TARİHÎ TIP METNİ ÇALIŞMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR ÜZERİNE1

Tarihî metin çalışmaları dilin tarihine ışık tutmak, gelişimini takip ve ilişkiye girdiği dillerle etkileşim düzeyini tespit etmek bakımından önemlidir. 13. yüzyıldan itibaren metinlerle takip edebildiğimiz Eski Oğuz Türkçesi, Oğuz ağız özelliklerine dayalı, birçok alanda telif ve tercüme ürün verilen ve kaynaklarda genellikle 15. yüzyıla kadar devam edip yerini Klasik Osmanlı Türkçesine bıraktığı ifade edilen dönemdir. Eski Oğuz Türkçesi ürünleri arasında tıp metinleri önemli yer tutar. Sağlık gibi insanların tamamını ilgilendiren bir alanda fazla eser verilmesi şaşırtıcı değildir. Bu metinler etrafında gelişen tıp dili Osmanlı tıbbının yönünü Batıya çevirdiği 18. yüzyıl sonlarına kadar kullanılmıştır. Metinlerin dil özelliklerini tespit amacıyla dil araştırmacıları, içerdikleri malzeme ve ihtiva ettikleri yöntemler bakımından tıp ve eczacılık tarihi araştırmacıları bu metinlere ilgi göstermiştir. Tıp metinleri uzmanlık dili denilen dilin özel bir formunun ürünleridir. Genel dildeki birçok ifade bu metinlerde farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Eski Oğuz Türkçesi ve Klasik Osmanlı Türkçesiyle yazılan tıp metinlerinin bir başka özelliği de tıp dilinin, tercüme metinlerden hareketle şekillenmiş olması sebebiyle metinlerde Grekçe, Latince vb. dillerden alınan birçok kelimenin bulunmasıdır. Genel dildeki kelimelerin farklı anlamlarda kullanılması; Arapça ve Farsçadaki alıntıların bu metinlere de yansıması sebebiyle bu metinleri çalışmak güçtür ve dikkat, titizlik, alan bilgisi gerektirir. Şimdiye kadar yapılan çalışmaların bir kısmında, yukarıda zikrettiğimiz hususların göz ardı edilmesinden kaynaklanan önemli sorunlar dikkat çekmektedir. Bu çalışmada tarihî tıp metni çalışmaları ana hatlarıyla değerlendirilmiş, metin seçiminden okuma ve anlamlandırma hatalarına kadar birçok konuda çeşitli tespitler yapılarak çalışmalarda sorunlu olarak değerlendirilen hususlarla ilgili öneriler sıralanmıştır.

On The Problems Seen in the Studies of Historical Medical Texts

Medical texts are important in terms of to enlighten the history of language, to follow its development and to determine the rate of relationship with the other languages. Old Oghuz Turkish, which has written texts since 13th century, gave many original and translation works based on Oghuz dialect and it stated in the sources that it continued to 15th century and left its place to Ottoman Turkish. Medical texts have important place in the works of Old Oghuz Turkish. It is not surprising that there are many works on health, which interests all the people. The language of medicine which developed in these works continued until 18th century when Ottoman medicine turned its face to western world. On the one hand some linguists who make studies to determine the properties of these texts on the other hand historians of medicine and pharmacy payed attention to these texts in terms of material they contain and methods. Medical texts are special products of language called language of specialty. Many expressions in these works generally are used in a different sense. Another property of medical texts written in Old Oghuz and Classical Ottoman Turkish is that they contained many Greek, Latin etc. words, as the language of these texts are formed with translations. These texts are hard to study as the expressions used in different senses and there are many Arabic and Persian loan words. Moreover, it requires great care, meticulousness and knowledge of field. Many important problems are met in studies conducted on these texts as the above-mentioned issues have been ignored. In the present study, the studies on historical medical texts are evaluated with the main lines, many determinations are made such as choosing texts to study or detecting meaning etc., and proposals are made for the problematic issues.

___

Bekmez Hasan (2009), Kitâb-ı Tıbb-ı Latîf (72b-151b), İnceleme-Metin- Sözlük, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Cavlazoğlu Ahu (2009), Kitâb-ı Tıbb-ı Latîf (1a-72a), İnceleme-Metin- Sözlük, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya.
Demir Hüseyin (2002), Zâhire-i Murâdiyye - Mü'min bin Mukbil Sinobî, İnceleme-Metin (1-80. Varaklar Arası)-Dizin, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Doğan Şaban (2009), Terceme-i Akrabâdîn - Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya.
Elbir Zekiye Gül (2000), Gâyetü'l-Beyân fî Tedbîri Bedeni'l-İnsân (Giriş- İnceleme-Metin-Dizin), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Elazığ.
Güven Meriç (2005), Abdülvehhâb bin Yûsuf'un Müntahab-ı fi't-Tıbb'ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Denizli.
Karaağaç Günay (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Küçüker Paki (2010), Mücerreb-nâme Şerefeddin Sabuncuoğlu, Kültür Ajans Yayınları, Ankara.
Okutan M. Yahya, Doğan Koçer, Mecit Yıldız (2003), Tabîb İbn-i Şerîf Yâdigâr, Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları, İstanbul.
Özçelik Sadettin (2001), Kitâbü'l-Mühimmât, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Şarkışla, (2013), Mu'âlecât-ı İbn-i Baytar'ın XVII. Yüzyıl Tercümesi (İnceleme-Metin-Dizin "1b/49a"), Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
Şenel Ünal (1988), Amasyalı Hekim Sabuncuoğlu'nun Eseri Mücerrebnâme (İnceleme-Metin-Transkripsiyon-İndeks), Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Turan Zikri (1992), Hacı Paşa (Celâleddin Hızır) Teshîl (Dil Özellikleri- Metin-Söz Dizini), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Malatya.
Uysal Feriştah Funda (2010), "Mücerrebnâme" Edisyon Kritik İncelemesi ve Dizini, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla.
Uzel İlter, Kenan Süveren (1999), Şerefeddin Sabuncuoğlu Mücerreb- nâme (İlk Türkçe Deneysel Tıp Eseri - 1468), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
Yıldırım Onur (2010), E't-Teshil fi't-Tıbb (Kitâb-ı Teshîli'l-Mevlâna Şemseddin) İnceleme-Metin-Dizin, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas.