ҚAЗAҚ ЖӘНЕ ТҮРІК ӘДEБИEТТЕРIНДE ЛAҚAП ЕСІМДЕР ЖӘНE OНЫҢ БEPIЛУ CИПAТЫ
Her milletin kendine has dil özellikleri vardır. Bu özellikler arasında takma ad işlemi özel bir yere sahiptir. Ezan okunarak verilen ismin yanı sıra bir lakap ya da mahlasın kullanıldığı da edebiyat alanında yaygın olarak bilinmektedir. İnsanların zihinlerinde güçlü bir yere sahip olan lakapların kullanılması ulusal bir gelenektir. Eylemleri günümüze kadar ulaşmış olan birçok efsanevi kişiler takma olarak bilinen isimleriyle nesiller boyu anılmıştır. Bu bağlamda Kazak ve Türk edebiyatında şair-yazarların da çokça lakap kullandığı bellidir. Ancak çeşitli nedenlerle insanların adları değişmiş, hatta bazı aydınların adları unutulmuş, tarihsel önemleri sönük kalmıştır. Bazıları siyasi etki nedeniyle takma ad kullanmaya zorlanırken, diğerleri takma adı moda olarak kullanmışlar. Kazak edebiyatında ünlü şair ve yazarları “Ult uztazı (Milletin kılavuzu)”, “Otan akını (Vatan şairi)”, “Jır padişası (Şiir ustası)” vb. gibi sıfatlarla birlikte anılmaktadır. Bu onurlandırma Türk edebiyatında da yaygındır. Çalışmamızda Kazak ve Türk edebiyatlarında lakapların özellikleri incelenmiştir. Bu bağlamda Kazak ve Türk aydınlarının takma isimlerinin ortaya çıkış sebepleri ele alınmıştır. Ayrıca lakaplarla ilgili birkaç terimin anlamı verilerek, geçen yüzyılda popüler olan bu geleneğin günümüzde devamı hakkında söz edilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
yansıma alanı, Kazak ve Türk aydınları, mahlas, lakaplar, sosyal aktivistler, resmi olmayan isim.
PSEUDONYMS AND THEIR REPRESENTATIONS IN KAZAKH AND TURKISH LITERATURE
Each nation has its own linguistic characteristics. Among these features, a special place is occupied by the process of nickname. Along with the main name of a person, the existence of a nickname or pseudonym is widely known in the field of literature. To observe and choose abbreviated names that have a euphonious meaning and meaning is a national tradition that has firmly taken its place in the minds of the people. Through many historical events, the deeds of legendary people have reached our days and are remembered by generations under their famous names. It’s no secret that poets-writers often use nicknames in Kazakh and Turkish literature. However, for various reasons, the names of people have changed, and even the names of some intellectuals have been forgotten, and their historical significance has faded. In Kazakh literature, there are some poets and writers known by the nicknames “Ult Ustazy”, “Poet of the Motherland”, “King of Songs”, etc. It can be seen that this process is also widely used in Turkish literature. Some were forced to use pseudonyms due to political influence, while others knew it was fashionable to use nicknames. The article, considering the problem of determining the types of pseudonyms and indirect names and nicknames in the onomatic space of Kazakh and Turkish literature and showing their causes, presents the criteria for their delineation before the younger generation, clarifying the common and unique features of names. The article comprehensively analyzes the reasons for the appearance of secondary names of the Kazakh and Turkish intelligentsia. Also, “Why are there so few adherents of this popular tradition in the last century?” In addition, the meaning of several terms associated with nicknames was given.
Keywords:
onomatopoeic space, Kazakh and Turkish intelligentsia, pseudonym, nicknames, public figures, unofficial name.,
___
- Әлиaкбapoвa, A. (2020). Жaңa әлeумeттiк-мәдeни жaғдaйдaғы зaмaнуи қaзaқ aнтpoпoнимияcы: тpaнcмиccия, тpaнcфopмaция // (Филocoфия дoктopы (PhD) дәpeжeciн aлу үшiн дaйындaлғaн диccepтaция). –Aлматы. –278 б.
- Бaуыpжaн Мыpзaқұл: Aбaй eciмi – Ибpaһимнiң қыcқapғaн түpi https://azan.kz/kz/maqalat/read/bauyirzhan-myirzaqul-abay-esimi-ibrahimnin-qyisqargan-tyri-11125 (15.08.2022ж.)
- Çalık, E. (1999). Türk Edebiyatında Müstear-Mahlas-Tapşırmalar. Erzurum: Bakanlar Mataacılık. 256 s.
- Çetin, N. (2012). Takma İsimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ yayınevi. 232 s.
- Джapacoвa Т.Т. (2005). Лингвомәдениет контексіндегі псевдонимдер (қазақ, орыс және ағылшын материалдары бойынша). Фил. ғыл. канд. диссертация. –Aлмaты. –122 б.
- Ercilasun, A. B. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 502 s.
- Жaнұзaқoв Т.Ж. (1971). Қaзaқ eciмдepiнiң тapихы (Лингвиcтикaлық жәнe тapихи этнoгpaфиялық тaлдaу). –Aлмaты: Ғылым. –218 б.
- Мacaнoв И.Ф. (1960). Словарь псевдонимов русских писателей, ученых и общественных деятелей. ІV том. Изд. всесоюзной книжной палаты. –С.558.
- Қaзaқ гpaммaтикacы (2022). Фонетика, сөзжасам, морфология, синтаксис. /Жауапты ред. Е. Жанпейісов. –Acтaнa: Астана полиграфия. –783 б.
- Рaқымқызы P. (2011). Бaлa Қaнaштaн – Шығыc жұлдызы Шoқaн Уəлихaнoвқa дeйiн // Жұлдыздap oтбacы. Aңыз aдaм: Шoқaн Уəлихaнoв (1835–1865). – № 12 (24). –5–9 б.
- Сaғындықұлы Б. (2011). Қaзaқ тiлiнiң тapихы. –Aлмaты: «Қaзaқ унивepcитeтi». –85 б.
- Sakaoğlu, S. (2018). Aile içi sevgi sözlerden oluşan takma adlar üzerine// 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi.-Ankara: TC Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları. -s. 327-339.
- Сeйдiмбeк A. (2009). Aнтpoпoнимикa жәнe шeжipe // Oнoмacтикaлық Хaбapшы. –Aлмaты. – №1 (15).
- Супepaнcкaя A.В. (1969). Структура имени собственного: фонология и морфология. Москва, Наука, 1969. 207 с.
- URL-1 Алфавит бойынша есімдер, Қазақша есімдердің тізімі http://bilim-all.kz/esimder/all (15.08.2022ж.)
- URL-2 Сыныптан тыс іс-шара «Ұлылардың ұлысы – Абай» https://infourok.ru/siniptan-tis-isshara-lilardi-lisi-abay-864188.html (15.08.2022ж.)
- Zengin, D. (2014). Türk Toplumunda Adlar ve Soyadları. Sosyo-kültürel ve Bilimsel Bir Yaklaşım. Ankara: Kurmay Basın yayın dağıtım. -472 s.
- ISSN: 1727-060X
- Başlangıç: 2002
- Yayıncı: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
KARS AĞZINDA SES VE ŞEKİL BİLGİSİ AÇISINDAN ARKAİK UNSURLAR
ҚAЗAҚ ЖӘНЕ ТҮРІК ӘДEБИEТТЕРIНДE ЛAҚAП ЕСІМДЕР ЖӘНE OНЫҢ БEPIЛУ CИПAТЫ
Yerlan ZHIYENBAYEV, Asiya ABDULKHAY
ŞUARÂ ve MÜVERRİHÎN: KÂTİP ÇELEBİ’NİN FEZLEKE’SİNDEKİ TARİH MANZUMELERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
K. MAKEDONYA VE KOSOVA TÜRK ŞİİRİNDE TÜRKİSTAN VE TÜRK DÜNYASI
KAZAK VE TÜRK ÖĞRENCİLERİN TÜRK KÜLTÜRÜNE İLİŞKİN FARKINDALIKLARI ÜZERİNE BİR DURUM ÇALIŞMASI
Fahri TEMİZYÜREK, Erol BARIN, Özlem BAŞ
TÜRK KAYNAKLARINDA FARKLI DÖNEMLERDEKI VERGI TERIMLERI: TARIHI DÖNÜM NOKTALARI VE GELIŞIM YOLLARI