MEHMET ÂKİF’İN UFKU: BATI’NIN DOĞU POLİTİKASINA ERKEN BİR BAKIŞ

Osmanlı Devleti’nin Tanzimat Fermanı’yla resmiyet kazanan “Batılılaşma” politikasının dönemin aydınları nezdinde çeşitli yansımaları olmuştur. Daha çok eleştirel bir nitelik taşıyan bu yansımalar, genellikle Batı’nın Doğu üzerindeki “ötekileştirici” tavrına yöneliktir fakat sistemli ve planlı bir eyleme dönüştürülemediğinden umulan etkiyi gösterememiştir. Etraflıca kavradığı sorunu yalnızca eleştirmekle yetinmeyerek çözüm önerisi sunması bakımından çağdaşlarından ayrılan isim ise Mehmet Âkif’tir. “İstiklâl Marşı” şairi gerek şiirlerinde gerekse makale ve vaazlarında hem sorunu tespit eder hem de önerilerini dile getirerek halkı uyarır. Mehmet Âkif, kendinden önceki aydınların itirazlarının neden etkisiz kaldığının farkında olduğu gibi fazladan Batı’nın -Edward Said’in sorunsallaştırarak “Şarkiyatçılık” adını vereceği- Doğu politikasını çözmüş ve bu politikayla nasıl mücadele edilebileceği yönündeki görüşlerini anlatmıştır. Bu açıdan bakıldığında ülkenin bağımsızlığında oynadığı sessiz ama etkili rol hesaba katılınca Mehmet Âkif’in, “İstiklal Marşı”nı yazmasının, bir başka anlamı daha ortaya çıkar. Bu çalışmada, Mehmet Âkif’in şiirlerinde, makale ve vaazlarında Avrupa’nın Doğu politikası bağlamında Osmanlı Devleti üzerindeki etkisini, Edward Said’den de önce nasıl isabetle tespit ettiği serimlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Şarkiyatçılık, Edward Said, Batılılaşma, Doğu politikası, Mehmet Akif Ersoy

MEHMET ÂKİF’S HORIZON: AN EARLY VIEW OF WEST’S EASTERN POLICY

The “Westernization” policy formalized by the Ottoman Empire through the Tanzimat Decree (Tanzimat Fermanı) had various reflections among the era's intellectuals. These reflections, mostly of a critical nature, were often directed towards the “othering” attitude of the West towards the East. However, since they couldn’t be transformed into a systematic and planned action plan, they failed to achieve the desired impact. Mehmet Âkif’s distinctiveness among his contemporaries lies in his ability to not only grasp the problem comprehensively but also provide solutions instead of merely criticizing. Mehmet Âkif, the poet of the “National Anthem” not only identifies the issue in his poems, articles, and sermons but also presents his recommendations, thereby warning the public. Mehmet Âkif was well aware of why the objections made by intellectuals before him remained ineffective. Furthermore, he went beyond this awareness and comprehensively understood the Western policy towards the East, which Edward Said later coined as “Orientalism”. He explained his perspectives on how to confront this policy. From this standpoint, when considering the subdued yet influential role he played in the country’s independence, writing the “National Anthem” gains an additional layer of meaning. This study delves into how Mehmet Âkif accurately pinpointed the impact of Europe's Eastern policy on the Ottoman Empire in his poems, articles, and sermons, preceding Edward Said’s work on Orientalism.

Keywords:

Mehmet Âkif Ersoy, Orientalism, Edward Said, Westernization, Eastern Policy.,

PDF

___

Aksal, H. (2012). Japon ve Türk Modernleşmelerinin Karşılaştırmalı Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme: Gerçekten ‘Japon Mucizesi’ vs. ‘Türk Usûlü’ mü? Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 27, 83-108.
Çelik, Z. (2020). Avrupa Şark’ı Bilmez: Eleştirel Bir Söylem (1872-1932). İstanbul: Koç.
Çiğdem, Ahmet (2007). Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık. (Ed. Uygur Kocabaşoğlu). İletişim. 68-81.
Ersoy, M. Â. (1973). Safahat. İstanbul: İnkılap ve Aka.
Ersoy, M. Â. (1987). Mehmed Âkif Ersoy’un Makaleleri: (Sırat-ı Müstakim ve Sebilü’r- Reşad Mecmuaları’nda Çıkan). (Haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu ve Nuran Abdulkadiroğlu). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Ersoy, M. Â. (2011). Düzyazılar, Tefsirler, Vaazlar. (Haz. A. Vahap Akbaş). İstanbul: Beyan.
Eşref Edip (Fergan) (2011). Mehmed Âkif: Hayatı Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları. (Haz. Fahrettin Gün). İstanbul: Beyan.
Gökçek, F. (2013). Bir Medeniyetin Şari Mehmet Âkif. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Göle, N. (2007). Batı Dışı Modernlik: Kavram Üzerine. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık. (Ed. Uygur Kocabaşoğlu). 56-67. İstanbul: İletişim.
Jusdanis, G. (2015). Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi. (Çev: Tuncay Birkan). İstanbul: Metis.
Kızıltoprak, S. (2010). Mısır’da İngiliz İşgali: Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
Said, E. W. (2017). Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları. (Çev: Berna Yıldırım). İstanbul: Metis.
Tanpınar, A. H. (2017). On Dokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh.