MONDROS MÜTAREKESİ’NİN BURSA’DA UYGULANMASI VE İŞGALİN BURSA YERELİNE SOSYOEKONOMİK ETKİLERİ

I. Dünya Savaşı’ndan Mondros Mütarekesi’yle çekilen Osmanlı Devleti’nin toprakları İtilaf Devletleri’nin kontrolü altına girmiş ve Anadolu’da işgaller başlamıştır. İtilaf Devletleri; Mütareke sonrası Mudanya ve Gemlik’i, 8 Temmuz’da ise Bursa merkezini işgal etmiş ve işgal 11 Eylül 1922’ye kadar devam etmiştir. Mütareke sonrası Bursa, bir yandan İtilaf Devletleri’nin desteğindeki Yunan güçleriyle bir yandan da uzun yıllar birlikte yaşadıkları Müslüman halka ihanet eden Ermeni ve Rumlarla mücadele etmek zorunda kalmıştır. Çalışmamızda amacımız; Bursa’da işgal öncesi, işgal dönemi ve işgalin sonlandırılması süreçlerinde nüfus hareketlerini, ekonomik ve kültürel değişimi incelemektir. Bursa merkez ve köylerinde yaşayan ve işgalci güçlerle hareket eden Ermeni ve Rumların Müslüman halka uyguladığı kıyımı belgelerle vererek bölgede Müslüman halk aleyhine yaşanan demografik hareketliliği açıklamak ve bu hareketliliğin Müslüman halk aleyhine dönüştürdüğü ekonomik ve kültürel değişimi de ortaya koymaktır.

Implementation of Mondros Armistice Agreement in Bursa and The Socioeconomic Effects of the Occupation on Bursa Region

The lands of the Ottoman State, which had retreated from World War I with the Treaty of Mondros (Mondros Armistice Agreement), have come under the control of the Allied Powers and occupations have begun in Anatolia. After the Treaty the Allied Powers have occupied Mudanya and Gemlik and on the 8th of July they have occupied the centre of Bursa and the occupation has lasted until September 11, 1922. After the Treaty, Bursa has had to struggle with the Greek forces supported by the Allied Powers on one hand and on the other hand the Armenians and Anatolian Greeks who betrayed the Muslim people with whom they lived for many years. Our aim in our study is to examine population movements, economic and cultural changes in Bursa before and during occupation period and the termination of occupation. It is to explain the demographic mobility experienced against the Muslim people in the region by documenting the massacres committed by the Armenians and Anatolian Greeks living in the centre and villages of Bursa and acting with the occupying forces and to reveal the economic and cultural change that this mobility has turned against the Muslim people.

___

BOA. HR. SYS. 2619/35.
BOA. DH. EUM. AYŞ, 47/2-1.
BOA. Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Dâ’iresi Şu‘be: 2 Kısım: 3 Numara: 719
Bursa Sergisi, Sayı 4, 31 Temmuz 1325/1909.
Ertuğrul Gazetesi, 12 Eylül 1922
Yoldaş Gazetesi, 21 Mayıs 1921
Yoldaş Gazetesi, 18 Kasım 1921
1927 Bursa Vilâyeti Salnamesi (1927). Bursa Vilâyeti Matbaaası.
Annuarie Oriental / Salname-i Şarki, 1914 (1915). The Annuarie Oriental Limited.
Annuarie Oriental, 1921 (1922). Oriental Directory.
Bursa Vilayeti Coğrafisi (Cenubu Marmara Havzası) (1927). Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Riyaseti Coğrafya Encümeni.
Maarif İstatistiği (1328). Matbaa-i Amire.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1996). Arşiv Belgelerine Göre Balkanlar’da Ve Anadolu’da Yunan Mezâlimi - II Anadolu’da Yunan Mezâlimi. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını
Akkılıç, Y. (2008). Kurtuluş Savaşı’nda Bursa, Birinci kitap / Mondros’tan işgale. Nilüfer Akkılıç Kütüphanesi Yayınları.
Akkılıç, Y. (2008). Kurtuluş Savaşı’nda Bursa, İkinci kitap / İşgalden kurtuluşa. Nilüfer Akkılıç Kütüphanesi Yayınları.
Arslan, N. (2003). Yalova, Gemlik, Orhangazi ve İzmit (Samanlıdağ) bölgesinde yaşanan Yunan mezalimi ve bölgeye gönderilen Uluslararası Tahkik Heyetinin çalışmaları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Dergisi, (22), 303-318.
Bayar, C. (1972). Ben de yazdım, Milli Mücadele. Baha Matbaası.
Cebesoy, A. F. (1953). Milli Mücadele hatıraları. Vatan Neşriyatı.
Çarıklı, H. M. (1967). Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri ve Hacim Muhittin Çarıklı’nın Kuva-yı Milliye hatıraları (1919-1920). Türk Tarih Kurumu Yayını.
Eğilmez, M. Ş. (1980). Milli Mücadele’de Bursa. Tercüman Tarih Yayınları.
Eldem, V. (1994). Harp ve Mütareke yılları Osmanlı İmparatorluğu ekonomisi. Türk Tarih Kurumu Yayını.
Erdem, Y. H. (2005). Turgut Çarıklı - Babam Muhittin Çarıklı, Bir Kuvay-ı Milliyecinin yaşam öyküsü. İstanbul Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Hülagu, O. (1998). Mondros Mütarekesi sonrası Bursa bölgesindeki Milli Mücadele hazırlıkları ve Kuva-yı Milliye’nin teşkili. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14(41), 449-476.
Kaya, M. (2013). Yalova-Gemlik bölgeleri ve İzmit Yarımadası’nda Yunan mezalimine dair İtilaf Devletleri Araştırma Komisyonu raporları (12-22 Mayıs 1921). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, (51), 563-578.
Mccarthy, J. (1998). Ölüm ve sürgün. (Çev: B. Umar), İnkılâp Kitapevi.
Oğuzoğlu, Y. (2010). Bursa yöresindeki Osmanlı Ermenilerinin düşmanlaştırılarak anarşi ve isyana sürüklenmeleri 1878-1922. XV. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, Ayrı Basım, 2527-2541.
Sofuoğlu, A. (2003). Osmanlı arşiv belgeleri ışığında işgal döneminde Bursa. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 19(55), 53-82.
Soysal, İ. (1989). Tarihçeleri ve açıklamaları ile birlikte Türkiye’nin siyasal andlaşmaları, I. cilt (1920-1945). Türk Tarih Kurumu Yayını.
Tokça, A. G. (1959). İki mütareke arasında - Mudanya’nın tarihi hatıraları. Tekinoğlu Matbaası.
Üsküdari, F. (1972). Eski Bursa’dan notlar. Bursa Ticaret ve Sanayi Odası Yayını.
Yüceer, S. (2001). Bursa’nın işgal ve kurtuluş süreci (8 Temmuz 1920-11 Eylül 1922). Uludağ Üniversitesi Yayınları.