalem Yayınları. 788-789.
Özalp, N. Ahmet (2004). Hay bin Yakzan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Pala, İskender (2010). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. Ankara: Kapı Yayınları.
Tatcı, Mustafa (2017). Hoca Ahmed Yesevî - Dîvân-ı Hikmet. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
Tosun, Necdet (2007). “Rabıta”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. XXXIV: 378-379. https://islamansiklopedisi.org.tr/rabita. [17.04.2021].
Türk Dil Kurumu (2010). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yay.
Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (2021). “Lâmi’î Çelebi, Mahmûd b. Osmân”. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/lamii-celebi-mahmud-osman. [23.04.2021].
Türkiye Diyanet Vakfı (2010). Kur’an’ı Kerim ve Meali. Ankara: TDV Yay.
Türkiye Diyanet Vakfı (2013). Hadislerle İslâm I-VII. Ankara: TDV Yay.
Türker, Ömer (2009). “Hayy b. Yakzan: İnsanlık Adasında Yalnız Bir Hakikat Yolcusu”. Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 18 (2009/1): 195-204.
Uludağ, Erdoğan (1997). “Lâmi’î’nin Salâmân u Absâl Adlı Mesnevisi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8: 67-78.
Uludağ, Erdoğan (1988). “Abdülkerim Efendi ve Kıssa-i Salâmân u Absâl Risalesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10: 107-116.
Uludağ, Erdoğan (2013). Lâmi’î Çelebi. Salâmân ve Absâl. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
Uludağ, Erdoğan (2019). “Lâmi’î Çelebi'nin Salâmân u Absâl Mesnevîsinde Aktarılan Değerler”. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi [Journal Of Old Turkish Literature Researches], 2 (1): 250-278.
https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf [24.04.2021], [20.08.2021].
https://sozluk.gov.tr/ [05.06.2021], [10.09.2021].