AFGANİSTAN ÖZBEK AĞIZLARINDA KULLANILAN ZARF-FİİL EKLERİ

Türkçenin ilk yazılı metinlerinde kullanılan zarf-fiil ekleri, Türkçenin tarihi dönemlerinde süreç içerisinde fonetik, morfolojik veya semantik olarak değişikliklere uğramış, bir kısmı günümüze kadar ulaşmış, bir kısmı kullanımdan düşmüş, sonradan ihtiyaçlar doğrultusunda bunlara yenileri eklenmiştir. Zarf-fiillerin yapılarının açıklanması, tarihi gelişim sürecindeki şekil değişiklikleri veya ekin tanıklanması amacıyla zarf-fiil eklerinin ağızlardaki durumunun tespit edilmesi oldukça önemlidir. Bu çalışmada Afganistan Özbek ağızlarında yaşayan zarf-fiil ekleri tespit edilmeye çalışılmış, standart Özbek Türkçesinde yer alan veya almayan zarf-fiil eklerinin varlığı ve anlam alanları tespit edilmeye çalışılmıştır. Zarf-fiil ekleriyle ilgili derlemeler ise Afganistan Özbek dili konuşurlarından yapılmıştır. Çalışmamızda ayrıca, standart Özbek yazı dilinde kullanılmayan zarf-fiil ekleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Afganistan Özbek Türkçesi, Afganistan Özbek ağızları, zarf-fiil eki, –AytUGän eki

PDF

___

ARGUNŞAH, Mustafa (2013), Çağatay Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul.
ATA, Aysu (2002), Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Türk Dilleri Araştırmaları Di- zisi:36, Kitap Matbaası,İstanbul.
ATAK H. Şule (2004), Özbek Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf–Fiiller, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir.
BARLAS, K. (1994), “Afganistan Türklerinin Dünü ve Bugünü” Türk Kültürü (371), s.129-139, Ankara:TAKE.
COŞKUN, Volkan (2000), Özbek Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara.
ÇENGEL, Hülya K. (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Akçağ Yayınları, Ankara.
DENY, Jean (2012), Türk Dil Bilgisi, (Çev. Ali Ulvi Elöve) Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
DİLEK, Figen Güner (2007), Altay Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet Bican Ercilasun), Akçağ Yayınları, Ankara.
ERCİLASUN, Ahmet B. (1984), Kutadgu Bilig Grameri-Fiil, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
ERGİN, Muharrem (2002), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
GÜLSEVİN, Gürer (2001), “Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf– Fiiller”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. II, S. 2, Şubat, Afyon, s. 125–144.
GÜLTEKİN, Mevlüt (2006), Asiyabad’dan Özbek Türkçesi Metinleri, Net-Pa Ya- yınları, Niğde.
_____(2010), “Afgan Özbekçesinin Seripul Ağzında –GAn Eki”, (Çev. Esra Ya- vuz), Turkish Studies, Sayı:5-1, s.1438-1451.
_____(2011), “Kırgız Türkçesinde Zarf-Filler ve Türkiye Türkçesi Karşılıkları Üzerine Bir Araştırma”, TÜBAR-XXX-/2011-Güz s.99-126.
GÜNER, Galip (2013), Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yayınları, İstanbul.
HÜNERLİ, Bülent (2012), “-(G)X(n)CA} Zarf-Fiilinin Farklı Bir İşlevi Üzerine Sistematik Olarak Karşıtlık, Kıyaslama Bildirme”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: ½, s. 1-14.
JARRING, Günnar (1939), On The Distribution of Tribes İn Afghanistan, Lunds Universitets, Arsskrift N. F. Avd. 1. B. D. 35, Lund Printed.
KARAAĞAÇ, Günay (2013), Türkçenin Dil Bilgisi, Akçağ Yayınları, Ankara.
KARAHAN, Leylâ (2011), Anadolu Ağızlarını Sınıflandırmada Kullanılabilecek Bazı Ölçüler, Akçağ Yayınları, s. 341-344, Ankara.
KORKMAZ, Zeynep (2005), “Türkiye Türkçesindeki –madan/-meden, <- mađın
_____(2007), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara.
MENGES, DR. Karl (1933), Volksundlıchte Texte Aus Ost-Türkıstan, Berlın:Ver- lag Der Akademıe Der Wıssenschaften.
MİRZAYEV, M., USMANOV S., RASULOV İ. (1966), Üzbek Tili, Ukituvçi Naşriyoti, Taşkent.
ÖNER, Mustafa (2007), Tatar Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri, (Ed.Ahmet B. Ercilasun), Akçağ Yayınları, Ankara.
ÖZTÜRK, Rıdvan (1997), Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil, TDK Yayınları, Ankara.
_____(2005), Özbek Türkçesi El Kitabı, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya.
RAHMATULLAYEV, Şavkat (2010), Hozirgi Adabiy Üzbek Tili, Mumtoz So’z, Toşkent.
REŞETOV, B., B. (1961), Osnovı Fonetiki Morfologiy i Sintaksisa Uzbekskogo Yazıka, Gosudarstvennoye İzdatelstvo Sredniyaya i Vısşaya Şkola, Taş- kent.
SEREBRENNİKOV, B. A., GADJİEVA, N.Z. (2013), Türk Yazı Dillerinin Kar- şılaştırmalı Tarihi Grameri (Çev. Tevfik Hacıyev, Mustafa Öner), TDK Yayınları, Ankara.
TOPARLI, R., ARGUNŞAH, M. (2008), Mu’înü’l-Mür’îd, TDK Yayınları, An- kara.
UÇAR, Erdem (2012) “Eski Türkçe –gInçA Zarf-Fiil Ekinin Kökeni Üzerine”, Gazi Türkiyat, Güz 2012/11, s.47-52.
YAVUZ, Esra (2010), “Said Ahmad’ın Ufq Romanı Esasında Özbek Türkçesinde -GAn Ekiyle Yapılan Zarf-fiiller” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5/3 Yaz. S. 1970- s.1970-2001.
YILDIRIM, Hüseyin (2012), Özbek Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara.