Abbâsîler dönemi Arap şiiri hakkında bilgi veren tüm edebiyat tarihi kaynaklarının ismine temas etmeden geçemediği Ebû Temmâm (ö. 231/846), el-Hamâse adlı eseriyle kendisinden önceki Arap şairlerinin şiirlerinden bir seçki derlemiştir. Bu seçkide yer alan şiirlerin önemli bir kısmı şairlerin hayat tecrübeleri ve ahlaki tespitlerini içeren hikmetli söz ve anlam içeren beyitlerden müteşekkildir. Ebû Temmâm’ın el-Hamâse adlı eserinde yer verdiği hikmet şiirleri, onun kendine ait divanında yer alan kasideleri içerisinde azımsanmayacak sayıda hikemî beyitler serpiştirmesinde etkili olmuştur. Kendinden önceki şairlerin ahlaka dair tespitleri ve hayata bakışlarını yansıtan düşünceleri onun şairliğinde iz bırakmıştır. Bu iz takip edildiğinde Ebû Temmâm’ın insanı ve toplumu iyi gözlemleyebilen bir şahsiyete sahip olduğu görülmüştür. Bu çalışmada şairin bu kabilden beyitlerindeki ahlakî tespit ve tavsiyelerinin içerik bakımından incelenmesi amaçlanmıştır. Ebû Temmâm gibi ibretamiz tespitleriyle Arapların sözlü kültürünün zenginleşmesinde büyük bir katkısı olan şairin ahlakiyata dair değerlendirmelerinin Arap şiiri araştırmaları açısından önemli olduğu düşünülmüştür. Çalışmada, Ebû Temmâm'ın hikemî şiirlerinde en çok yoğunlaştığı anlamlar, tasvire dayalı bir yöntemle başlıklar halinde sunulmuştur. Ebû Temmâm’ın şiirlerine bakıldığında onun sıklıkla gayretli olmak, çaba sarf etmek, azim ve kararlılıkla çalışkanlıktan taviz vermemek gibi konulara temas ettiği görülmüştür. Ahlaka dair pek çok tespiti bulunan şair, Müslüman birey için zaruri olan tevekkül ve kanaate teşvik sadedinde tavsiyelerde bulunmuştur. Şairin divanında tespit ve tavsiye ettiği ahlaklardan birisi de kişinin azimli olmasıdır. Karar verdiği meselede kişi, zihnini tereddütlerden arındırmalı ve hedefine doğru arkasına bakmadan koşmalıdır. Kişi, belirli bir hedefe doğru giderken azmini kıran olumsuzluklar yaşadığında çoğu zaman amacına ulaşamayacağına dair vesveselere kapılır. Şair, olumsuzluk gibi görünen şeylerin belki de amaca ulaşmak için birer vesile olabileceğine dair bazı teşviklerde bulunmuştur. Ebû Temmâm, kişinin gayretini olumsuz etkileyen haset ehline kulak asmamak gerektiğini başarılı ve etkili bir üslupla dile getirmiştir. Sonuç olarak Ebû Temmâm’ın, çoğunluğu methiye temalı olan kasidelerinde bütünlüğü bozmadan aralara ahlakî tespit ve tavsiyelerini serpiştirmekte başarılı olduğunu söylemek mümkündür. Teşbih ve istiare gibi söz sanatlarıyla birbirinden çok uzak olan nesne ve figürler arasında kurduğu anlam ilişkileri sözlerine imgesel zenginlik katmıştır. Bu suretle şair, hayat tavsiyelerini etkili ve ikna edici kılmış, Arapların günlük hayatına nüfuz edecek seviyede izler bırakmıştır. Şairin bu tarzdaki beyitlerinin daha kapsamlı bir okumayla incelenmesi ve ahlakiyata dair şiirlerinin tercüme edilerek Türk okurla tanıştırılması bu çalışmanın bir tavsiyesidir.

Abū Tammām (d. 231/846), whose name could not pass without contacting all the literary history sources giving information about the Arabic poetry of the ʿAbbāsid period, compiled a selection of the poems of the Arab poets before him in his work al-Hamâse. An important part of the poems in this selection consists of couplets containing wise words and meanings that contain the life experiences and moral determinations of the poets. The wisdom poems that Abū Tammām included in his work al-Hamâse were effective in interspersing a considerable number of hikemi couplets in his odes in his own divan. The determinations of the poets before him about morality and his thoughts reflecting their view of life left a mark on his poetry. When this trace was followed, it was seen that Abū Tammām had a personality that could observe people and society well. In this study, it is aimed to examine the moral determinations and recommendations of the poet in such couplets in terms of content. It is thought that the poet's evaluations of morality, who, like Abū Tammām, made a great contribution to the enrichment of the oral culture of the Arabs with his exemplary determinations, are important in terms of Arabic poetry research. In the study, the meanings that Abū Tammām concentrated most in his hikemi poems were presented as titles with a method based on description. When we look at Abū Tammām poems, it is seen that he often touches on issues such as being diligent, making an effort, not compromising hard work with perseverance and determination. The poet, who has many determinations about morality, has made recommendations on the basis of encouraging trust and contentment, which is essential for a Muslim individual. One of the morals that the poet determined and recommended in his divan is that the person is determined. In the matter he has decided, the person should clear his mind of hesitations and run towards his goal without looking back. When a person experiences negativities that break his determination on the way to a certain goal, he often has delusions that he will not be able to reach his goal. The poet gave an incentive that what seems like negativity might be an occasion to reach the goal. Abū Tammām successfully and effectively expressed that it is necessary not to listen to the people of envy, who negatively affect one's effort. As a result, it is possible to say that Abū Tammām was successful in interspersing his moral observations and recommendations without breaking the integrity of his odes, most of which are eulogy-themed. The semantic relations he established between objects and figures that are very far from each other, with rhetoric such as simile and metaphor, added imaginative richness to his words. In this way, the poet made his life advices effective and persuasive and left traces that permeate the daily life of the Arabs. It is a recommendation of this study to examine the poet's couplets in this style with a more comprehensive reading and to introduce them to Turkish readers by translating his poems about morality.