YESEVİ İLMİ: KAZAKLARA AİT İSLAM DÜŞÜNCESİ – MİLLİ DÜNYA GÖRÜŞÜ, GELENEK VE DEĞERLER

Küreselleşme çağında toplumların sosyal yapıları önemli ölçüde değişime uğramaktadır. Uluslar ve etnik grupların, kendi aralarında siyasi ve iktisadi iletişimleri esnasında manevi etkileşim de gerçekleşmektedir. Bu bağlamda etnik ve milli kimlik ve din, ulusal eğitim ve öğretim meseleleri ile etnoloji, etnografi, sosyoloji ve felsefe de giderek daha önemli hale gelmektedir. Bu makalede, Hoca Ahmed Yesevi’nin Türk tasavvuf kültürünün ve ilminin temelleri ele alınmaktadır. İşte bu ilim, geleneksel Kazak Müslümanlık kavramının ve genel olarak Kazak Müslümanlığının oluşumunun temelini meydana getirmiştir. Ekseriyetle Türk toplumunda dini ve manevi dönüşüm, İslami ve milli görünüm, anlayış ve gelenek kavramlarının kullanılması gerçeği söz konusudur. Ayrıca Ahmed Yesevi tarafından kurulan geleneksel Kazak Müslümanlık anlayışının mevcut durumu hakkında da onun düşüncelerinden hareketle bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kazak yurdu, İslam dini, Hoca Ahmed Yesevi, Tasavvuf doktrini, Kazak Müslümanlık anlayışı, Tengri dünya görüşü, Milli gelenek.

TEACHING OF AHMED YASSAWI: KAZAKH CONCEPT OF ISLAM – NATIONAL UNDERSTANDING, TRADITION AND VALUES

In the current era of globalization, the social structure of societies has changed significantly. Nations and ethnic groups develop in each other through spiritual and political interaction. In this regard, issues of ethnicity and nationality, religion, national upbringing and education are becoming the subject of urgent research in the field of ethnology, ethnography, sociology and philosophy. The work examines the foundations of the culture of Turkic Sufism and Ahmed Yassawi. This teaching became the basis for the formation of the traditional Muslim concept of Kazakhs, and in general Kazakh Islam. In the Turkic society, religious and spiritual changes are realized through Islamic transformations of the national worldview, concepts and traditions. In addition, the current state of the traditional Kazakh Muslim concept created by Khoja Ahmed Yassawi is described.

Keywords:

Kazakhstan, Islam, Khoja Ahmed Yassawi, Sufism, Kazakh Islam, Tengrian worldview, National traditions,

PDF

___

1. Иасауи Қ.А. Хикмет Хазірет Сұлтан Қожа Ахмет Иасауи. – Алматы: Жалын, 2002. – 272 с.
2. Ясауи Қожа Ахмет. Даналық кітабы. /Ауд. Ж.Әбдірашев. – Шымкент, 1993. –109 б.
3. Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. 6 том (қ-н). /Бас ред. Б. Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. – 696 б.
4. Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: «Аруна Ltd» ЖШС, 2010. – 592 б.
5. Нысанбаев Ə. Қожа Ахмет Иассауидің дүниетанымы мен философиясы /Қазақ даласының ойшылдары (ІХ–ХІІ ғғ.). – Алматы: Ғылым, 1995. – 136 б.
6. Кенжетай Д. Қожа Ахмет Иасауи дүниетанымы. – Түркістан, 2004. – 341 б.
7. Кенжетаев Д.Т. Қожа Ахмет Иасауи философиясы және оның түркі дүниетанымы тарихындағы орны. //Док. дисс. – Алматы, 2007. – 259 б.
8. Кенжетаев Д. Исламдағы діни таным және оның ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 3–4 (8). 47–53-б.
9. Кенжетаев Д.Т. Иасауи мұрасы және қазақ мұсылмандық түсінігі. Дереккөз: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Кенжетай Д. Ханафи мазғабы және оның басты ерекшеліктері //Ясауи әлемі. Түркістан: – 2011. – № 2 (7). 3–10-б.
11. Жандарбек З. Насаб-нама нұсқалары және түркі тарихы. – Алматы: Дайк-Пресс, 2002. – 168 б.
12. Жандарбек З. Қожа Ахмет Йасауи жəне Йасауийа ілімінің дүниеге келуі //Алаш. – № 1(34). 23–35-б.
13. Алтаев Ж. Қожа Ахмет Ясауидің сопылық ілімі. Қазақ философиясы. – Алматы: Қазақ университеті, 2017. – 220 б.
14. Мырзабеков М. Суфизмнің моральдік-этикалық философиясы //Ясауи әлемі. Түркістан: 2010, № 1. 36–40-б.
15. Мейірманов А. Қожа Ахмет Ясауи мұрасының көркемдік рәміздік мазмұны. //Адам әлемі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-б.
16. Орынбеков М.С. Духовные основы консолидации казахов. – Алматы: «Аркаим», 2001. 252 б.
17. Ошақбаева Ж.Б. Ясауи шығармашылығы дәстүрлі қазақ дүниетанымының негізі. //Ясауи әлемі. – Түркістан, 2011. – № 3-4. 79–87-б.
18. Шәфик Ә. Қожа Ахмет Ясауи хикметтері – тәрбиелік құрал //Қазақстанның ғылыми әлемі. – 2012. – № 5. 69–72-б.
19. Бейсетаев Р., Жакин А. Иман және Ясауи іліміндегі жастарды имандылыққа тәрбиелеу мәселесі. //Ясауи әлемі. 2009. № 1 (1). 140–152-б.
20. Қорғанбеков Б.С. Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикметі» және қазақ фольклоры. 2 бас., толықт. және өңд. – Астана: Сарыарқа, 2012. – 252 б.
21. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі./Құраст.: Ə.Қ. Муминов, Б. Қорғанбек, С.Моллақанағатұлы жəне т.б. – Алматы, 2009. – 200 б.
22. Мұстапаева Д. Асыл мұра – қасиетті тайқазан. – Алматы: Арыс, 2008. – 200 б.
23. Мейірманов А.Д. Рухани дəстүр сабақтастығының тарихи ескерткіштерде таңбалануы. /«Мәңгілік Ел» идеясы мен ұлттық идеясының әдебиетінде көркемдік көрініс табу дәстүрімен инновациялық жаңашылдық мәселелері» атты Қазақ ханд. құрыл. 550 жылд. арн. халықар. ғыл.-теор. конф. матер. 3 маусым, 2015. – Алматы: Қазақ университеті, 2015. – 111 б.
24. Түркістан: Фотоальбом /Құраст. Р.Насыров. – Алматы: Өнер, 1993. – 200 б.
REFERENCES 1. Iasaýı Q.A. Hıkmet Hazіret Sultan Qoja Ahmet Iasaýı. – Almaty: Jalyn, 2002. – 272 s.
2. Iasaýı Qoja Ahmet. Danalyq kіtaby. /Aýd. J.Ábdіrashev. – Shymkent, 1993. – 109 b.
3. Qazaqstan. Ulttyq entsıklopedııa. 6 tom (q-n). /Bas red. B. Aıaǵan. – Almaty: Qazaq entsıklopedııasy, 2004. – 696 b.
4. Islam. Entsıklopedııalyq anyqtamalyq. – Almaty: «Arýna Ltd.» JShS, 2010. – 592 b.
5. Nysanbaev A. Qoja Ahmet Iassaýıdіń dúnıetanymy men fılosofııasy /Qazaq dalasynyń oıshyldary (IХ-ХII ǵǵ.). – Almaty: Ǵylym, 1995. – 136 b.
6. Kenjetaı D. Qoja Ahmet Iasaýı dúnıetanymy. – Túrkіstan, 2004. – 341 b.
7. Kenjetaev D.T. Qoja Ahmet Iasaýı fılosofııasy jáne onyń túrkі dúnıetanymy tarıhyndaǵy orny. //Dok. dıss. – Almaty, 2007. – 259 b.
8. Kenjetaev D. Islamdaǵy dіnı tanym jáne onyń erekshelіkterі //Iasaýı álemі. Túrkіstan, 2011. – № 3-4 (8). 47–53-bb.
9. Kenjetaev D.T. Iasaýı murasy jáne qazaq musylmandyq túsіnіgі. Derekkóz: http://dinvko.gov.kz/kaz/press-sluzhba-2/bayandamalar-s-jlegen-s-zder/ 2014-06-iasaui-m-rasy-zh-ne-aza-m-sylmandy-t-s-n-g/
10. Kenjetaı D. «Hanafı mazǵaby jáne onyń basty erekshelіkterі» //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 2 (7). 3–10-bb.
11. Jandarbek Z. Nasab-nama nusqalary jáne túrkі tarıhy. – Almaty: Daık-Press, 2002. – 168 b.
12. Jandarbek Z. Qoja Ahmet Iasaýı jəne Iasaýııa іlіmіnіń dúnıege kelýі //Alash. – № 1(34). 23–35-bb.
13. Altaev J. Qoja Ahmet Iasaýıdіń sopylyq іlіmі. Qazaq fılosofııasy. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2017. – 220 b.
14. Myrzabekov M. Sýfızmnіń moraldіk-etıkalyq fılosofııasy //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2010, – № 1. 36–40-bb.
15. Meıіrmanov A. «Qoja Ahmet Iasaýı murasynyń kórkemdіk rámіzdіk mazmuny». //Adam álemі. – 2012. – № 4 (54). 34–43-bb.
16. Orynbekov M.S. Dýhovnye osnovy konsolıdatsıı kazahov. – Almaty: «Arkaım», 2001. 252 b.
17. Oshaqbaeva J.B. Iasaýı shyǵarmashylyǵy dástúrlі qazaq dúnıetanymynyń negіzі. //Iasaýı álemі. – Túrkіstan, 2011. – № 3-4. 79–87-bb.
18. Sháfık Á. Qoja Ahmet Iasaýı hıkmetterі – tárbıelіk qural //Qazaqstannyń ǵylymı álemі. – 2012. – № 5. 69–72-bb.
19. Beısetaev R., Jakın A. «Iman jáne Iasaýı іlіmіndegі jastardy ımandylyqqa tárbıeleý máselesі». //Iasaýı álemі: 2009. – № 1 (1). 140–152-bb.
20. Qorǵanbekov B.S. Qoja Ahmet Iasaýıdіń "Dıýanı hıkmetі" jáne qazaq folklory. 2 bas., tolyqt. jáne óńd. – Astana: Saryarqa, 2012. – 252 b.
21. Qoja Ahmet Iasaýı kesenesі. /Qurast.: Ə.Q. Mýmınov, B. Qorǵanbek, S. Mollaqanaǵatuly jəne t.b. – Almaty, 2009. – 200 b.
22. Mustapaeva D. Asyl mura – qasıettі taıqazan. – Almaty: Arys, 2008. – 200 b.
23. Meıіrmanov A.D. Rýhanı dəstúr sabaqtastyǵynyń tarıhı eskertkіshterde tańbalanýy. /«Máńgіlіk El» ıdeıasy men ulttyq ıdeıasynyń ádebıetіnde kórkemdіk kórіnіs tabý dástúrіmen ınnovatsııalyq jańashyldyq máselelerі» atty Qazaq hand. quryl. 550 jyld. arn. halyqar. ǵyl.-teor. konf. mater. 3 maýsym, 2015. – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 2015. – 111 b.
24. Túrkіstan: Fotoalbom /Qurast. R.Nasyrov. – Almaty: Óner, 1993. – 200 b.

ISSN: 1727-060X
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

KABYRGATAL-TÜRKEŞ YAZITININ ANLAMI

O.d. BEKZHAN

TÜRK DİLİNDE “EŞİK” KELIMESİNİN LEKSIKAL-SEMANTİK ANALİZİ

E. MÜLKİBAYEVA, L. ALİYEVA, F. TULENDİYEVA

ABAY ŞİİRİ: TARİHSEL GERÇEKÇİLİK VE SANATSAL BİLİŞ

R. Zh. YESBALAYEVA

YUSUF BALASAGUN’UN ÇALIŞMALARINDA DİN BİLİM MODELLERİ VE RUHSAL SÜREKLİLİK SORUNLARI

G.a. SHADINOVA

DEVE YÜNÜNÜN GİYİM KUŞAM ALANINDA KULLANIMI

H.n. BEGİÇ, C. ÖZ

YESEVİ İLMİ: KAZAKLARA AİT İSLAM DÜŞÜNCESİ – MİLLİ DÜNYA GÖRÜŞÜ, GELENEK VE DEĞERLER

R. BEISETAYEV