Klasik İslam Düşüncesinde İki Farklı Tanrı Tasavvuru

Allah’ın varlığı ve mahiyeti konusu İslam düşüncesinin önemli problemlerinden biridir. Kainatı yaratan ve yönetenin, duyularla idrak edilemese de şüphe yok ki zihnin dışında bir varlığı bulunmaktadır. O’nun zâtının ve mahiyetinin duyularla algılanamayışı sebebiyle İslam düşünürleri Allah’ı tanımak için büyük ölçüde Kur’ân’da O’na nispet edilen kavramlardan hareket etmişlerdir. Temel çıkış noktaları aynı olsa da çeşitli sebeplerle birbirinden farklı görüşler ileri sürülmüş, derin fikir ayrılıkları gün yüzüne çıkmıştır. Tanrı tasavvurunun yapısal özellikleri aslında insanın bizatihi kendisinin ve hayata ve tabiata bakışının temelinde yatan en önemli belirleyici unsurdur. Bu makalede, İslam Düşüncesi’nin oluşum sürecinde (tedvin dönemi) ortaya çıkan belli başlı temel iki ekol olan Ehl-i Rey ve Selefiyye olarak isimlendirebileceğimiz görüşler ışığında Tanrı kavramı ele alınacak ve bu görüşlerin ortaya çıkardığı problemler ve çözüm yolları günümüzle de irtibatlandırılmaya çalışılarak eleştirel bir tarzda işlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tanrı, tasavvur, akılcılık, selefiyye, felsefe

Two Different God Concepts in Classical Islamic Thought

The issue about the existence and nature of God is one of the essential problems of Islamic thought. Though the Creator and Director of the universe cannot be sensate there is no doubt that He has an existence beyond the mind. Due to the fact that the divine self and nature cannot be perceived by senses Islamic thinkers followed the concepts that are related to Him in the Qu’ran in order to know Him. Even though they had the same starting point they suggested different ideas with different reasons and a clash of ideas emerged. Actually the structure of the God image is the determinant factor in human’s view on himself, life, and nature. In this paper, I examine the God concept and the resulting problems together with their solutions according to the ideas of the first main schools of thought that emerged in the beginning era (Tadwin era) of Islamic thought, namely the Ehl-i Rey and Salafiyyah and will connect this with the present in a critical way.

Keywords:

God, image, rationalism, salafiyyah, philosophy,

PDF

___

Akbulut, A. (1992). Sahabe devri siyasi hareketlerinin kelami problemlere etkileri. İstanbul: İletişim.
Ay, M. (2005). Tanrı tasavvurlarının politik tasarımlara yansıması. AÜİFD, 16 (2), 107-130
Aydınlı, O. (2001). İslam düşüncesinde aklileşme süreci. Ankara: Ankara Okulu.
Bağdadi, A. (1981). Usulu’d-din, Beyrut: (y.y.)
Cüveynî, (1950). Kitabü’l-irşad, Mısır: Dar-u İbn-i Hazm.
Çelebi, İ. (2000). Kelâm ilminin yeniden inşasında ilke ve içerik sorunları. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.
Düzgün, Ş. A. (1999). Sosyal teoloji (insanın yeryüzü serüveni), Ankara: Otto.
Düzgün, Ş. A. (2005). Allah tasavvurlarına dair tartışmaların problematiği. Sakarya: Sakarya İlahiyat.
el-Eş’ari, (2005). İlk dönem islam mezhepleri (M. Dalkılıç&Ö. Aydın, Çev.). İstanbul: Kabalcı.
en-Neşşar, A.S. (1999). İslam’da felsefi düşüncenin doğuşu (O. Tunç, Çev.). (C.1). İstanbul: İnsan.
Er, İ. (1999). Sosyal gelişme ve İslam. İstanbul: Rağbet.
et-Teftâzânî, S. (1292). Şerhu’l-akâid tercemesi (S. Girîdî, Çev.). Rusçuk: Âsitâne
Fahri, M. (1997). İslam felsefesi kelamı ve tasavvufuna giriş (Ş. Filiz, Çev.). İstanbul: İnsan.
Fromm, E. (1990). Psikanaliz ve din (Ş. Alpagut, Çev.). İstanbul: Say.
Gölcük Ş. & Toprak, S. (1996). Kelam. Konya: Tekin.
Gurabi, (1958). Tarihu’l-fırak, Kahire: (y.y.)
Gusdorf, G. (2000). İnsan ve tanrı (Z. Özcan, Çev.). İstanbul: Emin.
Güler, İ. (2004). Özgürlükçü teoloji yazıları. Ankara: Ankara Okulu.
Isutzu, T. (2000). Fusustaki anahtar kavramlar, (Y. Özemre, Çev.). İstanbul: Kaknüs
Kadı Abdulcabbar, (1971). el-Muhit bi’t-teklif (C.1). Kahire: ed-Darü'l-Mısriyye li't-Te'lif ve't-Terceme.
Kadı Abdulcebbar, (1996). Şerhu'-usûli'l-hamse, (A. Osman, Tah.). Kahire: Dar-u İhya’i-Turasi’l-Arabi.
Kehrer, G. (1992). “Din sosyolojisi” (S.Yüksel, Çev.). İstanbul: Kubbealtı.
Keskin, H. (1996). İslam düşüncesinde Allah-alem ilişkisi. Ankara: Beyan.
Khatoon, J. (2003). İkbal’in felsefe sisteminde tanrı insan ve kâinat (Celal Türer çev.). İstanbul: Üniversite.
Köktaş, E. (1993). Türkiye’de dini hayat-İzmir örneği. İstanbul: İşaret.
Maturîdi, (1979). Kitabu’t-Tevhid (Fetbullah Huleyf nşr.). İstanbul: el-Mektebetü’l-İslamiyye.
Mensching, G. (1994). “Dini sosyoloji” (Mehmet Aydın çev:). Konya: Tekin.
Muhasibi, H. (1978). el-Akl ve fehmü’l-Kur’an, Beyrut: Daru’l-Fikr.
Ocak, H. (2012). İnsanın hürriyeti, İstanbul: Ek Kitap.
Rahman, F. (1997). Tarih boyunca İslami metodoloji sorunu, (S. Akdemir, Çev.). Ankara: Ankara Okulu.
Razi, F. (1353). Kitabu’l-erbain fi’l-usul. Haydarabat.
Razi, F. (2002). Kelam’a giriş (el-Muhassal), (çev: H. Atay). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Sinanoğlu, A. (2005). Kelam tarihinde tanrı tasavvurları. Ankara: Kitabiyat.
Subaşı, N. (1999). Kutsanmış görüntüler. İstanbul: Nehir.
Wach, J. (1962). Sociology of religion, Chicago: Concordia University.
Watt, W.M. (1948). Free will and presidentation in early Islam, London: Luzac.
Yaran, C. S. (1997). Kötülük ve teodise. Ankara: Vadi.
Yüksel, E. (1986). Kelam dersleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi.