KABYRGATAL-TÜRKEŞ YAZITININ ANLAMI
2012 yılında Doğu Kazakistan bölgesinin Kürşüm İlçesinin Akbulak kırsalında bulunan Kabil çiftliği topraklarında 11 cm x 10 cm x 1,5 – 2 cm büyüklüğünde bir taş bulunmuştur. Kara taşın yüzeyinde büyük yazıtlı sekiz sembol var. Semboller iki sıra halinde gösterilmiştir. Birinci satırda bir sembol, ikincisinde ise yedi tane sembol görünmektedir. İlk satırda taş sahibinin asıl adı Şınkız, ikinci satırda kahraman adı “Bayrak – Ateş” olduğu yazılmaktadır. İri yazılı asıl metnin üst tarafında Ş sembolünün üstünde at kuyruğuna benzeyen bir bayrak resmi vardır. Bayrağın alt kısmında ufak sembollerle karışık harfli yazılar mevcuttur. Yazıda TÜRK ülkesinin adı ve “Bayrak – Ateş” adı tekrarlanmaktadır. Ön yüzünün altında beyaz bir yay görüntüsü var. Yayın iki ucunda iki bayrağın resmi ile “Üç Türkün üç altın bayrağı” yazısı bulunmaktadır. Böylece üstteki büyük bayrak ile birlikte “Üç Türkün üç altın bayrağı” oluşmaktadır. Üstteki bayrak ile onun altındaki 17 sembolden oluşan karmaşık metin yazılmıştır. Yazıt bir yılanın başı şeklinde oyulmuştur. Tahminimizce, bir kayışla bele bağlanacak şekilde tasarlanmıştır. Çünkü bu yazıt, Türk kahramanın kimliği gibi idi. Yazıtta onun hem asıl adı, hem kahraman adı ve ülkesinin adı belirtiliyordu. Bu yazıt bildiğimiz Türk hakanları hakkında bilgileri tamamlayan değerli tarihsel bilgiler içeriyor.
Anahtar Kelimeler:
Türkeş Ülkesi, Yazıt, Altın Bayrak, Yazıtlı Taş.
THE MEANING OF THE INSCRIPTION KABYRGATAL-TURKESH
In 2012, a stone measuring 11 cm x 10 cm x 1.5 – 2 cm was found on the outskirts of the Kabyrgatal farm in the Akbulak rural district, the Kursum district, and the East Kazakhstan region. 8 large written signs were carved on a smooth surface of black stone fragments. Signs were carved in two rows, in the first one sign was carved, and on the second seven signs. In the first row, the main name was written, like, Shynkyz, and on the second, the heroic name, like, “Banner – Fire.” On the edge of the stone above the sign Sh, which was written in large letters, a banner is depicted in the shape of a horse's tail. A complex grapheme with small fonts is written on the handle of the banner. In the text, the name of the Turkic country, like, “Country of Turkes” and the re-inscription of the heroic name, like, “The banner is a fire” were written. At the bottom of the front surface is a thick arc. At both ends of the arc were depicted drawings of two banners in the likeness of a ponytail and a text was written above them, like, “Three golden banners of three Turks”. Both in the content of the text and in the account the drawing of the banners can be found “Three golden banners of the three Turks”. On the upper banner and under it is written a complex grapheme, comprising 17 characters. The stone with the inscription was carved in the likeness of the head of a snake. According to our assumption, that carving was made to tie a stone to a belt, since a stone with an inscription can be represented as a personal certificate, in which both the main name, and the heroic name, and the name of the country of the hero were written. Valuable historical data were presented in the inscription, supplementing previously known to us about the Turkic Kaganate.
Keywords:
The country of Turkquez, A written monument, A golden banner, A stone with an inscription.,
___
- 1. Омаров Ғ.Қ., Базылхан Н. Шығыс Қазақстан облысы Қабырғаталдан жаңадан табылған көне түрік бітік жазулы ескерткіш туралы (алғашқы талдау) // «ҚазҰУ хабаршысы», 2015, № 6 (158), 168–171 б.
- 2. Омаров Ғ.Қ. Базылхан Н. Шығыс Қазақстан облысы Қабырғаталдан жаңадан табылған көне түрік бітік жазулы ескерткіш туралы (алғашқы талдау), ҚазҰУ хабаршысы (2015) // https://articlekz.com/kk/article/23263.
- 3. Бекжан О.Д. Түркі күлбізік жазба ескерткіштері тілінің семиотика-семантикалық негіздері. Алматы: «Қазығұрт», 2015. 366 б.
- 4. Васильев Д.Д. Корпус тюркских рунических памятников бассейна Енисея. Л., 1983. 128 с.
- 5. Бекжан О. Енесей ескерткiштерiндегi белгiсiз бесiншi бiрiгiңкi дауыссыздардың дыбыстық мағынасы мен таңбасы. // «Тiлтаным», Алматы: «А.Байтұрсынұлы атын. Тіл білімі институты», 2001, № 2, 99–107-б.
- 6. Ежелгі дәуір әдебиетінің антологиясы. Исламға дейінгі әдеби жәдігерлер. І том. Алматы, 2019. 632 б.
- 7. Бекжан О.Д. Күлтөбе – ІV жазуының мағынасы. ІІІ Халықаралық Түркология конгресі. Бүгінгі түркологияның өзекті мәселелері мен келешегі (ортақ тіл, тарих және әліппе). Түркістан, 2009, 18–20 мамыр. 382–384-б.
- 8. Бекжан О.Д. Ашықтас күлбізік жазуы – ең кейін жазылған жазба ескерткіш.// Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті «ҚазҰУ Хабаршысы», филология сериясы. Алматы, «Қазақ университеті», 2016, № 5, 70–75 б.
- 9. Айдаров Ғ. Орхон ескерткіштерінің тексі. Алматы: «Ғылым», 1990. 145 б.
- 10. Кляшторный С.Г. Терхинская надпись. // «Советская тюркология», Баку, 1980, № 3 (май-июнь), С. 88-91.
- REFERENCES 1. Omarov Ǵ.Q., Bazylhan N. Shyǵys Qazaqstan oblysy Qabyrǵataldan jańadan tabylǵan kóne túrіk bіtіk jazýly eskertkіsh týraly (alǵashqy taldaý) // QazUÝ habarshysy, 2015, № 6 (158), 168 – 171 bb.
- 2. Omarov Ǵ.Q., Bazylhan N. «Shyǵys Qazaqstan oblysy Qabyrǵataldan jańadan tabylǵan kóne túrіk bіtіk jazýly eskertkіsh týraly (alǵashqy taldaý)», QazUÝ habarshysy (2015) // https://articlekz.com/kk/article/23263.3. Bekjan O.D. «Túrkі kúlbіzіk jazba eskertkіshterі tіlіnіń semıotıka-semantıkalyq negіzderі». Almaty: Qazyǵurt, 2015. 151–152 bb.
- 4. Vasılev D.D. «Korpýs tıýrkskıh rýnıcheskıh pamıatnıkov basseına Enıseıa». L., S. 128.
- 5. Bekjan O. «Eneseı eskertkishterindegi belgisiz besinshi birigińki daýyssyzdardyń dybystyq maǵynasy men tańbasy». // Tiltanym, Almaty, «A.Baıtursynuly atyn. Tіl bіlіmі ınstıtýty», 2001, № 2, 99 – 107 bb.
- 6. Ejelgі dáýіr ádebıetіnіń antologııasy. Islamǵa deıіngі ádebı jádіgerler. I tom. Almaty: 2019. 632 b.
- 7. Bekjan O.D. «Kúltóbe – IV jazýynyń maǵynasy», III Halyqaralyq Túrkologııa kongresі. Búgіngі túrkologııanyń ózektі máselelerі men keleshegі (ortaq tіl, tarıh jáne álіppe). Túrkіstan, 2009, 18 – 20 mamyr. 382 – 384 bb.
- 8. Bekjan O.D. «Ashyqtas kúlbіzіk jazýy – eń keıіn jazylǵan jazba eskertkіsh».// Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetі «QazUÝ Habarshysy», fılologııa serııasy. Almaty, «Qazaq ýnıversıtetі», 2016, № 5, 70 – 75 bb.
- 9. Aıdarov Ǵ. «Orhon eskertkіshterіnіń teksі». Almaty: «Ǵylym», 1990. 145 b.
- 10. Klıashtornyı S.G. «Terhınskaıa nadps».//«Sovetskaıa tıýrkologııa», Baký, 1980, № 3 (maı-ııýn), S. 88 – 91.
- ISSN: 1727-060X
- Başlangıç: 2002
- Yayıncı: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
YUSUF BALASAGUN’UN ÇALIŞMALARINDA DİN BİLİM MODELLERİ VE RUHSAL SÜREKLİLİK SORUNLARI
KABYRGATAL-TÜRKEŞ YAZITININ ANLAMI
ABAY ŞİİRİ: TARİHSEL GERÇEKÇİLİK VE SANATSAL BİLİŞ
DEVE YÜNÜNÜN GİYİM KUŞAM ALANINDA KULLANIMI
YESEVİ İLMİ: KAZAKLARA AİT İSLAM DÜŞÜNCESİ – MİLLİ DÜNYA GÖRÜŞÜ, GELENEK VE DEĞERLER