TÜRKİYE’DE CARİ AÇIĞIN FİNANSMAN YAPISI VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ: EKONOMETRİK BİR ANALİZ*Dilek MÜTEVELLİ

Cari işlemler açığı, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde makroekonomik dengenin sağlanmasındaönemli bir araçtır. Özellikle son dönemlerde cari açığın kriz göstergesi olarak da ifade bulması konuyu daha daönemli hale getirmiştir. Cari işlem açıklarının varlığı en genel tabirle bir ülkenin gelirinden fazla harcamayapmasından, tasarrufundan fazla yatırım yapmasından, mal ve hizmet ihracatı ile ithalatı arasındaki farktan ya danet dış varlıklarındaki azalmalardan kaynaklanan bir durumdur. Ekonomiler açısından cari işlem açıklarınınvarlığından ziyade, nedenleri ve nasıl finansman edildiği ya da sürdürülebilirliği tartışma konusudur. Bu konuyaaçıklık getirmek amacıyla hazırlanan bu çalışmada Türkiye’de cari işlem açıklarının sürdürülebilirliği 1992:1-2017:10 dönemine ait aylık verilerle Husted (1992) tarafından geliştirilen dönemler arası bütçe kısıtı (denge)modeli kullanılarak analiz edilmektedir. İhracat ve ithalat değişkenleri kullanılarak cari işlem açığınınsürdürülebilir olup olmadığı ADF birim kök testi, Johansen eşbütünleşme testi, Engle-Granger eşbütünleşme vehata düzeltme modelleri ile test edilmiştir. Johansen Eşbütünleşme testi sonucunda seriler arasında eş-bütünleşmeilişkisinin var olduğu ve uzun dönem eş-bütünleşme katsayısının 0.77 çıktığı, dolayısıyla ithalat giderlerinin %77’sini ihracat gelirleri ile karşıladığı görülmektedir. Bu durumda katsayı birden küçük olduğu için, Husted (1992) veQuintos (1995)’modeline göre, Türkiye'de ilgili dönemde cari açığın, zayıf formda sürdürülebilir olduğu tespitedilmiştir.

FINANCING STRUCTURE AND SUSTAINABILITY OF CURRENT ACCOUNT DEFICIT IN TURKEY: AN ECONOMETRIC ANALYSIS

The current account deficit is an important tool for ensuring macroeconomic equilibrium in both developed and developing countries. Especially in the recent periods, the current deficit has also been expressed as a crisis indicator, making the situation even more important. The existence of current account deficits is the result of the excess expenditure of an individual country, the excess investment in saving, the difference between goods and services exports and imports, or the decrease in net foreign assets. In terms of economics, the reasons for the current account deficits and how they are financed or sustainability is a matter of debate. This issue prepared to clarify in this study the sustainability of the current account deficit in Turkey 1992:1-2017:10 with monthly data are analyzed by using the intertemporal budget constraint (balance) model developed by Husted (1992). Whether the current account deficit is sustainable by using export and import variables has been tested with ADF unit root test, Johansen co-integration method, Engle-Granger co-integration and error correction models. As a result of this analysis (as a result of the Johansen cointegration test), there is a co-integration relation between the series and the co-integration coefficient of long term is 0.77. Export revenues accounted for 77% of imports. In this case, the coefficient is smaller than one, according the Husted (1992) and Quintos (1995) model, in Turkey, the relevant period, the current account, It has been found to be sustainable in weak form.

PDF

___

Açıkgöz, Ş. ve Akçağlayan, A. (2014). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği. Ege Akademik Bakış. 14(1), ss. 83-97.
Ağaslan, E. ve Akçoraoğlu, A. (2007). Türkiye’deCari İşlemler Hesabının Boyutu ve Sürdürülebilirliği. 8.Türkiye Ekonometri ve İstatistik Kongresi, 24-25 Mayıs 2007. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Akan, Y. ve Kanca, O. C. (2015). Türkiye’de Dış Borçlanma, Büyüme ve Enflasyon İlişkisi: Var Yaklaşımı (1980-2013). Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(3), ss. 1-22.
Akçayır, Ö. ve Albeni, M. (2016). ̋Türkiye’de Kronikleşen Cari Açıkların Sürdürülebilirlik Analizi. Siyaset. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi,4(3), ss. 35-62
Alagöz, M., Işık N. ve Delice, G. (2006). Finansal Krizler İçin Erken Uyarı Sinyali Olarak Cari Hesap Göstergeleri. H. Seyidoğlu ve R. Yıldız (Ed.), Ekonomik Kriz Öncesi Erken Uyarı Sistemleri (s. 345- 374). İstanbul: Arıkan Yayınevi.
Altunöz, U. (2014). Cari Açık Sorununun Temel Nedenleri ve Sürdürülebilirliği: Türkiye Örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1( 2), ss. 115-132.
Babaoğlu, B. (2005). Türkiye’de Cari İşlemler Dengesi Sürdürülebilirliği (Uzmanlık Yeterlilik Tezi). TCMB İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara.
Baharumshah, A.Z., E. Lau ve S. Fountas (2003). On the Sustainability of Current Account Deficits: Evidence From Four ASEAN Countries, Journal of Asian Economics, 14(3), ss. 465-487.
Bektaş, V. (2017). Gelişmekte Olan Ülkelerde Cari Açıkların Sürdürülebilirliği: Bir Panel Veri Analizi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), ss. 51-66.
Berke, B. (2009). Türkiye'de Cari açığın Sürdürülebilirliği: Parçalı Eşbütünleşme Analizi. Akdeniz University Faculty of Economics & Administrative Sciences Faculty Journal/Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(18), ss. 117-145
Çil, A. B. (2015). Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliğinin Çoklu Yapısal Kırılmalı Eşbütünleşme Yöntemi İle Sınanması. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 19(2), ss.135-149.
Dornbusch, R. ve Fischer, F. (1990). Macroeconomics. McGraw-Hill. International Editions.
Edwards, S. (2005). Is The U.S. Current Account Deficits Sustainable? And If Not, How Costly Is Adjustment Likely to be ?. NBER Working Papers. No:11541, National Bureau of Economic Research,Inc.
Eğilmez, M. (2013). Cari Açığın Oluşumu ve Finansmanı. Erişim Adresi (02.19.2018): http://www.mahfiegilmez.com/2013/01/cari-acgn-olusumu-ve-finansman.html
Eğilmez, M. (2014). Ödemeler Dengesini Okumak. Erişim Adresi (02.19.2018): http://www.mahfiegilmez.com/2014/01/odemeler-dengesini-okumak.html
Engle, R. F., ve Granger C. W. J. (1987). Cointegration and Error Correction: Representation, Estimation and Testing. Econometrica, 55(2), ss. 251-276.
Erdoğan S. ve Bozkurt, H. (2009). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri: M-GARCH Modelleri İle Bir İnceleme. Maliye Finans Yazıları, 1(84), ss. 135-172.
Fountas, S. ve Wu, J. (1999). Are The U.S. CurrentAccount Deficits Really Sustainable. International Economic Journal, 13(3), ss. 51-58.
Freund, C. (2005). Current Account Adjustment in Industrial Countries. Journal of International Money and Finance. 24(8), pp. 1278-1298).
Göçer, İ. ve Mercan, M. (2011). Cari Açığın Kaynakları ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz. Paper presented at EconAnadolu 2011: Anadolu International Conference in Economics II (Anadolu Uluslararası Ekonomik Konferansı-2), 15-17, ss.1-22.
Göçer, İ., Mercan, M. ve Hotunluoğlu, H. (2012). Seçilmiş OECD Ülkelerinde Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği: Yatay Kesit Bağımlılığı Altında Çoklu Yapısal Kırılmalı Panel Veri Analizi. Maliye Dergisi, (163), ss. 449-467.
Göçer, İ. (2013). Türkiye’de Cari Açığın Nedenleri, Finansman Kalitesi ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 213-242.
Greenidge, K., C. Holder ve A. Moore (2011). Current Account Deficit Sustainability: the Case of Barbados. Applied Economics. 43(8), ss. 973–984.
Gujarati, D.N. (1999), Temel Ekonometri, (Basic Econometrics. Mc Graw Hill.3rd Edition), İstanbul: Literatur Yayınları.
Hakkio, C. S. ve Rush, M. (1991). Is The Budget Deficit Too Large?. Economic Inquiry, 29(3), ss. 429- 445.
Holmes, M.J., Panagiotidis, T. ve Sharma,A. (2011). The Sustainability Of India’s Current Account. Applied Economics, 43(2), ss. 219–229.
Husted, S. (1992). The Emerging U.S. Current Account Deficit in the 1980s: A Cointegration Analysis. The Review Of Economics & Statics,74(1), 159-166.
İlhan, N. (2017). Türiye’de Cari İşlem Açığın Sürdürülebilirliği ve Büyüme İlişkisi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi.). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
İnsel, A. ve Kayıkçı, F. (2012). Evaluation of Sustainability of Current Account Deficits in Turkey. Modern Economy, (3), 43-50.
Kandil, M. ve Greene J. (2002). The Impact of Cyclical Factors on the U.S. Balance of Payments. IMF Working Paper, 2/45, 1-43.
Karunaratne, N. D. (2010). The Sustainability of Australia’s Current Account Deficits-A Reappraisal After the Global Financial Crisis. Journal of Policy Modeling, 32(1), ss. 81–97.
Koç, S. ve Bakırtaş, İ. (2016). Türkiye’de Cari Açığın Sürdürülebilirliği: Kointegrasyon Testlerinden Bulgular. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (49), ss. 252-277
Milesi‐Ferretti, G. M. ve Razin, A. (1996). Persistent current account deficits: a warning signal?. International Journal of Finance & Economics, 1(3), ss. 161-181.
Milesi‐Ferretti, G. M. ve Razin, A. (1996a). Current-Account Sustainability. Princeton Studies in International Finance, No. 81, 1-78 (Current Account Sustainability: Selected East Asian and Latin American Experiences. NBER Working Paper Series, No: 5791, pp. 1-61).
Milesi-Ferretti, M. ve Razin, A. (1996b). Sustainability of Persistent Current Account Deficits. NBER Working Paper, No: 5467. National Bureau of Economic Research, Cambridge, MA. Erişim Adresi: www.nber.org/papers/w5467
Peker, O. (2009). Türkiye’deki Cari Açık Sürdürülebilir mi? Ekonometrik Bir Analiz. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (17), ss. 164 – 174.
Quintos, C. E. (1995). Sustainability of the Deficit Process with Structural Shifts. Journal of Business and Economic Statistics, 13(4), ss. 409-417.
Rubio, O.B., Roldan, C.D. ve Esteve, V. (2014). Sustainability of External Imbalances in the OECD Countries. Applied Economics. 46(4), ss. 441-449.
Sevüktekin, M. ve Çınar M. (2017). Ekonometri Zaman Serileri Analizi (5. Baskı), Bursa: Dora Yayıncılık.
Şahbaz, A. (2011). Cari İşlem Açıklarının Sürdürülebilirliği: 2001-2011 Türkiye Örneği. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3), ss. 417-432.
Tunalı, Ç. B. (2008). Türkiye’de Cari İşlemler Açıklarının Sürdürülebilirliği. Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 163-177.
Turan, Z. ve Barak, D. (2016). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 4(2), ss. 70-80.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası [TCMB]. Ödemeler Dengesi İstatistikleri. Erişim Adresi (12.09.2018) http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/609ef884-3b3c-4bc3-84fe9254244c3490/odemelerdengesi.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-609ef884- 3b3c-4bc3-84fe-9254244c3490-mnmUihO (Erişim : 12.09.2018)
Ümit, A. Ö. (2011). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliğinin Zaman Serileri Analizi İle Değerlendirilmesi: 1992-2010 Dönemi. Anadolu Üniversitesi Sosyal bilimler Dergisi. 11(3), ss. 135- 148.
Wu, J.L., Chen, S.L. ve Lee, H.L. (2001). Are Current Account Deficits Sustainable? Evidence from Panel Co-Integration. Economic Letters. 72(2), pp.219-224
Yamak, R. ve Korkmaz, A. (2007). Türk Cari İşlemler Açığı Sürdürülebilir mi ? Ekonometrik Bir Yaklaşım. Bankacılar Dergisi, (60), ss. 17-32
Yanar, R. ve Yücel, F. (2005). Türkiye’de Cari İşlem Açıkları Sürdürülebilir mi? Zaman Serileri Perspektifinden Bir Bakış. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), ss. 483-492.
Yayar, R. ve Demir, Y. (2014). Türkiye’de Sürdürülebilir Cari Açık. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1) , ss. 118-148.
Yeldan, E. (2010). Türkiye Ekonomisinde Dış Açık Sorunu ve Yapısal Nedenleri. T. Subaşat ve H. Yetkiner (Ed.), Küresel Kriz Çerçevesinde Türkiye'nin Cari Açık Sorunsalı (ss.34-47). Ankara: Efil Yayınevi.
Zombanakis, G.A., Stylianou, C. ve Andreou,A.S. (2009). The Greek Current Account Deficit: Is It Sustainable After All?. Bank Of Greece Working Paper, Economic Research Department – Special Studies Division, Greece. (ISSN 1109-6691)