MASAL DÜNYASINDAKİ ÇOBAN

Mitolojik dönemden itibaren önemli bir kültür kahramanı olarak izi sürülebilen çoban, sözlü gelenekte yaşayan inanışlarda yer edindiği gibi sözlü edebiyatın pek çok türünde de yaygın kullanımı olan bir tip haline gelmiştir. Geleneksel edebiyatta tiplerin, farklı türlerde farklı işlevleri yerine getirmekle görevlendirildiği söylenebilir. Bu bağlamda anlamda gönül adamı, yiğit kahraman ve akıl timsali olan çobanın, farklı anlatı geleneklerinde yapısal ve bağlamsal sebeplerle bazı özelliklerine bilinçli olarak daha çok vurgu yapılmıştır. Bu çalışmanın hedefi, menkıbelerde daha çok gönül gözü açık bir evliya, destanlarda cesur, yiğit ve iyi bir savaşçı olarak resmedilen çobanın yirmi üç anlatıdan hareketle geleneksel bir anlatı olan masalda nasıl tipleştirildiğini tahlil etmektir. Đncelemeye temel teşkil eden metinler, çoban tipinin yer aldığı, sahamızda kabul görmüş belli başlı masal araştırmalarından alınmış masallardır. Đnceleme sonunda görülmüştür ki çoban, masallarda akıl ile sağduyunun sesi ve zengin-fakir kutuplaşmasında fakir olarak gösterilen olumlu bir tiptir. Ayrıca masal türünün, dinleyicisini psikolojik olarak rahatlatmak amacıyla vermek istediği hayata pozitif bakış, yardımseverlik, imkânsızlıklar karşısında yılmama ve hayattan umutlu olma mesajlarını iletmede de çoban, iş- levsel olarak yaygın kullanıma sahip bir tip olarak dikkat çekmektedir. Anlatılarda, sorun çözücü, yol gösterici özellikleri ilk bakışta görülecek netlikte sergilenmemesine ve toplumsal örgütlenmenin alt sıralarında gösterilmesine rağmen çoban, mitolojik arka planında taşıdığı olumlu anlamları kültürel süreklilik bağlamında masal dünyasına da taşımıştır.

Masal Dünyasındaki Çoban

Keywords:

-,

___

  • ALPTEKİN, Ali Berat (2002), Taşeli Masalları, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • ALPTEKİN, Ali Berat (2003), Kazak Masallarından Seçmeler, Akçağ Yayınları, Ankara.
  • BAYAT, Fuzuli (2007), Türk Mitolojik Sistemi 2, Ötüken Yayınları, İstanbul.
  • BORATAV, Pertev Naili (1998), Zaman Zaman İçinde, Adam Yayınları, İstan- bul.
  • ÇETİN, Nurullah (2004), Roman Çözümleme Yöntemi, Öncü Basımevi, Ankara.
  • ÇOBANOĞLU, Özkul (1999), “Süreklilik ve Değişme Açısından Dede Korkut Hikayelerinde Çoban Kavramı”, IV. Türk Dünyası Yazarlar Kurultayı, Bildiriler, 5-6 Kasım 1998, İlesam Yayınları, Ankara.
  • ÇORUHLU, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınları, stanbul.
  • ELİUZ, Ülkü (2000), “Dede Korkut Hikâyelerinde Tipler”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni, 19-21 Ekim 1999, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
  • GÜNAY, Umay (1975), Elazığ Masalları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Anka- ra.
  • KAPLAN, Mehmet (1996), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 3 Tip Tahlil- leri, Dergâh Yayınları, İstanbul.
  • KARADAVUT, Zekeriya (2006), Kırgız Masalları, Kömen Yayınları, Konya.
  • ÖLÇER, Evrim (2003), Türkiye Masallarında Toplumsal Cinsiyet ve Mekân İlişkisi, (Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Ya- yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.
  • SAKAOĞLU, Saim (1973), Gümüşhane Masalları, Atatürk Üniversitesi Yayın- ları, Ankara.
  • SEYİDOĞLU, Bilge (1975), Erzurum Halk Masalları Üzerine Araştırmalar, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
  • Türkmen Halk Masalları (1991), çev. Saim SAKAOĞLU–Metin ERGUN, Kül- tür Bakanlığı Yayınları, Ankara.