Buhârî’nin (Ö. 256/870) Fıkhî/Usûlî Kimliği Üzerine Bir Analiz: İcma ve Kıyas Özelinde

Öz Fıkhu’l-hadis’in savunucusu kabul edilen ehlü’l-hadis’in hicri üçüncü asırdaki en iyi temsilcisi olan Buhârî, “muhaddis” bir kimliğe sahip olduğu gibi “fakîh” bir kimliğe de sahip güzide bir âlimdir. Yaşadığı devrin hemen hemen tüm âlimleri Buhârî’nin fıkhî kimliğine ciddi vurgular yapmışlardır. Ancak Buhârî’nin te’lif ettiği ve Allah’ın Kitabı Kur’ân’dan sonra en güvenilir kitap kabul edilen “el-Câmiu’s-Sahîh” isimli eseri, bize onun kendine has bir istinbat metodolojisine sahip olduğunu göstermektedir. Bu nedenle öteden beri “Buhârî’nin fıkhı bâb başlıklarındadır” denilmiştir. Bu makalemizde gayemiz edille’i-şer’îyyeden icmâ ve kıyas özelinde Buhârî’nin usûlî kimliğini tespit ve tahlil etmektir. Zira Buhârî, yerleşik usûlde kullanılan icmâ kavramı yerine “luzûmü’l-cemâat” kavramını kullanarak ve bunu da “ehlü’l-ilm” kavramıyla yorumlayarak farklı bir hukuk dilini kullanmaktadır. Yine “Buharî kıyası bir delil olarak kabul etmekte midir yoksa kıyasın hücciyetini red mi etmektedir?” sorusuna cevap arandığında onun kıyası yerine göre delil kabul eden yerine göre de reddeden bir usûl çerçevesinde hareket ettiği görülmektedir. Makalemizde icmânın hücciyeti, Medine ehlinin icmâı, sükûtî icma, kıyasın hücciyeti konularında Buhârî’nin usûlî görüşlerinin -Buhârî şârihlerinin yorumları da dikkate alınarak- tespit ve tahlili yapılıp onun usûlcü/fakîh kimliği ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Usûl, İcmâ, kıyas, Buhârî

An Analysis On Bukhari's (D. 256/870) Fıqhi and Usuli Identity:Specific To Ijma and Qıyas (Comparison)

Abstract Bukhari, regarded fiqhu'l-hadith defender in third Hijri and best ahlu’l-hadith representative, is distinguished scholar having “faqih” identity just as “muhaddis” identity. Almost period’s scholars when he lived emphasized seriously on Bukhari’s fiqh identity. Nonetheless, Bukhari's work “al-Camiu's-Sahih”, most reliable book after Qur'an, shows us he has unique istinbat’s methodology. Thus, it is said “Bukhari's fiqh is in chapters”. In study, aim is to determine Bukhari’s methodologcal identity in terms of ijmâ and qiyas from edul-i-shar’iyye. Because Bukhari uses different legal language by using concept “luzûmü'l-cemâat” instead ijma concept used in established method and interpreting with “ahlü'l-ilm” concept. In addition, “Does Bukhari accept qiyas as evidence or does he reject qiyas validity?” an answer to question sought, it is seen he acts within framework of a method accepting evidence dependant on place and rejects it dependant on place. In study, it will be tried to analyze Bukhari’s methodological views on ijmâ issues, Madina’s ijma people, sükûtî ijma and qiyas substantiveness, taking into account Bukhari commentators’ comments and trying to reveal fıqhı/usuli identity.

Keywords:

Fiqh, Methodology, Ijma, Qiyas, Bukhari,

PDF

___

Âmidî, Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, ts.
A’zamî, Muhammed Mustafa. “Buharî, Muhammed b. İsmail”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/buhari-muhammed-b-ismail#1
Abdulhâlık, Abdulğanî. el-İmâmu’l-Buhârî ve Sahîhuh. Cidde: Dâru’l-Menâre, 1405/1985.
Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Bardakoğlu, Ali. “Buhârî’nin Hukukçuluğu”, Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî -Uluslararası Sempozyum- ed. Ahmet Hulusi Köker.
205-210. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1987.
Bilen, Mehmet. “Buhârî’nin Fakîhliği Meselesi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI/2 (2004), 35-52.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiu’s-Sahîh. nşr. Muhammed b. Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1. Basım, 1422/2001.
Emîr Pâdişâh, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî el-Buhârî Teysîru’t-Tahrîr. Mısır: Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1351/1932.
Ğâmidî, Abdullâh Ğaremullâh Alî Âli Sedrân. Fıkhu’l-İmâmi’l-Buhârî fi’l-Hudûd. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Külliyetu’ş-Şerîati ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1417.
Hamdânî, Nizâr b. Abdilkerîm b. Sultân. el-İmâmu’l-Buhârî Fakîhu’l-Muhaddisîn ve Muhaddisu’l-Fukahâ. Bağdat: Dâru’l-Enbâr, 1409/1989.
Hâşim, el-Hüseynî Abdulmecîd. el-İmâmu’l-Buhârî Muhaddisen ve Fakîhen. Kahire: Mısru’l-Arabiyyeti li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, ts.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit b. Ahmed. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Ğerbi’l-İslâmî, 1422/2002.
Itr, Nûrüddîn. el-İmâmu’t-Tirmizî ve’l-Muvâzenetu beyne Câmiihi ve beyne’s-Sahîheyn. b.y.: Matbaatu’l-Cennet, 1390/1970.
İbn Battâl, Ebü’l-Hasen Alî b. Halef. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1423/2003.
İbn Ebî Ya’lâ, Ebu’l-Hüseyn. Tabakâtu’l-Henâbile. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Hedyu’s-Sârî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
İbn Hacer el-Askalânî. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl. el-Bidâye ve’n-Nihâye. b.y.: Dâru ihyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1408/1988.
İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed el-Makdisî. eş-Şerhu’l-Kebîr ‘alâ Metni’l-Mukni’. b.y.: Dâru’l Kitâbi’l-Arabî, ts.
İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. Mecmûu’l-Fetâvâ. Suudi Arabistan: Mecmau’l-Melik Fehd, 1416/1995.
İbnü’l-Mülakkin, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî. et-Tavdîh li Şerhi’l-Câmii’s-Sahîh. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 1429/2008.
İbnü’l-Müneyyir, Ebü’l-Abbâs Nâsirüddîn Ahmed b. Mansûr. el-Mutevârî ‘alâ Terâcimi Ebvâbi’l-Buhârî. Kuveyt: Mektebetu’l Muallâ, ts.
“İstihâze”. el-Mevsûatu’l-Fıkhiyyetu’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretu’l-Evkâfi ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye. 1404-1427.
Kandehlevî, Muhammed Zekeriyya b. Yahyâ. el-Ebvâb ve’t-Terâcîm li Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Beşâriri’l-İslâmiyye, 1433/2012.
Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn. Hayâtu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1412/1992.
Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-Sârî li Şerhi’s-Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: el-Mektebetü’l-Kübrâ, 7. Basım, 1323.
Keşmîrî, Muhammed Enver Şah b. Muazzam Şah. Feydu’l-Bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî Şemsüddîn. el-Kevâkibu’d-Derârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
Koca, Ferhat. “Menât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Temmuz 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/menat--illet
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf. Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400-1980.
Mübârekfûrî, Abdusselâm. Sîretu’l-İmâmi’l-Buhârî. Mekke: Dâru Alemi’l-Fevâid, 1422.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. et-Telhîs Şerhu’l-Câmii’s-Sahihi li’l-Buhârî. Riyad: Dâru’t-Taybet, 1429/2008.
Nevevî. Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Luğat. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Öğüt, Salim. “İstihâze”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Temmuz 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/istihaze
Sevgili, Hamit. İmâm Buhârî’nin Fıkıh Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
Sübkî, Tâcuddîn Abdulvahhâb b. Takiyuddîn. Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ. b.y.: Hicrun li’t-Tabâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 1413.
Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Takiyuddîn. el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1416/1995.
Şa’bân, Zekiyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
Şâh Veliyullâh ed-Dihlevî, Ahmed b. Abdurrahîm b. eş-Şehîd Vecîhüddîn b. Muazzam. Hüccetullâhi’l-Bâliğa. Beyrut: Dâru’l-Celîl, 1426/2005.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdu’l-Fuhûl ilâ Tahkîki’l-Hakki min İlmi’l-Usûl. Dımaşk: Dâru’l-Kutubi’l Arabî, 1419/1999.
Uzunpostalcı, Mustafa. “Dede”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Eylül 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/dede
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. b.y. Müessesetu’r-Risâle, 1405/1985.