Ehl-i Sünnet ve Şîa’nın Mukayeseli Tefsir Tarihi Muhammed Hüseyin ez-Zehebî ve Muhammed Hâdi Maʿrifet Örneği

Kur’an-ı Kerîm’in daha iyi anlaşılması adına geçmişten günümüze yoğun tefsir faaliyetleri yürütülmüş, binlerce kitap telif edilmiştir. Tefsir ilminin nasıl ortaya çıktığını, günümüze kadar geçirdiği evreleri, başlıca konularını ve bu alanda yapılan çalışmaları tanıtmak adına tefsir tarihi türünde eserler ortaya konulmuştur. Tefsir tarihi alanında çağdaş dönemde eser telif etmiş iki önemli sima ile karşılaşmaktayız: Ehl-i sünnet mezhebine men-sup Muhammed Hüseyin ez-Zehebî (öl. 1987) ve Şîa mezhebine mensup Muhammed Hâdi Maʿrifet (öl. 2006). Zehebî tefsir tarihini, tefsirleri ve müfessirleri ele aldığı et-Tefsîr ve’l-müfessirûn adında bir eser telif etmiştir. Zehebî’nin bu eserini inceleyen Maʿrifet, onun mezhebî taassupla hareket ederek Şiî müfessirleri ve tefsirlerini gereği gibi anlatmadığı sonucuna varmıştır. Bunun neticesinde Maʿrifet, Zehebî’nin eserini tashih ve tekmil amacıyla tefsir tarihini, tefsirleri ve müfessirleri ele aldığı et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fî s̱evbihi’l-ḳaşîb adında ayrı bir eser telif etmiştir. Biz bu çalışmamızda, farklı mezheplere mensup çağdaş iki müellifin, kitaplarında ele aldıkları aynı konu/kitap/şahıs hakkındaki düşüncelerinin ne derece farklılık arz ettiğini göstermeye çalışacağız. Müelliflerin aktardıkları bilgi ve yorumları tetkik edip incelemelerimiz neticesinde elde ettiğimiz verileri yorumlayacağız.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Tefsir Tarihi, Ehl-i sünnet, Şîa, Zehebî, Maʿrifet., Tafsīr, History of Tafsīr, Ahl al-Sunnah, Shīʿa, al-Dhahabī

Comparative Tafsīr History of Ahl al-Sunnah and Shīʿa The Example of Muḥammad Ḥusain al-Dhahabī and Muḥammad Hādī Maʿrifet

Intense tafsīr activities have been carried out from past to present and thousands of books have been copyrighted for better understanding of al-Qurʾān al-Karīm. Works in the type of tafsīr history have been written in order to introduce how the science of tafsīr started, the phases it has gone through until today, the main topics of tafsir science and the studies done in this field. We meet two important figures who have written works in the field of tafsīr history in the contemporary period: Muḥammad Ḥusain al-Dhahabī (d. 1987), who is a member of the Ahl al-Sunnah sect, and Muḥammad Hādī Maʿrifet (d. 2006), who is a member of the Shīʿa sect. Al-Dhahabī wrote a work called al-Tafsı̄r wa al-mufassirūn in which he explained the history of tafsīr, tafsīrs and mufassirs. Maʿrifet, who examined this work of al-Dhahabī, concluded that he acted with sectarian bigotry and did not properly explain the Shia mufassirs and their tafsīr. As a result of this, Maʿrifet wrote a separate work called al-Tafsı̄r wa al-mufassirūn fı̄ s̱evbih al-ḳaşîb, which describes tafsīrs, mufassirs and the history of tafsīr in order to correct and complete al-Dhahabī’s work. In this study, we will try to show how different the views of two contemporary authors from different sects on the same subject/book/person they deal with in their books. We will examine the information and comments conveyed by the authors and interpret the data we have obtained as a result of our examinations.

Keywords:

Tafsīr, History of Tafsīr, Ahl al-Sunnah, Shīʿa, al-Dhahabī,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Müsnedü’l-imâm Aḥmed b. Ḥanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 45 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2001.
Bezzâr, Ebûbekir Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr el-menşûr bi ismi’l-Baḥri’z-zeḫḫâr. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1430/2009.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-ṣaḥîḥu’l-muḫtasar min umûri Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. thk. Mu-hammed b. Züheyr Nâsır en-Nâsır. Beyrût: Dâru Tavkı’n-Necât, 1422/2001.
Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsirde Mukâtil b. Süleyman ve Eserleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1 (1976), 1-35.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 7. Basım, 2015.
Cündioğlu, Dücane. “Çağdaş Tefsir Tarihi Tasavvurunun Kayıp Halkası: ‘Osmanlı Tefsir Mirası’ ” İslâmiyât 2/4 (1999), 51-74.
Cünük, Mustafa. İbn Abbâs Rivayetlerinde İsrailiyyât (Sahîfetü Ali b. Ebî Talha ve Taberî Örneği). Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Çalışkan, İsmail. “Tefsir Tarihi Tasavvurunun Yeniden İnşâ Edilmesinin Gerekliliği Üzerine”. İslâmiyât 8/1 (2005), 11-24.
Çelik, Ersin. Şîa’da Kur’an Tarihi ve Kur’an İlimleri -Muhammed Hâdî Maʿrifet Örneği-. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 56. Basım, 2019.
Erbaş, Muammer. Fahreddîn Râzî’nin Kur’ân-ı Kerîm’i Tefsir Yöntemi. İzmir: Birleşik Matbaacılık, 2014.
Feyz el-Kâşânî, Muhammed b. Murtazâ Molla Muhsin. Kitâbü’ṣ-Ṣâfî fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Seyyid Muhsin el-Hüseynî el-Emînî. 7 Cilt. Tahrân: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1419/1998.
Habibov, Aslan. “Çağdaş Şiî/İmâmî Tefsir Tarihi Yazıcılığı”. Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu. ed. Mustafa Karagöz. 221-245. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
Habibov, Aslan. “Şii Tefsir Geleneği”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. Mehmet Akif Koç-İsmail Albayrak. 2/57-93. Ankara: Otto, 2. Basım, 2015.
Humeydî, Ebûbekir Abdullah b. Zübeyr b. İsa. Müsnedü’l-Ḥumeydî. 2 Cilt. Dâru’s-Sekâ, Dımaşk, 1417/1996.
İbn Arabî. Tefsîru’l-Ḳurʾân li İbni’l-ʿArabî. Ürdün: Vakfiyyetü’l-Emîr Gâzî li’l-Fikri’l-Kurʾânî, 1433/2012.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Lisânü’l-Mîzân. thk. Dâiratü’l-Maʿârifi’n-Nizâmiyye. 7 Cilt. Beyrût: Müessesetü’l-Aʿlemî, 2. Basım, 1391/1971.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed İzzeddîn. el-Kâmil fî’t-târîḫ. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmirî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1418/1997.
Maʿrifet, Muhammed Hâdi. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fi s̱evbihi’l-ḳaşîb. 2 Cilt. Meşhed: el-Câmiatü’l-Razviyye li Ulûmi’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1425/2004.
Maʿrifet, Muhammed Hâdi. et-Temhîd fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 10 Cilt. Kum: Müessesetü’t-Temhîd, 1428/2007.
Öztürk, Musa. Ehl-i Sünnet ve Şîa’nın Tefsir Tarihi (Zehebî ve Marife Örneği). Ankara: Fecr Yayınları, 2022.
Öztürk, Mustafa. “Modern Dönem Tefsir Tarihi Edebiyatına Dair Bir Zihniyet Anali-zi: Muhammed Hüseyin ez-Zehebî ve et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn Örneği”. Tefsir Tarihi Yazımı Sempozyumu. ed. Mustafa Karagöz. 247-274. Ankara: Araştırma Ya-yınları, 2015.
Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer Fahreddîn. Mefâtîḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1420/1999.
Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâleddîn. ed-Dürrü’l-mens̱ûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾs̱ûr. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1433/2011.
Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekir Celâleddîn. el-İtḳān fi ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 4 Cilt. Mısır: el-Heyʾetü’l-Mısrıyyetü’l-Âmme li’l-Kitâb, 1394/1974.
Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî teʾvîli’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
Turgay, Nurettin. “Etbâu’t-tâbiîn Döneminde Tefsir Çalışmaları / Tefsir İlminin Tedvini”. Diyanet İlmî Dergi 49/4 (2013), 33-48.
Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdillah. Tefsîru’t-Tüsterî. thk. Muhammed Bâsil Uyûnü’s-Sevd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
Zehebî, Muhammed Hüseyin. el-İsrâʾiliyyât fi’t-tefsîr ve’l-ḥadîs̱. Mısır: Mektebetü’l-Vehbe, 1410/1990.
Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. 3 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1433/2012.