BATILILAŞMA DEVRİ TASVİR SANATININ AZERBAYCAN CAMİ MİMARİSİNDE GÖRÜLEN DUVAR RESİMLERİNDEN ÖRNEKLER

Türk resim sanatının Osmanlıda batılılaşma süreci ile ortaya çıkarak kısa süre içerisinde İmparatorluk sınırlarını aşan geniş coğrafyada benimsenmiş duvar resimlerinin başkent etkili uygulamalarına, Azerbaycanın söz konusu dönemden ulaşan bazı yapılarında da rastlanmaktadır. Başta anıtsal saray mimarisi olmak üzere, Hanlıklar devri itibariyle ülkede gelişen sivil yapılarda, doğa motifleri ve soyut karakterli figürlü konulara yer verilen duvar resimleriyle karşılaşılmaktadır. Bununla birlikte, duvar resimlerinin yaygınlaşan ilk türleri olarak kabul edilen, vazolarda çiçek demetli bitkisel kompozisyonlar ve natüralist öğelerin dini mimaride kullanıldığı sınırlı örnekler de mevcuttur. Üslup ve motiflerdeki yerel farklılıkla beraber, döneme özgü konu ve kompozisyonların tekrarı itibariyle, Batı Anadolu camilerinde yaygın duvar dekorasyonu ile paralellik sürdüren çalışmaya konu cami ve mescitlerin bezeme programında, aynı zamanda ahşap tavanlı çıtakari ve kalemişi süslemelerle, geleneksel ortaklığa işaret edecek kadar ilgi çekici örnekler bulunmaktadır. Ne var ki, çoğu metruk muamele gördükleri Sovyetler döneminde, bir kısmı işlev değişimine uğrayarak ciddi ölçüde tahrip olan dini yapıların, bilahare son dönemlerde imece usulü kaynaklarla yürütülen gelişigüzel onarımlarda mimari özgünlüğünü yitirmenin yanında, duvar resimlerinin büyük çoğunluğu da sıvalar altında bırakılmış veya yenilemelerle asli durumlarını kaybetmişlerdir. Tescilli olmalarına rağmen hiçbir koruma ve onarım çalışmasına tabi tutulmayan yapılardan kimisi mimari yönden de ilk defa araştırılarak, kitabe ve diğer yazılı kaynaklardan saptanan bilgiler ile asli durumları belirlenmeğe çalışılmıştır. Ayrıca, yapıların niteliksiz müdahalelerden kaynaklı değişim evresine değinilerek, korunması gereken söz konusu yapıtlara yaklaşım sorunu da, genel çerçevede ele alınmıştır.

Examples From Wall Paintings Seen In Azerbaijan Mosque Architecture Of Westernization Period Depiction Art

Some applications und the influence of capital city of wall paintings adopted in a large geography extending the borders of Empire in a very short time and appeared with the westernization process in Ottoman in Turkish painting are encountered in some buildings reaching today from settlement centres of Khanates of aforementioned period of Azerbaijan. Initially monumental palace architecture, wall paintings in which nature motives and themes with abstract character are given place are come across in the civil buildings developing in the country especially during Khanates period. However, there are limited examples where flower bunched vegetative composition and naturalist elements accepted as the first kinds of frescos widespreading are used in religious architecture. Although there are local differentiations in style and motives, according to theme and composition special to the period, there are as interesting examples as to point the traditional partnership in decorating program of mosques and small mosques that make the subject for this study and which continually show parallel features with wall decorations of West Anatolia mosques, and also with lathing and hand-carved wooden ceilings. Nevertheless, most of the religious buildings some of which were treated as ruin during Soviets, during the period when they were used for different functions, and their authentic buildings and architectural decorations have been seriously ruined; and afterwards during the last periods, great many of the wall paintings were let under the plaster in restorations done haphazardly carried out with sources collected collectively or they lost their originality with renovations. Although they are registered, some of the buildings not subjected to any conservation and restoration work are studied architecturally for the first time, with information gathered from inscriptions and other written documents their original status are tried to be determined. Moreover, touching the changing phase stemming from unqualified interferences, the problem of approach to the art works in question and that are to be preserved will be handled in general sense.

___

Ağayeva, T. (2010), Kacar Üsluplu Boyakarlıkta Mezmun, Renk, Form Halli, Tasviri Ve Dekoratif Sanat Meseleleri, Sayı 2, Bakı: 95-99.
Al-Jasser, L. (2002), Suriyede Erken Osmanlı Dönemine Ait Yapılarda Süsleme ve Bezemeler, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, C. XII: 295-312.
Aliyev, N. (1998), Azerbaycanın Derman Bitkileri ve Fizyoterapiya, Bakı, Elm.
Arel, A. (1975), XVIII. Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İstanbul, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Arık, A. (1974), Camide Resim, Türkiyemiz, İstanbul, Sayı XIV: 2-9.
Arık, R. (1988), Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Azizov, A. (2010), Azerbaycanın Kuzeybatı Bölgesinin Mimari Dokusu, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Azizov, A. (2013), Sivil Mimarinin Azerbaycan Hanlıkları Devrinden Önemli Örneği: Şekihanovlar Evi (Mimari ve Resim Üslubu Üzerine Bazı Görüşler, Sanatsal Göstergeler, V. Uluslararası Genç Sanat Tarihçiler Sempozyumu (20-22 Nisan 2011), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü, Hazırlayanlar: Prof. Dr. K. Giray, Ankara Üniversitesi Basımevi: 1-16.
Cantay, G. (2008), Türk Süsleme Sanatında Meyve, Turkish Studies, Volume 3/5, Fall: 32-64.
Cimilli, C. (2004), Osmanlıda Servi Motifinin İnançla Bağlantısı, Sanat ve İnanç 2, İstanbul, MSGSÜ Yayınları: 225-236.
Çağlıtütüncigil, E. (2007), Azerbaycandaki İslami Dönem Yapılarında Süsleme, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir.
Çağlıtütüncigil, E. (2013), Türk Süsleme Sanatında Nar: Form, Köken ve İkonografik Anlamı, TÜBAR-XXXIII: 61-92.
Çalışır, D. (2008), Osmanlı Görsel Kültüründe Meyve Teması: Geleneksel Natürmort Resimleri Bağlamında Bir Değerlendirme, Turkish Studies, Volume 3/5 Fall 2008: 65-86.
Çoruhlu, Y. (1998), Eyüp ve Çevresindeki Mezar Taşlarında Görülen Kase İçinde Meyve Tasvirlerinin Sembolizmi, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla II. Eyüpsultan Sempozyumu Tebliğleri, İstanbul: 118-127.
Çoruhlu, Y. (2006), Meyve Sunma Sahnelerinin Anlamı, Meyve Kitabı, İstanbul, Kitabevi: 3-19.
Ersoy, A. (2004), Geleneksel Süsleme Sanatlarında Kullanılan Bazı Çiçek Motiflerinin İslam İnancı ile İlgisi, Sanat ve İnanç 2, İstanbul, MSGSÜ Yayınları: 245-249.
Fatullaev, Sh. (1986), Gradostroitelstvo i Arkhitektura Azerbaydjana XIX-nachala XX vek, Leningrad, Stroyizdat Leningradskoye Otdeleniye.
Gültekin, E. (2008), Türklerde Bereket Sembolu Olarak Kullanılan Meyve Motifleri ve Mimaride Değerlendirilmesi, Turkish Studies, Volume 3/5 Fall: 9-31.
Kerimov, K.-Efendiyev, R.-Rzayev, N.-Hebibov, N. (1992), Azerbaycan İnceseneti, Bakı, İşıg Neşriyyatı.
Kuban, D. (2002), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
Memmedov, S. (1994), Azerbaycan XVIII. Asrın Birinci Yarısında, Azerbaycan Tarihi (En Kadim Zamanlardan XX. Asra Kadar), Redaksiyon: Ziya Bünyadov-Yusif Yusifov, C.I, Bakı: 513-522.
Okçuoğlu, T. (2000), 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
Ögel, S. (1999), 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlıda Sanatında Taş Üzerinde Cennet İmgelerinden Örnekler, Sanat Tarihi Defterleri 3:, İstanbul 1999, s. 72-88.
Önge, Y. ((1968), Anadolu Sanatında Cami Motifi, Önasya, Ankara, Sayı 37, C.IV: 8-9.
Renda, G. (1977), Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700-1850, Ankara.
Renda, G. (1985), Milli Saraylarımızın Resim Sanatı Açısından Önemi, TBMM Milli Saraylar Sempozyumu Bildirileri, İstanbul, Yıldız Sarayı/Şale: 172-176.
Saner, T. (1999), Lale Devri Mimarlığında Hint Esinleri: Çinihane, Sanat Tarihi Defterleri VI: 35-54.
Talıbova, G., Şeki Hanlığı ile Osmanlı Münasebetleri, Sovremennoye Yevroziystvo Tsentr Lıva Gumileva v Azerbaydjane, http://www.gumilev-center.az/s-ki-xanligi-il-osmanli-munasib-tl-ri/, (erişim Nisan 2015).
Tekinalp, Ş. P. (2007), Duvar Resimlerinde Köşk, Kasır ve Saraylar, 150. Yılında Dolmabahçe Sarayı Uluslararası Sempozyumu (23-26 Kasım 2006), İstanbul, Dolmabahçe Sarayı Bildiriler, C. II: 113-131.
Viktorovna, L. (2011), Khanskiy Dvorets Bakhchisaraya, Moskva, Nauchno-İssledovatelskiy İnstitut Teorii i İstorii Arkhitekturı i Gradostroitelstva Rossiyskoy Akademii Arkhitekturı i Stroitelskikh Nauk.