Osmanlı Devleti’nin ana hatlarıyla araştırılıp incelenmesi alanında arşiv belgeleri, kronikler, hususî tarihler, hatıratlar, dönemin dergi, gazete ve mecmuaları gibi kaynaklarının dışında “salnâmeler” de mühim yer tutarlar. Osmanlı ülkesinde salnâme geleneği, 1847 yılında Devlet Salnâmeleri’nin yayınlanmasıyla ortaya çıkmıştır. “Yazılı tarih kayıtları” olarak kabul edilen salnâmelerde, şehir veya diğer yerleşim birimlerinin genel dökümleri yer almıştır. Salnâmeler, ihtiva ettikleri malzeme bakımından son derece zengin, açıklayıcı ve bilgi verici malumata sahip eserlerdir. Bunlarda, il, ilçe ve hatta zaman zaman köy ve meraların topografik, demografik, ticarî, sosyal, siyasî, hukukî ve kültürel tarihleri hakkında sağlıklı bilgiler verilmektedir. Kendi konularında inanılmaz zenginlikte resim, fotoğraf, plan, kroki, şekil ve haritaların yer aldığı bu bilgi kaynaklarında, Anadolu, Orta Doğu, Kuzey Afrika, Rumeli, Akdeniz ve Ege Denizi’ndeki adalar ile Doğu Karadenizde Acaristan ve hatta Kırım’a; özetle Yemen’den Kafkaslara, Anadolu’dan Balkanlara kadar Osmanlı ülkesinin içinde bulunduğu durum bütün ayrıntılarıyla tespit edilmiştir. Osmanlı şehir tarihlerinin kendi kaynaklarına dayanılarak yazılması aşamasında salnâmeler önemli tarih kayıtlarıdır. Tarihin yeniden yorumlanması ve şehir tarihlerinin aydınlatılması konusunda yapılacak her türlü inceleme ve araştırmanın salnâme merkezli olması kaçınılmazdır. Salnâmeler dikkate alınmadan yazılacak şehir tarihleri eksik ve yetersiz kalacaktır.

This article aims to emphasize the importance of Ottoman yearbooks (salnâmes) in the historiography of the Ottoman urban studies. Apart from sources like archival documents, chronicles, private histories, memoirs, journals and newspapers, the yearbooks are quite significant in studying Ottoman history. The first Ottoman State yearbook was published in 1847. The yearbooks, which contain, among other things, data on provinces and settlements, are very informative and rich in terms of the subjects included. They give information on the demographic, topographic, political, social, commercial, judicial and cultural aspects of the provinces, sub-provinces and sometimes even the villages. These sources include also considerable amount of pictures, photographs, plans, maps and they present a very detailed photograph of the Ottoman Empire on a specific year, from Yemen, Caucasus and Anatolia to Balkans and North Africa. It would not be wrong to say that any study on Ottoman urban history in the XIXth and XXth centuries should consult the yearbooks; otherwise, they would be insufficient and incomplete.