XVI. YÜZYILDA TERCÜME EDİLEN BİR TIP METNİ “MECMA‛Ü’L-MÜCERREBÂT”

Tıp; insanoğlunun varoluşundan bu yana -toplumlara göre farklılık göstermiş olsa da- gelişerek büyüyen bir bilim alanıdır. İnsanoğlu, hayatın kaçınılmazlarından olan hastalıklara ve ölüme çare bulmak amacıyla, tarihin ilk dönemlerinde sihir ve büyü ile başlayan sağaltma yöntemlerini zamanla, deneme-yanılma ve gözlem sonucunda elde ettiği bilgi birikimiyle hatrı sayılır bir noktaya getirerek, gelecek nesillere faydalanabilecekleri önemli tecrübeler nakletmiştir. Bu tarihi süreç içerisinde İslam tıbbı önemli ilerlemeler kaydederken, Türk tıbbı örnek aldığı İslam tıbbından hareketle, telif ve tercüme birçok eser meydana getirmiştir. Bu çalışmanın konusu, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi 190 arşiv numarasında kayıtlı XVI. yüzyılda Osmanlı Türkçesine tercüme edilen bit tıp metnidir. Eser, Necmeddîn Mahmud bin Ziyaeddîn İlyas Şirâzî’nin Ģâvî-i Sagîr adıyla meşhur olan El- Ģâvî fî İlmi’t-Tedâvî adlı eserinin Mecma‛ü’l-Mücerrebât adlı tercümesidir. Ahmed bin Bâlî tarafından hicri 987, (miladi 7 Mayıs 1579) tarihinde tercüme edilmiştir. Eser beş makale ve her makalenin kendi içerisindeki bablarından oluşur. Mütercim her babın sonuna birer fasıl eklemiştir. Genel sağlık bilgileri, vücudun her bir organın hastalıkları, ilaç yapımı, şifalı maddeler ve helva yapımı ile ilgili bilgiler vermektedir. Eser, içerik yelpazesi bakımından tıp, eczacılık, botanik, dilbilimi, halkbilimi, gastronomi gibi birçok disiplinin için kaynak olarak kullanılabilecek hacimli bir metindir.

Anahtar Kelimeler:

Mecma‛ü’l-Mücerrebât, Ahmed bin Bâlî, Osmanlı tıbbı

PDF

___

Adıvar, Adnan (1991). Osmanlı Türklerinde İlim. İstanbul: Remzi yayınları.
Bayat, Ali Haydar (1999). Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
Bursalı Mehmet Tahir Efendi (1975). Osmanlı Müellifleri. c.II, İstanbul.
Canpolat Mustafa ve Önler, Zafer (2007). İshâk bin Murâd, Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları.
Doğan, Şaban ve Güneş, Melis Sezen (2014) Bir Eski Oğuz Türkçesi Metni: Risāle-i Bevāsír , Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi s. 53-117
Doğan, Şaban (2010a). Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikeleri. Turkish Studies İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish of Turkic Volume 5/1:313-373
Doğan, Şaban (2010b). 16. ve 17. Yüzyıl Başlıca Türkçe Tıp Yazmaları ve Bulundukları Kütüphaneler. Journal of Medical Ethics Law and History: s. 162- 177
Doğan, Şaban (2012). Ebulfeyz Mustafa Efendi, Risâle-i Feyziyye fî Lûgâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye. İstanbul: Değişim yayınları.
TDAV (2010) İslam Ansiklopedisi ŞİRÂZÎ Maģmûd b İlyâs maddesi cilt: 39, sayfa: 187. İstanbul
Kartal, Dursun (2016). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Şekil Bilgisi ]-Metin-Dizin [116-166 Varaklar Arası]-Sözlük.) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Muratoğlu, Murat (2017). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Söz Varlığı]-Metin-Dizin [166b-232a Varaklar Arası]-Sözlük.) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Nureliyeva, Tahire (2006). Elyazma Kolleksiyaları Kataloqu.s. 183-184,Bakü, İnternet adresi: http://www.elyazmalarinstitutu.com/pdf/katoloq/elyazma_kolleksiya_katalogu.PDF, Erişim tarihi: 17.03.2017, 00.48.
Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi I-IV. (2008). (Haz. E. İhsanoğlu, R. Şeşen, M.S.Bekar, G. Gündüz, V. Bulut). İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
Önler, Zafer (1998). “ XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Söz Varlığı ”. Kebikeç/ Sayı 6: s. 157-168
Sunar, Nuşin (2014). Ahmed Bin Bâlî - Mecma‛ü’l-Mücerrebât (Giriş-İnceleme [Ses Bilgisi]-Metin-Dizin [1-115 Varaklar Arası]-Sözlük.) Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.