Adriatik DERJAJ

DÜNYA TÜRKÇELERININ CEREYANINDA BALKAN TÜRKIZMALARINA LEKSIKOLOJIK BIR BAKIŞ

Her hangi bir dilin unsurlarını bir başka dilde görülüp fark edilmesi, söz edilen diller arasında bir ödünçlemenin olağan olduğu anlamına gelmektedir. Prensip olarak, dilsel ödünçlemenin olgusu, bir kitlenin konuşurlarının başka bir kitlenin konuşurlarıyla gerçekleştirdikleri temasın meyvasıdır. Böylesi bir temas, kültürel ve dinsel faktörlere uzanan; tarihi, coğrafi, siyasi, iktisadi, sosyal v.b., faktör ve nedenlerden oluşan bir nedenler gerdanının sonucu olabilir. Bu bakış açısıyla değerlendirecek olursak temasın doğası verinti ve alıntıların dinamiğini belirlerken, temasın uzantısı, yoğunluğu ve zaman yayılımı ise verinti ve alıntıların tipolojisini belirler. Bu makalede Balkan yarımadasının batısında binlerce yıldan beri meskûn olan Arnavutların, Oğuz – Osmanlı Türkleri ile yaklaşık altı asırlık ilişkileri ele alınacaktır. Bu ilişkiden doğan dil, kültür ve toplum etkileşimin getirdiği dilbilgisel veriler üzerinde durulacak Arnavutçadan örnek alarak Asya ve Balkan Türkçelerin leksikolojik izleri, tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu doğrultuda ilk olarak Arnavutçada bulunan Türkçe verintilerin eskilik, derinlik ve coğrafi yayılma kriterlerine göre bir sınıflandırma için gayret edilecektir. Doublets normatives verintiler olarak adlandırılan örneklere yer verilecek, dil etkileşimi olgusunun en derin parametrelerini gösteren ve Balkan Türkçelerinde yaşamaya devam eden ve Dünya Türkçelerinin zenginliğinin bir aynasını saydığımız sözcüklerin, leksikolojik, morfolojik ve fonolojik uyum kriterleri değerlendirmeleri üzerinde durulacaktır

Anahtar Kelimeler:

Asya Türkçeleri, Balkan Türkçeleri, Arnavutça, Kosova Türkçesi, Dilbilgisi, Diyalektoloji, Dil Tarihi

A LEXICOLOGICAL PERSPECTIVE OF BALKAN TURKISMS FACE ON TURKISH WORLD

The presence of the elements of any language in another language, is the best argument of the contact among this languages. In principle, the phenomenon of linguistic borrowing is the fruit of the contact of the speakers of one audience with the speakers of another audience. Such contact extends to cultural and religious factors; historical, geographical, political, economic, social and so on. From this point of view, the nature of the contact determines the dynamics of the quotations, while the extension, density and time distribution of the contact determines the typology of the quotations and quotations. In this article, we will focus on the approximately six centuries relations of the Albanians (the inhabitants for thousands of years to the west of the Balkan peninsula) with the Oghuz - Ottoman Turks. The lexicological traces of Asian and Balkan Turks in this area will be tried to be determined by taking examples from Albanian and grammatical data brought about by language, culture and society interaction arising from this relationship. In this respect, firstly, an effort will be made to classify the Turkish elements in Albanian according to the criteria of age, depth and geographical spread. Examples of doublets normative will be given and the lexicological, morphological and phonological criterion evaluations of such of words, which show the deepest parameters of the language interaction phenomenon and which are mirror of the richness of the Turkic World in Balkan Peninsula, will be emphasized.

Keywords:

Asian Turkish, Balkan Turkish, Kosovo Turkish, Dialectology, Language History,

PDF

___

AKAR Ali, Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınları, Ankara, 2005.
ÇABEJ Eqrem, Për një shtresëzim kronologjik të turqizmave në shqipen, SF 1975, No.4.
DERJAJ Adriatik, Rreth drejtshkrimit të turqizmave dhe emrave vetjakë me origjinë turke, Konsulta e Prishtinës, ASHAK, Prishtinë 2008.
DERJAJ Adriatik, Çagdas Türk Edebiyatinin Arnavutçada Resepsiyon Sorunlari, (Probleme të receptimit të letërsië bashkëkohore ture në shqipe Në, III.Uluslararasi Karsilastirmali Edebiyat Bilimi Kongresi, Universiteti Osmangazi, Eskisehir , Turqi, 2009.
DERJAJ Adriatik, Language and the reality outside it, VI International Conference on English Language and Literature Studies, Niksic, Karadag. 2010.
DERJAJ Adriatik, Arnavutca Turkce Dil Iskileri, Kastamonu Egitim Dergisi, Eylül 2010 Cilt:18, No:3 f. 991-996. Kastamonu, Turqi 2010
DERJAJ Adriatik, Arnavutçadaki Türkçe Alintilarin Tipolojisi Üzerine, I. Uluslararasi Balkanda Dil, Kültür ve Medeniyet Arasindaki Diyalog, Universiteti i Tiranës dhe Universiteti i Trakës, Tiranë 2010
GJINARI Jorgji ve SHKURTAJ Gjovalin, Dialektologjia, SHBLU, Tiranë 2003.
JORGAQI Kristina, Ndikimi i italishtes në letërsinë e vjetër shqipe: shek. XVI-XVII, Botimet Toena, Tiranë 2001.
KARAHAN Leylâ, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırması, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 630, Ankara, 1996.
LAFE Emil, Vendi i orientalizmave ndër huazimet e shqipes, SF, 1-4, Tiranë, 1993.
Meşari i Gjon Buzukut 1555.
PULAHA Selami, Defteri i regjistrit të Sanxhakut të Shkodrës i vitit 1485, Tiranë, 1974.
SHKURTAJ Gjovalin, Kahe dhe dukuri të kulturës së gjuhës shqipe, Tiranë, 2003.