İdeolojiden Hadis Rivayetine: Beşerî Coğrafyanın Sebeb-i Rivayete Etkisi

Bu makale coğrafya, kültür ve hadis rivayetinin birbiriyle olan ilişkisine dayanmaktadır. Araştırmanın konusu beşeri coğrafya ile sebeb-i rivayet arasındaki ilişkidir. Bunun için öncelikle sebeb-i rivayet kavramının yeni bir tanımı yapılmıştır. Daha sonra bahsedilen ilişkiyi ortaya koymak amacıyla ilk olarak Ammar b. Yasir’in öldürülmesi ile ilgili rivayet, ikinci olarak ise “73 fırka” rivayeti incelenmiştir. Konuyla ilgili hadisler öncelikle Kütüb-i Tis’a’dan elde edilmiş, ancak gerektiğinde ikinci derece hadis kaynaklarına da başvurulmuştur. İncelemeler sonucunda Ali’nin yanında savaşa katılan Ammar b. Yasir’in öldürülmesi ile ilgili rivayetin Ali ve taraftarlarının yaşadığı Irak’ta nakledildiği tespit edilmiştir. Benzer şekilde “73 fırka” rivayetinin “el-cema‘a” kavramıyla Muaviye ve taraftarlarının yaşadığı Şam bölgesinde rivayet edildiği anlaşılmıştır. Çalışmada, beşeri coğrafyanın hadis rivayetini etkilediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Sebeb-i Rivayet, Beşerî Coğrafya, Ammâr b. Yâsir, 73 Fırka

From Ideology to Hadith Narration: The Effect of Human Geography on the Asbāb al-Riwāyah (Reason for Narration)

This article based on the relationship between geography, culture and hadith narration. The subject of the research is the relationship between human geography and the asbāb al-riwāyah (reason for narration). For this, primarily, it is made a new definition of the asbāb al-riwāyah (reason for narration). Then, firstly the narration about the killing of Ammar b. Yasser was discussed in order to put forward the mentioned relationship. Secondly, the narration of “73 sects” was examined. The hadiths on the subject were primarily obtained from The Nine Books. However, secondary hadith sources were used when necessary. As a result of the researches, it was determined that the narration about the murder of Ammar b. Yasser, who go to the war alongside Ali, was narrated in Iraq, where Ali and his supporters lived. Similarly, it was understood that the narration of “73 sects” was narrated with the concept of “al-jama‘a” in the region of Damascus, where Muawiya and his supporters lived. In the study, it was decided that human geography affects the narration of hadith.

Keywords:

Hadith Asbāb al-Riwāyah, Reason for Narration, Human Geography, Ammar b. Yasser, 73 Sects,

PDF

___

Abu Dawud, Suleyman b. al-As’as. Sunen. Istanbul: Çağrı, 1992.
Ahmed b. Hanbel. Musnad. ed. by Shuaib al-Arnaut. Beirut: Muassasa al-Risalah, 1999.
Ajuri, Muhammed b. al-Huseyn. Qitab al-Şari’a. ed. by Abdullah b. Omar al-Dumayji. Riyadh: Dar al-Vatan, 1997.
Akgün, Hüseyin. Hadis Rivayet Coğrafyası. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Vakfı, 2019.
Aman, Fatih. “Branislaw Marinowski’nin Kültür Teorisi,” UÜİFD 21/1 (2012), 135-151.
Apak, Adem. “Hz. Ali’nin İlk Dönem Siyasî Hâdiselerdeki Rolü,” Marife 5/1 (2005), 121-143.
Aslantürk Zeki and Amman Tayfun. Sosyoloji. İstanbul: Kaknüs, 2000.
Ayvallı, Ramazan. “Esbâbü Vürûdi’l-Hadîs,” TDV Islamic Encyclopedia, (İstanbul: TDV, 1995) 11/362-363.
Bayhaqi, Ahmed b. al-Huseyn. al-I‘tiqad ala Mezhebi al-Salaf Ahl al-Sunna ve al-Jamaat. ed. by Abu al-Fadl Muhammed al-Sidiq, Dar al-Ahd al-Jadid li al-Tibaa, 1959.
Bayhaqi, Ahmed b. al-Huseyn. Dalail al-Nubuvah ve Marifah Ahbar Sahib al-Sheriah. ed. by Abdalmuti Kalaji. Beirut: Dar al-Qutub al-Ilmiyah, 1988.
Benli, Davut Gazi. Din Dili Bağlamında 73 Fırka Hadisinin Değerlendirilmesi. Samsun: Ondokuz Mayıs University, Social Sciences Institute, Master Thesis, 2010.
Bukhari, Muhammed b. Ismail. al-Tarikh al-Kabir. Beirut: Dar al-Qutub al-Ilmiyah, 1986.
Bukhari, Muhammed b. Ismail. al-Jami al-Sahih. Cairo: Maqtabah al-Rihab, 2007.
Carr, Edward Hallett. What is History?. England: Penguin Books, 1990.
Dalkıran, Sayın. “Yetmişüç Fırka Hadisi ve Düşündürdükleri,” Ekev Akademi Dergisi 1/1 (1997), 97-115.
Demir, Mahmut. “Tarihsel Bağlamından Koparılmış Bir Hadis:- “O’nu Azgın Bir Topluluk Öldürecek…” Rivayeti Üzerine Bir İnceleme-,” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 7/3 (2007), 143-164.
Demir, Serkan. “Sebeb-i Vürûdun Kapsamını Genişletme Çabası Olarak Sebeb-i Rivâyet”. Hadis Tetkikleri Dergisi 8/2 (2015), 121-128.
Demir, Serkan. Rivayet Kitaplarında Esbâbü’l-Hadîs. İstanbul: Marmara Universty, Social Sciences Institute, Doctoral Thesis, 2016.
Dhahabi, Muhammed b. Ahmed. Tarikh al-Islam ve Vefeyat al-Meshahir ve al-Alam. ed. by Omar Abdusselam Tedmuri. Beirut: Dar al-Qitab al-Arabiya, 2000.
Eliot, T. S. Kültür Üzerine Düşünceler. Trans. Sevim Kantarcıoğlu, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1987.
Emin, Ahmed. Fecru’l-İslâm. Cairo: Maqtabah al-Nahda al-Misri, 1955.
Eren Abdullah. İftirak Hadisleri’nin Tahric, Tahkik ve Yorumu. Bursa: Uludağ University, Social Sciences Institute, Master Thesis, 1998.
Eren, Muhammet Emin. Hadis, Tarih ve Yorum: 73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme, Istanbul: Kuramer, 2017.
Geertz, Clifford. “Religion as a Cultural System,” The Interpretation of Cultures. New York: Basic Books, 1973.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Ankara: Otto, 2014.
Güvenç, Bozkurt. Kültür ve Demokrasi, İstanbul: Gündoğan, 1995.
Hasanov, Behram. “Clifford Geertz’e Göre Kültürel Bir Sistem Olarak Din,” Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2014), 79-96.
Hitti, P. K. Siyasi ve Kültürel İslâm Tarihi. Trans. Salih Tuğ. İstanbul: İFAV, 2011.
Homaidi, Muhammed b. Futuh. al-Jem bayna al-Sahihain. ed. by Ali Huseyn al-Bavvab. Beirut: Dar Ibn Hazm, 1998.
Ibn Abd al-Bar, Yusuf b. Abdullah. al-Istiab fi Marifah al-Ashab. ed. by Ali Muhammed el-Bajavi. Beirut: Daru al-Jayl, 1992.
Ibn Abdirabbih, Ahmed b. Muhammed. al-Ikd al-Farid. Beirut: Dar al-Qutub al-Ilmiyah, 1404 AH.
Ibn Abu Hatim, Abdurrahman b. Abu Hatim. al-Jarh ve al-Tadil. Beirut: Dar al-Qutub al-Ilmiyah, 1952.
Ibn Abu Shayba, Abdullah b. Muhammed. Musannaf. ed. by Muhammed Avvama. npp. Dar al-Qibla, nd.
Ibn al-Jawzi, Abdurrahman b. Ali. al-Duafa ve al-Matruqin. Beirut: Dar al-Qutub al-Ilmiyah, 1406 AH.
Ibn Batta, Ubeydullah b. Muhammed. al-Ibanah an Sheria al-Firaq al-Najiyah ve Mujanabah al-Firaq al-Mazmuma. ed. by Rida Nasan Muti. Riyadh: Dar al-Rayeh, 1994.
Ibn Hajar, Ahmed b. Ali. Fath al-Bari Sharkh al-Sahih al-Bukhari. Beirut: Dar al-Risalah al-Alemiyyah, 2013.
Ibn Hajar, Ahmed b. Ali. Bulug al-Meram min Edillah al-Ahqam. ed by. Mahir Yasin al-Fahl. Riyadh: Dar al-Qabs, 2014.
Ibn Hajar, Ahmed b. Ali. Tahzib al-Tahzib. Beirut: Muassasah al-Risalah, nd.
Ibn Haldon, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. Istanbul: Dergâh, 2018.
Ibn Hibban, Muhammed b. Ahmed. al-Sirah al-Nebeviyah ve Ahbar al-Hulefa. ed. by Aziz Beq. Beirut: Qutub al-Sakafiyah, 1996.
Ibn Hisham, Abdulmaliq b. Hisham. al- Sirah al-Nebeviyah. ed. by Omar Abdussalam Tedmuri. Beirut: Dar al-Qutub al- Arabiyah, 1990.
Ibn Majah, Muhammed b. Yazid. Sunan, İstanbul: Çağrı, 1992.
Ibn Qutayba, Abdullah b. Muslim. al-Imamah ve al-Siyasah. ed. by Halil al-Mansur. Beirut: Dar al-Qutub al-Ilmiyah, 1997.
Ibn Sad, Muhammed b. Sad. al-Tabaqat al-Qubra. Cairo: Maqtabah al-Hanji, 2001.
Ibn Tagribardi, Jamaluddin. al-Nujum al-Zahirah fi Muluk Misr ve al-Qahirah. Egypt: Dar al-Qutub, 1963.
Kalaç, Rıdvan. Hanbel b. İshâk b. Hanbel’in Hadis İlmindeki Yeri ve Rivâyetlerinin Değerlendirilmesi. Van: Van Yüzüncü Yıl University, Social Sciences Institute, Master Thesis, 2015.
Keleş, Ahmet. “73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme,” Marife 5/3 (2005), 25-45.
Kroeber, A. L. ve Kluckhohn C. Culture: A Critical Review of Consepts and Definitions, Cambridge, 1952.
Kubat, Mehmet. “73 Fırka Hadisi’ni Yeniden Düşünmek,” İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2012), 9-45.
Kula, Bilge Onur. Demokratikleşme Süreci, Eleştirel Kültür Bilinci. Ankara: Gündoğan, 1992.
Laleqai, Hibetullah. Sarh Usul Itikad Ahl al-Sunnah ve al-Jamaat min al-Qitab ve al-Sunnah ve Ijma al-Sahabe. ed. by Ahmed Sad Hamdan. Riyadh: Dar Taiba, 1995.
Marvadhi, Muhammed b. Nasr. Sunnah. Riyadh: Dar al-Asimah, 2001.
Minqari, Nasr b. Muzahim. Vakah Siffin. ed. by Abdussalam Muhammed Harun, Egypt: Muassasah al-Arabiyah al- Hadisiyah, 1382 AH.
Mizzi, Yusuf b. Abdurrahman. Tahdhib al-Qamal fi Asma al-Rijal. ed by. Bassar Avvad Maruf. Beirut: Muassasah al-Risalah, 1980.
Mubaraqphuri, Abdurrahman b. Abdurrahim. Tuhfah al-Ahvadhi Sharh al-Jami al-Tirmidhi. Dar al-Fiqr, nd.
Muslim, Muslim b. Hajjaj. al-Musnad al-Sahih, Cairo: Maqtabah al-Rihab. 2008.
Nasai, Ahmed b. Shuaib. Sunan. İstanbul: Çağrı, 1992.
Nasai, Ahmed b. Shuaib. al-Sunan al-Qubra. ed. by Hasan Abdulmunim. Beirut: Muassasah al-Risalah, 2001.
Nirun, Nihat. Sosyal Dinamik Bünye Analizi. Ankara: Ankara Kültür Merkezi, 1991.
Özafşar, Mehmet Emin. Hadisi Yeniden Düşünmek. Ankara: Otto, 2015.
Özdemir, Mehmet Nadir. “İslâm Tarihi’nde İlk İhtilâfların Odağında Bir İsim: Ammâr b. Yasir,” Toplum Bilimleri Dergisi 7/14 (2013), 284-311.
Özkul, Osman. Kültür ve Küreselleşme. Istanbul: Kitap, 2008.
Özler, Mevlüt. İslâm Düşüncesinde 73 Fırka Anlayışı. Istanbul: Rağbet, 2010.
Reyyân, Nizâr Abdülkadir Muhammed. “Esbâbü vürûdi’l-hadîsi’n-Nebevî ve îrâdihi”, Sahifetü Dâri’l-‘ulûm li’l-lugati’l- arabiyyeti ve âdâbiha ve’d-dirâsâtü’l-İslâmiyye 8/23 (2005), 102-134.
Sayf b. Omar. Qitab al-Ridda ve al-Futuh ve Qitab al-Jamal ve Mesiru Aisha ve Ali. ed. by Qasım Samerrai. Riyadh: Daru Umayyah, Riyâd, 1997.
Tabari, Muhammed b. Jarir. Tarikh al-Rusul ve al-Muluq. Egypt: Dar al-Maariph, 1967.
Tartı, Nevzat. Tarihsellik Düşüncesi ve Hadislerin Anlaşılması. Ankara: Otto, 2016.
Tirmidhi, Muhammed b. Isa. Sunan, İstanbul: Çağrı, 1992.
Uğur, Mücteba. “Ebû Mes‘ûd el-Bedrî,” TDV Islamic Encyclopedia, (İstanbul: TDV, 1994) 10/187.
Ural, Cemal. Ammâr B. Yâsir’in Azgın Bir Topluluk Tarafından Öldürüleceğine Dair Rivayetin Hadis Tekniği Açısından Tahlili, Elazığ: Fırat University, Social Sciences Institute, Master Thesis, 2017.
Vaqidi, Muhammed b. Omar. al-Magadhi. ed. by Marsden Jones. Beirut: Alem al-Qutub, 1984.
Vaqidi, Muhammed b. Omar. Qitab al-Ridda ve Nabza min Futuh al-Iraq, ed. by Yahya el-Juburi. Beirut: Dar al-Garb al- Islami, 1990.