12027

ORTAQ TÜRK ƏLİFBASINA DÖNÜŞ: TARİX VƏ ÇAĞDAŞLIQ

Məqalədə göstərilir ki, 1926-cı ilin fevralın 26-dan martın 5-dək Bakıda keçirilən Türksoylu Xalqların Türkoloji Qurultayının qarşısında duran əsas problemlərdən birincisi milli əlifba və milli dil məsələsi olmuşdur. Türkoloji Qurultayın keçirilməsinin əsas təşəbbüsçüləri isə Yeni Türk Əlifbası (YTƏ) Komitəsi və Azərbaycanı Araşdırma və Öyrənmə Cəmiyyəti idi. Türkoloji Qurultayda ərəb əlifbasından latın əlifbasına keçirilməsi çağrışına cavablar dinlənmişdir. Qurultaya qatılan 131 nümayəndədən 93-ü türksoylu, yerdə qalanları digər xalqların təmsilçiləri olmuşlar. Yeni Türk Əlifbası məsələsində iki cərəyan: 1) latınçılar və 2) islahatçılar (ərəb əlifbası tərəfdarları) mövcud olmuşdur. Eyni zamanda, məqalədə çağdaş dövrdə də ortaq Türk əlifbasının yaranmasının əhəmiyyətindən bəhs olunmuşdur.

Anahtar Kelimeler:

Türkoloji Qurultay, Yeni Türk Əlifbası Komitəsi, Türk Runik əlifbası, Latın əlifbasıı, Ərəb əlifbası, Ortaq Türk əlifbası

RETURN TO COMMON TURKISH ALPHABET: HISTORY AND MODERNISM

The article shows that the most important issue of The Congress of Turkish People held in Baku from 26 February 1926 till March 5 in Baku, Turkish Congress of Turkic peoples, was the question of the national language and the national alphabet of Turkish people. The men contributors of Turkological Congress was the Committee of New Turkish Alphabet and Azerbaijan Research and Learning Society. Turkish Congress has listened to the responds to the call of turning the Arabic alphabet to the Latin alphabet. 93 of the 131 Congress participants were Turkic, others belonged to different nations. New Turkish alphabet has had two different issues available: 1) supporters of Latin alphabet and 2) reformists (supporters of Arabic alphabet).

Keywords:

Turkish Congress, Committee of New Turkish Alphabet, Turkish Runik Alphabet, Latin alphabet, Arabic alphabet, Common Turkish alphabet,

PDF

___

1. Ağasıoğlu F. Azərbaycan Türklərinin İslama qədər tarixi. I Bitik: Tarixi qaynaqlar. Bakı, “Ağrıdağ”, 2014
2. Firdovsi Ə. Şahnamə. Bakı, «Öndər», 2004
3. Ülken Hilmi Ziya. Türkiyede Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul. Ülken. 2013
4. Hüseynov Heydər. Azərbaycanda XIX əsr ictimai və fəlsəfi fikir tarixindən. Bakı, «Şərq-Qərb», 2007, 400 s.
5. Axundzadə M. F. Əsərləri. Üç cilddə. III cild. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2005
6. Şahtaxtlı Məhəmmədağa. Seçilmiş əsərləri. Bakı: «Çaşıoğlu», 2006.
7. Hüseynzadə Ə. Seçilmiş əsərləri. II cilddə. II cild. Bakı, «Çaşıoğlu», 2008
8. Ağaoğlu Əhməd. Seçilmiş əsərləri. Bakı, «Şərq-Qərb», 2007, 392 s.
9. Балаев А. Этноязыковые процессы в Азербайджане в XIX-XX вв. Баку, 2005.
10. Azərbaycan ədəbi dili tarixi (sovet dövrü). 3-cü cild. Bakı, Elm, 1982
11. Nərimanoğlu K. V. 1926-cı il Bakı Türkoloji qurultayı. Bakı, «Çinar-ÇAP» nəşriyyatı, 2006
12. Azərbaycan tarixi. Yeddi cilddə. VI cild (aprel 920 – iyun 1941). Bakı, “Elm”, 2008
13. Azərbaycan türk xalq şivələri lüğəti. 1 cild. 1-ci buraxılış. «A» hərfi. Bakı, Az.DETİ nəşriyyatı, 1930
14. Erzurumlu Kenan. Türklüye baxış. İstanbul, 2006
15. Rəsulzadə M. Ə. Stalinlə ixtilal xatirələri. B.: Elm və təhsil, 2011
16. Məmmədova Fatimat. Azərbaycan mühacirətinin kulturoloji irsində dil problemi. Bakı, «Elm», 2002
17. Mehmetzade M. B. Sovyet Azerbaycanda Türk dilinin ruslaşdırma ve imha siyaseti hakkında. Kurtuluş, Berlin, 1936, №20
18. Ağazadə Fərhad (Şərqli). Türk dilinin dirilmək və zənginləşdirilmək yolları (tükənəklər). Bakı, 2006.
19. Əfəndiyev S.M. Seçilmiş əsərləri. İki cilddə. 2-ci cild. Bakı, 1990
20. Nəcəfov Xəlil. Səmədağa Ağamalıoğlu. B., Azərnşər, 1966
21. «Yeni yol» qəz, №56, 7 mart 1926-cı il
22. Axundov Ruhulla. Seçilmiş əsərləri. Bakı, Azərnəşr, 1977
23. Həsənli Cəmil. Azərbaycanda milli məsələ: siyasi rəhbərlik və ziyalılar (1954-1959). Bakı, Adiloğlu, 2008
24. Yılmaz Meşkure. Tarixi, siyasi ve kültürel yönleriyle Türklerin dünyası ve Türkiyenin dış türkler politikası. Ankara, Kripto, 2010
25. Aslan Yasin. Azerbaycan tam bağımsızlık yolunda. Ankara, 1992

ISSN: 1727-060X
Başlangıç: 2002
Yayıncı: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi

Arşiv