Tanzimat Döneminde Tarihî Yarımada: Tercihler, Yaklaşımlar, Görünümler

Osmanlı İmparatorluğu’nda idari teşkilatlanmanın geliştiği Tanzimat döneminde (1839-1876), yönetim merkezi konumundaki Tarihî Yarımada, kapsamlı bir değişim sürecinden geçmiştir. Bu süreçte, dönemin dinî yapılarına dahi, resmî daire görünümü kazandıran politik atmosfer ve seküler anlayış, bölgenin sonradan “Tanzimat dönemi üslubu” olarak adlandırılan yapılarla donanmasına yol açmıştır. Mustafa Reşit Paşa liderliğindeki Tanzimat kadrosunun iradesiyle, Divanyolu başta olmak üzere ulaşım aksları yeniden düzenlenmiş, Bâbıâli, Bâb-ı Seraskeri, Şeyhülislamlık gibi idari birimler, kentsel ölçeği değiştiren kagir binalarda hizmet vermeye başlamıştır. Bu idari yapıların yanı sıra, bürokratların kagir konakları ve üniversite işlevine yönelik inşa edilip sonradan nezaretlere verilen Darülfünûn binası, kent siluetini yeniden şekillendirmiştir. Tanzimat dönemi sonrasında ise, yönetimde Yıldız Sarayı’nın ağırlık kazanması ile, Tarihî Yarımada prestijli konumu ve imar faaliyetleri açısından geri planda kalmaya başlamıştır. Zamanla, bina yıkımları ve kentsel yoğunluğun artması sonucunda, hassas bir dönemin karakteristik panoraması toplumsal hafızadan silinmiştir. Bu çalışma, imar kararları, inşaat faaliyetleri ve mimari yaklaşımlar üzerinden, Tanzimat ideolojisinin Tarihî Yarımada’daki mekansal etkilerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul, Tarihî yarımada, Tanzimat, İdari yapılar, Konaklar

The Historical Peninsula in the Tanzimat Period: Choices, Approaches, Appearances

The Historical Peninsula, which acted as an administrative center, underwent a period of profound change in the Tanzimat Era (1839-1876), a time in which the administrative organization developed in the Ottoman Empire. In this process, the political atmosphere and the secular conception, which introduced an official appearance to almost every kind of building, including religious buildings, opened the way to the design of structures in what was later to be referred to as the “Style of the Tanzimat Period”. According to the decision of the Tanzimat staff, which was headed up by Mustafa Reşid Paşa, transportation axes, beginning from the Divanyolu, were redesigned; administrative units, such as the Sublime Porte, the Ministry of War and the Sheikh-ul-Islam’s office, now began to operate from the brick buildings which had changed the urban scale. In addition to these buildings, the brick mansions of the bureaucrats and the Darulfünun building, which was originally constructed as a university later to be allocated to various ministries, reshaped the city silhouette. However, after the Tanzimat Period, when the Yıldız Palace began to take prominence as the administrative center, the prestigious position and construction activities on the Historical Peninsula began to fade into the background. Eventually, as a result of buildings being torn down and an increase in urban density, the characteristic panorama of this critical period disappeared from the social memory. This study aims to evaluate the spatial effects of the Tanzimat ideology on the Historical Peninsula, focusing on the zoning decisions, construction activities and architectural approaches.

Keywords:

Istanbul, Historical peninsula, Tanzimat, Administrative buildings, Mansions,

PDF

___

Acar, Gevher, “Tanzimat Dönemi Fikir ve Düşünce Hayatının Mimarî Alana Yansıması”, Doktora tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
Akyürek, Göksun, “Bilgiyi Yeniden İnşa Etmek: Tanzimat Dönemi Osmanlı Mimarlığı”, Doktora tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2008.
Basut, Serda, “19. Yüzyılda Batılılaşma Etkisinde Bir Osmanlı Semti: Kumkapı”, Yüksek Lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2002.
Bilecik, Gülberk, “Ayverdi Haritası’nın Işığında XIX. Yüzyılda İstanbul’un Tarihî Yarımadası’nda İnşaat Faaliyetleri”, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2004.
Can, Cengiz, “İstanbul’da 19. Yüzyıl Batılı ve Levanten Mimarların Yapıları ve Koruma Sorunları”, Doktora tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1993.
Can, Selman, “Osmanlı Mimarlık Teşkilatının XIX. Yüzyıldaki Değişim Süreci ve Eserleri ile Mimar Seyyid Abdülhalim Efendi”, Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
Coşkun, Şeyma Özkoçak, “Tanzimat’tan İkinci Meşrutiyet’e İstanbul’da Uygulanmayan Projeler”, Doktora tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
Çelik, Gözde, “İstanbul Tarihî Yarımadası’nda Tanzimat Dönemi İdari Yapıları”, I-II, Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2007.
Çiftçi, Aynur, “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Askeri Mimari ve İstanbul’da İnşa Edilen Askeri Yapılar”, I-II, Doktora tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2004.
Dişbudak, Dilek, “İstanbul’da 19. Yüzyılın İkinci Yarısından 1923’e Eğitim Binaları”, Yüksek Lisans tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1986.
Erkmen, Alev, “Mimarlık ve Hafıza: Osmanlı Dünyasında Geçmişin Yeniden Üretildiği Yapılar (1850-1910)”, Doktora tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.
Ersoy, Ahmet, “On the Sources of the ‘Ottoman Renaissance’: Architectural Revival and its Discourse During the Abdülaziz Era (1861-1876)”, Doktora tezi, Cambridge, Massachusetts: Harvard Üniversitesi, 2000.
Genç, Elif Süreyya, “Charles White ve İstanbul’da Üç Yıl, 1844’te Türklerin Adetleri”, Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
Gönen, Mustafa, “Tanzimattan Cumhuriyete Kentsel Kamusal Mekânın Dönüşümü, Bayezid Meydanı Örneği”, Yüksek Lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2001.
Nasır, Ayşe, “Türk Mimarlığında Yabancı Mimarlar”, Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1991.
Şenyurt, Oya, “1800-1950 Yılları Arasında İstanbul’da Faaliyet Gösteren Rum Mimarlar”, Yüksek Lisans tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2002.
Şenyurt, Oya, “Türkiye’de Yapı Üretiminde Modernleşme ve Taahhüt Sisteminin Oluşumu”, Doktora tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.
Yazıcı, Nurcan, “Osmanlılar’da Mimarlık Kurumunun Evrimi ve Tanzimat Dönemi Mimarlık Ortamı”, Doktora tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
Yergün, Uzay, “Batılılaşma Dönemi Mimarisinde, Yapım Teknolojisindeki Değişim ve Gelişim”, Doktora tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2002.
Yeşilkaya, Neşe Gürallar, “Transformation of a Public Space in the Nineteenth Century Istanbul: Beyazit Meydanı”, Doktora tezi, Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2003.