‘Şâtıbî’nin el-Muvâfaḳāt Adlı Eseri ile Yeni Bir Fıkıh Usulü Telif Ettiği’ İddiasına Dair Bir İnceleme

Ebû İshâk İbrâhim b. Mûsâ eş-Şâtıbî hicri sekizinci yüzyılda (ö. 790/1388) vefat etmesinin ardından uzun bir süre unutulmuş, vefatından yaklaşık beş asır sonra ise kendisi ve özellikle el-Muvâfaḳāt adlı eseri birçok atıf alarak eserlerde yeniden hayat bulmuştur. Onun popülerlik kazandığı zamanlarda sıklıkla iki iddia dile getirilmiştir: “Şâtıbî’nin el-Muvâfaḳāt ile yeni bir fıkıh usulü eseri telif ettiği” ve “ortaya koyduğu bu yeni usul ile makâsıt/gaye merkezli düşüncenin önemli ve kurucu temsilcilerinden birini teşkil ediyor olması”. Şâtıbî’yi ve el-Muvâfaḳāt’ı konu alan neredeyse her eserde bir vakıa olarak tekrarlanan, Şâtıbî’nin el-Muvâfaḳāt’ı ile yeni bir fıkıh usulü eseri telif ettiğine dair ilk iddia makale konumuzu oluşturmaktadır. Bu kontekste öncelikle el-Muvâfaḳāt’ın mukaddimelerinden hareketle -nitekim müellif bazı istisnaları olmakla birlikte fıkıh usulüne dair görüşlerini eserinin mukaddimeleri bağlamında dile getirmiştir- Şâtıbî’nin fıkıh usulü anlayışı ele alınmış, ardından buradan elde edilen verilerle el-Muvâfaḳāt yeniden değerlendirilerek, el-Muvâfaḳāt ile fıkıh usulü ilişkisi incelenmeye çalışılmış, böylece söz konusu iddianın tahlili amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Fıkıh Usulü, Şâtıbî, el-Muvâfaḳāt, Katî.

An Analysis of the Claim that ‘al-Shāṭibī Compiled a New Fiqh Method With His Work al-Muwāfaqāt’

After his death in the eighth century of the hijra, al-Shāṭibī was forgotten for a long time, and five centuries after his death, he and especially his work al-Muwāfaqāt were revived in the works with many references. Two claims were often made at the time when he gained popularity: “al-Shāṭibī wrote a new fiqh method with his al-Muwāfaqāt” and “he represents one of the important and founding representatives of purpose-centered thought with this new method he put forward”. The first claim that al-Shāṭibī wrote a new fiqh method with his al-Muwāfaqāt, which is repeated as a fact in almost every work on Shāṭibī and al-Muwāfaqāt, constitutes our article’s subject. In this context, first of all, al-Shāṭibī’s understanding of fiqh method was discussed based on al-Muwāfaqāt’s introductions -because the author, with some exceptions, expressed his views on the fiqh method in the introductions of al-Muwāfaqāt-, then al-Muwāfaqāt was evaluated again with the data obtained from here, and the relationship between al-Muwāfaqāt and fiqh method was tried to be examined. Thus, the analysis of the claim in question was aimed. * [You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]

Keywords:

Islamic Law, Uṣūl al-fiqh, al-Shāṭibī, al-Muwāfaqāt, Definite.,

PDF

___

Apaydın, Yunus. “Klasik Fıkıh Usulünün Yapısı ve İşlevi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 1 (2003), 7-28.
Baltacı, Burhan. “Ebû İshâk eş-Şâtıbî (v. 790/1388) ve Yaşadığı Dönemde Gırnata”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 7/14 (2009), 221-238.
Baltacı, Burhan. “Ebû İshâk eş-Şâtıbi’nin Şahsı ve Eserlerinin Künyelerine Dair Bilgiler Üzerine Bir Değerlendirme”. Dinî Araştırmalar 8/23 (2005), 239-244.
Başoğlu, Tuncay. “Fıkıh Usulünde Fahreddin er-Râzî Mektebi”. İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. ed. Ömer Türker vd. 253-273. Ankara: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2018.
Büyükbaş, Nazım. “İmam Şâtıbî’nin Usûl Bağlamında Bid’atleri Eleştiri Yöntemi”. İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı. ed. Mahsum Aytepe vd. 2/353-369. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Carullah, Musa. “el-Muvâfakât Neşrine Ait Bir-İki Söz”. el-Muvâfakât İslâmî İlimler Metodolojisi. mlf. Ebû İshâk İbrâhim Şâtıbî. çev. Mehmet Erdoğan. 1/XVII-XXIV. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
Cengiz, Mehdi. Dilde Kesinlik Sorunu. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
Çaldak, Hüseyin. Aristoteles Mantığı’nın İslâm Usûl Bilimlerine Etkisi (Fıkıh Usûlündeki Örneklemeleriyle). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
Duran, Muhammet Sait. “Anlamsal Tümevarım (İstikrâ-i Manevî)”. Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmaları Dergisi 8/16 (2016), 177-196.
Erdoğan, Mehmet. “Fıkıh Usulünün Katîliği”. Bilimname 1/2 (2003), 171-178.
Erdoğan, Mehmet. “Kur’ân’da Âhkam Âyetleri ile İlgili Küllîlik Cüz’îlik Dengesi (Şâtıbî Örneği)”. İslâm Düşüncesinde Yeni Arayışlar 1. ed. İlyas Çelebi. 19-60. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2001.
Gürkan, Ayşe Yıldız. Şâtıbî ve İslam Hukuk Metodolojisindeki Yeri. Kayseri: Erciyes Üniversite-si, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
Haçkalı, Abdurrahman. “Serahsî ve Şâtıbî’nin İstikrâya Dayanan Kâideler Bakımından Fıkıh Usûlü Metotları”. Uluslararası Serahsî Sempozyumu. 295-308. Ankara: DİB Yayınları, 2013.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Darus-Sadr, 1410/1990.
Kozalı, Abdurrahim. “el-Muvâfakât Okumaları, 1. Seminer”, YouTube. Yayın Tarihi 10 Mayıs 2022. https://youtu.be/F2IyNrn4QF4
Kozalı, Abdurrahim. “el-Muvâfakât Okumaları, 3. Seminer”, YouTube. Yayın Tarihi 24 Mayıs 2022. https://youtu.be/iqHJSjavO4g
Kozalı, Abdurrahim. “Nasların Anlaşılmasında Lafzî ve Gâî Yorum İkileminde İmam Şâtıbî”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/2 (2019), 311-335.
Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gayesi. Ankara: İSAM Yayınları, 3. Basım, 2017.
Külünkoğlu, Gülnur. “Modernleşme Döneminde eş-Şâtıbî’nin Ön Plana Çıkmasına Dair Bazı Tespitler”. Amasya İlahiyat Dergisi 18 (Haziran 2022), 463-499.
Mesud, Muhammed Halid. “Şâtibi’de Anlam Teorisi”. çev. Muharrem Kılıç. İslâmî Araştırmalar Dergisi 10/1-2-3 (1997), 168-173.
Nacar, Tayip. Şâtıbî’nin Usul Anlayışında Manevî İstikrâ. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Öner, Necati. Klasik Mantık. İstanbul: Divan Kitap, 12. Basım, 2013.
Reysûnî, Ahmed - Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Şâtıbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/373-375. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Saltekin, Abdulbasıt. Fıkıh Usulünün Tedrici Gelişimi ve Usuli Görüşler. Ankara: Araştırma Yayınları, 2018.
Sinanoğlu, Mustafa. “Teklif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/385-387. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Şâfiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. thk. Muhammed Seyyid Geylanî. Kahire: Dârü’l-Kütüb, 1969.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhim. el-Muvâfaḳāt. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Ma‘rife, 1975.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhim. el-İ’tisâm Bid‘atler Karşısında Kitap ve Sünnete Bağlılıkta Yöntem. çev. Ahmet İyibildiren vd. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2003.
Yaman, Ahmet. “Geleneğin Unuttuğu Yeni Zamanların İstismar Ettiği Bir Âlim: Şâtıbî”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 13/25-26 (2015), 257-277.