Geleneksel Türk Tiyatrosunda “Kavuk”: Bir Simgenin İşlevi, Özellikleri, Temsilcileri ve Dünden Bugüne Yolculuğu

Geleneksel tiyatro, halk edebiyatı araştırmaları içinde geniş çaplı bir alanı kapsayan önemli bir bölümdür. Bu konu sadece Türkoloji’nin ve halkbiliminin değil radyo-sinema-televizyon ve tiyatro bölümlerinin de çalışma alanına girmektedir. Geleneksel yapı nedeniyle kültür araştırmaları konusunda ön plana çıkan bu yapı güncel tiyatroya etkileri nedeniyle de modern tiyatro araştırmalarının kaynağı konumundadır. Geleneksel Türk tiyatrosu genel ayrım içinde köylü tiyatrosu ve şehirli tiyatrosu olmak üzere iki başlıkta incelenebildiği gibi dramatik olan ve dramatik olmayan oyunlar şeklinde de sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaları bugüne kadar tiyatro alanında çalışmalar yapan araştırmacılar oluşturmuştur, oluşan omurga üzerinden de değerlendirmeler yapılmış ve yapılmaya da devam etmektedir. Farklı alanlardan başka gözlerle bakılsa da bu konu içindeki simgesel yapılar ve etkileri her daim önem arz etmiştir. Köylü geleneğinden başlayan bu simgesel anlatımların temeli eski zamanlardaki çeşitli ritüel veya inanışlara dayandığı gibi zamanla bunlar gündelik kullanımda farklı anlamlar da ifade etmeye başlamıştır. Şehirli tiyatro örneklerinde de dönemsel olarak siyasi, sosyal, ekonomik, dini konular etrafında şekillenen farklı simgeler, semboller görülmektedir. Bu simgelerden günümüze kadar gelen ve en bilindik olanı ise kavuktur. Orta oyunun karakteri olan Kavuklu’nun kavuğu, geleneksel tiyatronun ve tuluatın simgesi olarak kişiden kişiye aktarılmıştır. İşte bu yazıda da kavuğun bir simge olarak ortaya çıkışı, işlevi, görünümü ve önemi belirtilerek bugüne kadar gelen süreçte kavuğu taşımaya nail olan kişilerin geleneksel tiyatro ile ilgili görüşleri, yapıtları ve modern tiyatroya olan etkileri aktarılacaktır. Kavuğun simgesel anlamının yanında orta oyunu içindeki durumu ve bu oyunun geleneksel Türk tiyatrosundaki yeri gibi konular da irdelenecektir. Sonuçta da kavuğun geçmişten bugüne yolculuğu aktarılarak orta oyununun gelişimi ve modern tiyatrodaki yansımalarının ne olduğu gösterilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Orta oyunu, Kel Hasan, İsmail Dümbüllü, Münir Özkul, Ferhan Şensoy

“Kavuk” In Traditional Turkish Theatre: The Function, Characteristics, Representatives And The History Of A Symbol From Yesterday To Today

Traditional Theatre is an important part of folk literature research. This topic is not only about Turkology and Folklore, but also about Radio-cinema-television and theatre departments. It is the source of modern theatre studies because of its effects on contemporary Theatre. The traditional Turkish Theatre can be examined in two titles, village Theatre and urban Theatre in general, and classified as dramatic and non-dramatic games. These classifications have been made up of researchers working in the theatre field so far, and evaluations have been made on the resulting spine and continues to be made. Although it is looked at with other eyes from different areas, the symbolic structures and their effects in this subject have always been important. The basis of these symbolic expressions starting from the peasant tradition was based on various rituals or beliefs in ancient times, and in time they began to express different meanings in everyday use. Examples of urban Theatre include different symbols and symbols that are periodically shaped around political, social, economic and religious issues. Kavuk is the most familiar of these icons. Kavuk which is the character of traditional improvised theatre Kavuklu’s wearing, from person to person as the symbol of the traditional theater and improvisations. In this article, the appearance, function, appearance and importance of the kavuk as an icon will be mentioned and the views, works and effects of the people who have been able to carry the kavuk in the process to date will be explained. In addition to the symbolic meaning of the kavuk, subjects such as the situation in the middle play and the place of this game in the traditional Turkish Theater will be examined. As a result, the journey of the people from the past to the present will be studied to show the development of the traditional improvised theatre and its reflections in modern theater.

Keywords:

Traditional Improvised Theatre, Kavuklu Kel Hasan, Ismail Dünbüllü, Münir Özkul, Ferhan Şensoy, Rasim Öztekin,

PDF

___

Akın, A.B. (2009), İslamiyet’in Yarattığı Dünyada Sanatın Yeri, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Sayı: 22, s. 1-10.Aksel, M. (1972), Halk Sanatçısı Komik-i Şehir Kel Hasan, Türk Folklor Araştırmaları, Sayı: 273, s. 6275-6278.And, M. (1970), 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi, İstanbul: Gerçek.Aracı, E. (2012), Ferhan Şensoy’un Metinlerinde Geleneksel Halk Tiyatrosunun Çağdaşlaştırma Biçimleri, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tiyatro Anasanat Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.Ataman, S.Y. (1974), Dümbüllü İsmail Efendi, İstanbul: Yapı Kredi.Balay, M. A. (1996), Halk Tiyatrosu ve Dario Fo, İstanbul: Mitos-Boyut.BBC Türkçe (1991), Arşiv Odası: Ferhan Şensoy, https://www.youtube.com/watch?v=tkBr6mnP8KA&feature=youtu.be (Erişim Tarihi: 20.04.2018).Boratav, P. N. (2017), Folklor ve Edebiyatı II, Ankara: BilgeSu.Boratav, P.N. (1973), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Gerçek.CNN Türk (2013), Hayatın Tanığı: Münir Özkul (Haz. Rıdvan Akar), https://www.cnnturk.com/video/2013/03/04/programlar/hayatin-tanigi/hayatin-tanigi/2013-03-02t2100/index.html (Erişim Tarihi: 15.03.2018).Çavaş, R. (1994), Dümbüllü İsmail, Dünden Bugüne İstanbul Ansikolopedisi (Haz. İlhan Tekeli), C.3, s.110.Düzgün, D. (2000), Osmanlı Döneminde Geleneksel Türk Tiyatrosunun Genel Görünümü, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 14, s. 63-69.Feridun, H. (2013), Dümbüllü’nün Kahvesini İçerken, Orta Oyunu Kitabı (Haz. Abdulkadir Emeksiz), İstanbul: Kitabevi, s.270-276.Hınçer, İ. (1974a), Son Kavuklu İsmail Dümbüllü ve Hayatı, Türk Folklor Araştırmaları, Sayı: 294, s. 6872-6874.Hınçer, İ. (1974b), Son Kavuklu İsmail Dümbüllü ve Hayatı, Türk Folklor Araştırmaları, Sayı: 295, s. 6885-6888.Hızal, S. (2012), İstanbul’un 100 Sahne Sanatçısı, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Kocaman, Ş. (2007), Beklenen ve Uğurlanan Godot’lar Üzerine Karşılaştırmalı Edebiyat Çalışması: Samuel Beckett/Godot’yu Beklerken, Ferhan Şensoy/Güle Güle Godot, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.16, S.1, s.429-444.Kudret, C.(2007), Ortaoyunu 1, İstanbul: Yapı Kredi.Nutku, Ö. (2009), Halk Tiyatrosu ve Çağdaş Sentez Denemeleri, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Sayı: 29, s.7-32.Özdemir, A. (2017), Ferhan Şensoy’un Ferhangi Şeyler Adlı Oyununda Geleneksel Türk Tiyatrosunun İzleri, Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Fil ve Drama Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Özdemir, N. (2001), Dram Sanatı Tiyatroya Giriş, İstanbul: Kabalcı.Özdemir, N. (2003), Türk Halk Tiyatrosu, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi (Haz.Sadık Tural), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, C.3, s.5-62.Özdemir, N. (2008), Geleneksel Türk Tiyatrosu ve Medya, Dümbüllü İsmail Efendi ve Dünden Geleceğe Geleneksel Türk Tiyatrosu Sempozyumu Bildirileri (Haz. Süleyman Şenel), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü, s.116-139.Özkul, M. (1980), Geleneksel Tiyatromuzu Yaşatmak, Türk Tiyatrosu, Sayı: 426, s. 5-6.Özkul, M. (2013), Kitapsız Tiyatrodan Kitaplı Tiyatroya, Orta Oyunu Kitabı (Haz. Abdulkadir Emeksiz), İstanbul: Kitabevi, s.191-195.Pekman, Y. (2010), Çağdaş Tiyatromuzda Geleneksellik, İstanbul: Mitos-Boyut.Sekmeç, A. C. (2012), Kendine Benzeyen Adam Münir Özkul, İstanbul: Malatya Uluslar arası Film Festivali.Taner, H.; And, M.; Nutku, Ö. (1966), Tiyatro Terimleri Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.Töre, E. (2016), Geleneksel Türk Tiyatrosu, İstanbul: Kesit.TRT, (1982), İşte Hayatınız: Münir Özkul (Haz. Mete Akyol) http://www.trtarsiv.com/izle/82758/iste-hayatiniz-3-bolum (Erişim Tarihi: 15.03.2018).TRT, (1992), İşte Hayatınız: Ferhan Şensoy (Haz. Uğur Dündar) https://www.youtube.com/watch?v=87ItBDduhpI (Erişim Tarihi: 20.04.2018).Türkçe Sözlük (2011), Ankara: Türk Dil Kurumu. Türkmen, N. (2013), Orta Oyununda Ehemmiyet Derecelerine Göre Tipler, Orta Oyunu Kitabı (Haz. Abdulkadir Emeksiz), İstanbul: Kitabevi, s.47-92.Yıldız, M. (2011), Geleneksel Türk Tiyatrosu Orta Oyunu Tiplerinin Ferhan Şensoy Oyunlarında Yansıması, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sahne Sanatları Anasanat Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.Yılmaz, Ş. (2016), Türk Ortaoyunu Kültürü, Ankara: Grafiker.